Druk op Oekraïne, cadeaus voor Rusland: hoe Trumps ongeduld Poetin in de kaart speelt

Raakt Donald Trumps beperkte geduld al op? De voorbije week voerde Amerika eens te meer de druk op Oekraïne en Europa op om snel tot een deal met Rusland te komen. Zal Amerika zijn voormalige partners voorgoed in de steek laten? ‘Steve Witkoff is vandaag niet langer de gezant van Trump bij Poetin. Hij is de gezant van Poetin bij Trump.’

Vladimir, STOP. Nadat Rusland bij grootschalige luchtaanvallen op Kiev tien doden had gemaakt en een spoor van vernieling trok, reageerde Donald Trump fors… met een schriftelijke afwijzing. Op Truth Social, zijn persoonlijke sociale medium, leek de Amerikaanse president zich vooral te ergeren aan de ‘slechte timing’ van de Russische aanval. Trumps gebruik van capslock is meteen de hardste maatregel die Amerika de voorbije weken tegen Rusland heeft genomen.

Integendeel: de voorbije week deed Trump er eens te meer alles aan om de druk bij Oekraïne te leggen. Zo stelde hij donderdag dat hij een ‘deal met Rusland’ meent te hebben. Eens te meer noemde hij de Oekraïense president Volodymyr Zelenksy als de voornaamste reden dat de toenadering tussen Rusland en Oekraïne zo moeizaam verloopt. In een recent interview met Time Magazine benadrukte Trump dat de oorlog in Oekraïne ‘Obama’s oorlog’ is, en niet de zijne.

Aan Amerikaanse kant wordt luidop gesuggereerd dat Donald Trump, wiens legendarische gebrek aan geduld genoegzaam bekend is, zijn geduld dreigt te verliezen. Buitenlandminister Marco Rubio kondigde eind vorige week aan dat Amerika zijn vredespogingen zal staken als er geen vooruitgang wordt geboekt. Afgelopen woensdag zegde Rubio op het laatste moment zijn deelname af aan de diplomatieke top in Londen, waar Amerikaanse, Europese en Oekraïense leiders over het Amerikaanse vredesplan zouden spreken.

Russisch boodschappenlijstje

Een eerste probleem is dat er vooralsnog geen sprake is van een officieel vredesvoorstel. Er is geen openbare, officiële tekst van het vredesplan waarop Trump zinspeelt. Dat wekt niet bepaald vertrouwen. Er is bovendien niet vooraf overlegd of onderhandeld met Oekraïne.

Het zogenaamde zevenpuntenplan dat uitlekte in verschillende media leest meer als een Russisch boodschappenlijstje dan als een plan voor stabiele vrede. Naast de belofte dat Oekraïne geen lid kan worden van de NAVO, zou het de Russische bezetting in Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja moeten aanvaarden. Amerika zou bovendien alle financiële en economische sancties tegen Rusland sinds 2014 willen terugdraaien en de Russische claim op de Krim erkennen.

De toezeggingen aan Oekraïne zijn vaag, om niet te zeggen afwezig. Het zou het kleine deeltje van de regio Charkiv dat Rusland bezet terugkrijgen. Voor zijn veiligheid moet Oekraïne hopen op ‘een ad-hocgroepering van Europese staten en bereidwillige niet-Europese staten’. Oekraïne moet ‘volledig heropgebouwd worden en financieel gecompenseerd worden’, maar het is onduidelijk vanwaar het geld moet komen. De toezegging dat Oekraïne ‘vrije navigatie op de Dnipro krijgt’ levert Oekraïne de facto uit aan de genade van Rusland.

Gezant van Poetin

Het is hoogst opmerkelijk hoe het Trumpteam in de toenaderingsgesprekken met Rusland en Oekraïne – van vredesgesprekken is momenteel geen sprake – elke tactische overweging uit het raam lijkt te gooien. De opmerkelijkste rol is daarbij weggelegd voor Trumps Midden-Oostengezant Steve Witkoff, die al enkele maanden pendelt tussen Rusland en Amerika. Europa is daarbij – letterlijk – flyover country. Op vrijdag maakte Witkoff eens te meer zijn opwachting in het Kremlin voor een onderhoud met Poetin.

Net als Trump is Witkoff een vastgoedmogul uit New York. Hij heeft geen enkele vorm van diplomatieke ervaring, en lijkt vastberaden dat zo te houden. In een recent interview met voormalig Fox News-anker Tucker Carlson, die vandaag vooral als spreekbuis voor Trumps entourage optreedt, kon Witkoff drie van de vijf door Rusland geannexeerde Oekraïense regio’s niet eens bij naam noemen.

Nog onthutsender is de mate waarin Witkoff bereid is om de gemakkelijkst weerlegbare Russische narratieven na te praten. Zo stelde hij dat de bevolking van de bezette Oekraïense regio’s eigenlijk aansluiting bij Rusland zoekt. Hij herhaalde ook het Russische narratief dat Oekraïne geen echt land is. ‘Steve Witkoff is vandaag niet langer de gezant van Trump bij Poetin’, zegt de bekende Oekraïense politicoloog Volodymyr Fesenko. ‘Hij is de gezant van Poetin bij Trump.’

Russische logica

Alarmerend genoeg heeft Witkoff een grote invloed op de manier waarop Amerika zich opstelt in het toenaderingsproces. Ja, Amerika legde ook voorheen al enorme druk op Oekraïne. Er was de kibbelpartij tussen Trump, vicepresident JD Vance en Zelensky in het Witte Huis. Trump gaf Zelensky meermaals de schuld van de oorlog, en stelde zijn democratische legitimiteit in vraag.

Maar tegelijk was Oekraïne er min of meer in geslaagd om de VS de Oekraïense onderhandelingslogica te doen volgen: eerst een staakt-het-vuren, en dan pas een vredesakkoord. Die logica kwam terug in het Amerikaans-Oekraïense voorstel van 11 maart – nauwelijks 12 dagen na de clash in het Witte Huis – om een staakt-het-vuren van dertig dagen op de Russische en Oekraïense energie-infrastructuur te starten. ‘Witkoff heeft die logica weer omgekeerd’, zegt Fesenko. ‘Door Oekraïne nu een vredesakkoord voor te leggen, volgt Amerika eigenlijk de Russische logica: eerst een vredesakkoord, en dan een staakt-het-vuren.’

Overigens heeft Witkoffs bijna kruiperige inschikkelijkheid voorlopig nog niet tot tastbare resultaten geleid. Het heeft Rusland niet tot enige vorm van compromisbereidheid gebracht. Nauwelijks enkele uren na het ingaan van het staakt-het-vuren op de energie-infrastructuur beschoot Rusland een Oekraïens wisselstation. Toen Vladimir Poetin op 19 april een paasbestand voorstelde, kondigde hij meteen aan dat Rusland zijn eigen bestand naar alle waarschijnlijkheid zou breken.

Tantaluskwelling

Aan Russische kant begrijpt men maar al te goed dat Amerika onder Trump eigenlijk geen zin heeft in lang uitgesponnen onderhandelingen. Het is de evenwichtsoefening waar de Russen nu voor staan. Als in het betere casino probeert Rusland de Amerikaanse betrokkenheid zo lang mogelijk te rekken. Het houdt Amerika de spreekwoordelijke wortel voor, al blijkt die wortel als in een tantaluskwelling steeds net te veraf om vast te grijpen.

Desondanks slaagt Rusland er wonderwel in om de verantwoordelijkheid voor de slabakkende toenadering in de schoenen van Oekraïne te schuiven. Buitenlandminister Sergej Lavrov speelde donderdag haarfijn in op de Amerikaanse gretigheid om tot een akkoord te komen door aan te kondigen dat Rusland ‘klaar is om een deal te sluiten’. Er zijn evenwel nog enkele punten die, aldus Lavrov, ‘gefinetuned’ moeten worden. De ervaring leert dat die nog te finetunen puntjes in de praktijk vaak heuse obstakels zijn, waarbij de Russische diplomatie haar gesprekspartners alle hoeken van de kamer laat zien.

Opmerkelijk genoeg lijkt het voornaamste struikelblok van eerdere onderhandelingen nu volledig afwezig. Toen Rusland en Oekraïne aan het begin van de grootschalige invasie onderhandelden in Istanboel, liepen de gesprekken onder meer stuk op de Russische eis van ‘demilitarisering’. Rusland eiste toen dat Oekraïne zijn leger zou inkrimpen, waarbij het zijn troepenaantal en wapensystemen met meer dan de helft zou moeten reduceren.

Die Russische eis was toen al onaanvaardbaar voor Oekraïne, dat zichzelf niet wilde verzwakken. Het huidige Oekraïense leger is na drie jaar verwoestende oorlog veel groter en sterker dan het Oekraïense leger aan het begin van de invasie. In de huidige voorstellen is van een eventuele inkrimping geen sprake meer. Tegelijk lijkt het weinig waarschijnlijk dat Rusland Oekraïne de kans zal gunnen zichzelf te herbewapenen.

Ook de eerdere Russische eis om presidentsverkiezingen in Oekraïne te organiseren lijkt ondertussen met de noorderzon verdwenen. De voorbije maanden verkondigde Poetin meermaals dat Zelensky niet langer de rechtsgeldige president is, omdat zijn ambtstermijn ondertussen is verlopen. Fesenko vermoedt dat Poetin die eis later opnieuw op tafel zal leggen. ‘Poetin zal elke toekomstige president van Oekraïne illegitiem noemen als dat hem zo uitkomt’, voorspelt hij. ‘Door de oorlog heeft Rusland elke vorm van pro-Russische politieke beweging in Oekraïne onmogelijk gemaakt. Hij zal altijd wel een reden bedenken om het democratische proces in Oekraïne in twijfel te trekken.’

China

Dat Amerika de gesprekken op een drafje wil afhandelen, wil overigens niet zeggen dat de Amerikaans-Russische relaties voortaan over rozen zullen gaan. Zelfs als Poetin absoluut op zoek is naar een reset van de relaties, zorgt de toenadering voor een zekere zenuwachtigheid in Russische kringen.

De splijtzwam in die toenaderingen is China. De Russische elite is immers verdeeld over de Amerikaanse toenaderingspogingen. Er is het deel van het Russische establishment dat brood ziet in betere banden met Amerika, niet zelden omdat ze daar zelf economisch wel bij varen. Dat geldt bijvoorbeeld voor Poetins Amerikagezant Kirill Dmitrijev, die de regering-Trump met tal van economische opportuniteiten tot inschikkelijkheid probeert te verleiden.

Maar een groot deel van de zogenaamde siloviki – de ‘krachtpatsers’ die de veiligheidsdiensten bemannen – zien het presidentschap van Trump als een anomalie, een tijdelijke toenadering waarbij Rusland moet meegrabbelen wat het kan, maar vooral niet van koers mag veranderen. Voor figuren als Sergej Sjojgoe, voormalig defensieminister en huidig voorzitter van de Russische Veiligheidsraad, of Nikolaj Patroesjev, de voormalige FSB-directeur die vandaag presidentieel adviseur is, is Amerika de aartsvijand. ‘Zij zullen nooit bereid zijn om Ruslands alliantie met China op te geven’, zegt Fesenko. ‘Dat is misschien wel het enige punt waarop er tussen Poetin en Trump een ernstig conflict kan ontstaan.’

Tot nu toe heeft Trump in het openbaar nog geen zinspelingen gemaakt op de relatie tussen China en Rusland. Het is onduidelijk of dat moment er komt.

Europa staat alleen

In Europese diplomatieke kringen wordt met grote bezorgdheid gekeken naar de huidige evolutie. Sowieso dreigt Europa veel sneller dan voorzien in actie te moeten schieten. Als de Amerikaanse dreiging om de gesprekken te verlaten ernstig is, dreigen ook de Amerikaanse militaire en inlichtingenhulp aan Oekraïne te verdwijnen. En als er wél een deal komt tussen Rusland en Oekraïne, zal Amerika die deal graag aangrijpen om zijn betrokkenheid op het Europese continent terug te schalen. De aanvankelijke hoop dat Europa de Amerikanen nog wel even aan boord kan houden voor het definitief op eigen benen leert te staan, vervliegt met de dag.

Bovendien leeft ook in Europa de vrees dat Rusland bij een eventueel staakt-het-vuren de touwtjes in handen zal blijven houden. Bij zo’n akkoord dreigt eens te meer een Minsk-scenario, waarbij Rusland een bevroren conflict creëert dat het naar eigen goeddunken kan oppoken. ‘Fundamenteel aanvaardt Rusland niet dat Oekraïne een soevereine staat is’, benadrukt Fesenko. ‘Zelfs als er ooit een akkoord komt, zal dat inzicht niet veranderen.’