Donald Trump vs. de wereld: ‘Europa wil de realiteit niet onder ogen zien’

Wie wordt op 5 november tot president van Amerika verkozen? De vraag beroert niet alleen de VS, maar ook Oekraïne en Europa.

24 uur. Meer heeft de Amerikaanse presidents­kandidaat Donald Trump naar eigen zeggen niet nodig om de oorlog in Oekraïne te stoppen. ‘Ze sterven. Russen én Oekraïners. Ik wil dat het ophoudt, en ik zal daar ook voor zorgen’, zo klopte Trump zich vorig jaar bij CNN op de borst – een uitspraak die hij sindsdien meermaals herhaalde.

‘Ik dacht dat mirakels alleen maar in Lourdes plaatsvonden’, reageerde Josep Borrell, de hoge vertegenwoordiger van het Europese Buitenlandbeleid, laconiek. Ook de Oekraïense president Volodymyr Zelensky had het zichtbaar moeilijk om Trumps uitspraken helemaal ernstig te nemen. ‘24 minuten. Meer heb ik niet nodig om Trump uit te leggen dat zijn plan niet haalbaar is, tenminste als hij geen Oekraïens grond­gebied aan de Russische president Vladimir Poetin wil afstaan’, zo zei hij in ­november vorig jaar in een interview met televisie­zender NBC News. ‘Voor Oekraïne komen zijn ideeën eigenlijk neer op overgave en op afstand doen van zijn grondgebied’, zei premier ­Alexander De Croo (Open VLD) eind februari in de Kamer.

In vrijwel heel Europa vrezen politici dat Trump Oekraïne voor de Russische leeuwen zal gooien als hij op 5 november de Amerikaanse presidentsverkiezingen weer wint. Helemaal onterecht is die vrees niet. ‘De bedragen die we aan deze oorlog uitgeven zijn totaal onverantwoord’, zei Trump recent in debat met de huidige Amerikaanse president Joe Biden.

Ook Trumps keuze voor J.D. Vance als running ­mate doet weinig goeds vermoeden – wint Trump, dan wordt Vance naar alle waarschijnlijkheid vice­president. ‘Het kan mij geen zier schelen wat er met Oekraïne gebeurt’, had Vance gezegd meteen na het begin van de grootschalige Russische invasie in februari 2022. Volgens Vance, momenteel senator voor de staat Ohio, schaadt de militaire steun van de VS aan Oekraïne de Amerikaanse economie, spenderen Oekraïense ministers Amerikaans geld doodleuk aan luxejachten en kan Oekraïne de oorlog eenvoudigweg niet winnen omdat het land in vergelijking met Rusland over veel te weinig soldaten kan beschikken – alleen dat laatste is vermoedelijk waar.

De Reagan-tactiek

Niemand weet precies wat Trump van plan is met Oekraïne als hij terugkeert naar het Witte Huis. Of toch? Volgens K.T. McFarland, plaatsvervangend nationaal veiligheidsadviseur tijdens Trumps eerste termijn, zou Trump Oekraïne juist hard en snel willen steunen om Poetin in een slechte onderhandelingspositie te dwingen. Dat kan, aldus McFarland bij ­Politico, door meer olie en gas uit de Amerikaanse bodem op te pompen – ‘Drill, baby, drill’, zei Trump onlangs op de Republikeinse Conventie. Volgens ­McFarland zal dat de wereldwijde energieprijzen zodanig doen kelderen dat de Russische oorlogskas snel uitgeput raakt, vergelijkbaar met hoe ex-president Ronald Reagan in de jaren tachtig de Sovjet-Unie klein kreeg.

Het is ook wat Mike Pompeo, voormalig CIA-­topman en buitenlandminister onder Trump, recent in The Wall Street Journal bepleitte – samen met strengere sancties, een lening van 500 miljard aan Oekraïne, en de toelating dat het land Amerikaanse wapens zonder beperkingen kan inzetten. ‘We helpen Oekraïne momenteel te weinig om te winnen’, zei Pompeo eerder aan de BBC.

Daarnaast beweert ook de Hongaarse premier Viktor Orbán, midden juli nog bij Trump op de koffie in diens buitenverblijf Mar-a-Lago in Florida, meer te weten over wat de Amerikaanse presidentskandidaat met Oekraïne van plan is. Volgens Orbán heeft de Amerikaanse ex-president ‘gedetailleerde’ en ‘weldoordachte’ plannen om een einde te maken aan de oorlog en moet dat Europa hoogdringend zorgen ­baren, zo schreef hij in brief aan de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel.

‘Ik ben ervan overtuigd dat als Trump opnieuw president wordt, de financiële lasten voor de steun aan Oekraïne van de Verenigde Staten naar de Europese Unie zullen verschuiven’, aldus Orbán. Lees: in een tweede ambtstermijn zal Trump de Amerikaanse militaire steun aan Oekraïne afbouwen of zelfs helemaal stopzetten, en de Europese Unie zal vervolgens het gat moeten dichtrijden – tenminste als ze Oekraïne wil blijven steunen. Dat kan Europa niet, zo luidt Orbáns overtuiging, dus moeten er liever vandaag dan morgen vredesonderhandelingen beginnen.

Ondanks zijn Europese pariastatus raakt Orbán in zijn brief aan Michel een gevoelige snaar, vertellen meerdere diplomaten aan Knack. Vriend en vijand zijn het erover eens dat Europa in de toekomst veel meer zal moeten doen voor Oekraïne dan momenteel het geval is, ongeacht de uitkomst van de Amerikaanse presidentsverkiezingen.

‘Zelfs als Kamala Harris wint, is ze afhankelijk van het Amerikaanse Congres om steun voor Oekraïne goed te keuren. Veel hangt dus af van de machtsverhoudingen in de Amerikaanse Senaat en het Huis van Afgevaardigden’, zegt Dominik Tolksdorf, die bij de denktank Deutsche Gesellschaft für Auswärtigen Politik de trans-Atlantische veiligheidsrelaties ­onderzoekt. ‘De Europese regeringen moeten zich daarom voorbereiden op een scenario waarin verdere Amerikaanse hulp vanaf volgend jaar onzeker kan zijn, net zoals dat het geval was voordat het Amerikaanse Congres in april van dit jaar nieuwe hulp goedkeurde. Door een blokkering van de Republikeinse Partij duurde het maanden voordat Amerikaanse hulp vrijkwam.’

Uit de NAVO

Dat Trump van de EU veel meer defensie-inspanningen verwacht, komt niet als een verrassing. Nog voor hij in 2016 president werd, benadrukte hij al dat Europa bovenmatig profiteert van de Amerikaanse veiligheidsparaplu. Tegen het einde van dit jaar zijn alle NAVO-landen in principe verplicht om minstens twee procent van het bruto binnenlands product aan defensie te spenderen. Naar verwachting zullen 23 van de 32 NAVO-landen die horde nemen, maar België niet. Medelijden heeft Trump niet. ‘Ik zal Rusland verdorie aanmoedigen om te doen wat het wil tegen NAVO-­lidstaten die hun verplichtingen niet nakomen’, liet hij in februari tijdens zijn campagne optekenen.

NAVO-engagement: België moet in tijden van besparingen meer geld vrijmaken voor kanonnen

Trump speelde in het verleden ook met het idee om de Verenigde Staten uit de NAVO te laten stappen. ­Afscheidnemend NAVO-secretaris-generaal Jens ­Stoltenberg kon Trump in laatste instantie nog op andere gedachten brengen, onder meer door de Verenigde Staten een korting te geven op de werkingsbudgetten van zijn organisatie – het leverde Stoltenberg de bijnaam ‘Trumpfluisteraar’ op.

Als Trump er opnieuw mee zou dreigen om de Verenigde Staten uit de NAVO te trekken of de Amerikaanse steun aan Oekraïne drastisch terug te schroeven, dan staat er opnieuw een kransje Europeanen klaar om hem om te praten. Van NAVO-secretaris-generaal in spe Mark Rutte wordt gezegd dat hij persoonlijk goed met Trump overweg kan – sommige media dopen hem al ‘de nieuwe Trumpfluisteraar’. Ook de Poolse regering kan een belangrijke rol spelen. Niet alleen geeft het land 4 procent van zijn bruto binnenlands product uit aan defensie, Polen is ook roterend EU-voorzitter wanneer de volgende Amerikaanse president in januari 2025 intrek neemt in het Witte Huis. Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, zo meldt de krant Financial Times, liet een speciaal team samenstellen dat Europa op een dergelijk scenario moet voorbereiden. Tot slot is er nog de Estse premier en toekomstige Europese Buitenlandvertegenwoordiger Kaja Kallas, die net als Trump meent dat Europa en niet zozeer de VS verantwoordelijk is om Rusland af te schrikken.

NAVO-top in Washington: ‘Zeker voor België zou de komst van Trump erg pijnlijk zijn’

Post-Amerikaanse orde

Op termijn zal het allemaal niet baten, benadrukt Daniel Fiott, hoogleraar Europese defensiepolitiek bij het Centre for Security, Diplomacy and Strategy van de Vrije Universiteit Brussel. ‘We weten niet wat een tweede termijn van Trump zou betekenen voor Europa, maar de belangrijkste voorspellingen zijn een sterk verminderde Amerikaanse steun voor Oekraïne en minder Amerikaanse aanwezigheid in de Europese veiligheid. In filosofisch, moreel en materieel opzicht is Europa niet voorbereid op een post-Amerikaanse orde waarin het zijn eigen conventionele defensie moet financieren én Oekraïne moet steunen. Europa staat voor een enorme opgave, maar er is geen andere keuze. We weten wat nodig is: meer geld, meer uitrusting, meer innovatie, meer personeel, meer van alles. Toch zien Europese regeringen de ernst van de situatie nog steeds niet volledig in, en zijn ze niet in staat om parlementen en burgers ervan te overtuigen dat defensie-investeringen van vitaal belang zijn voor de veiligheid van Europa.’

Volgens de Duitse Universiteit van Kiel gaven de Unie en haar lidstaten sinds het begin van de Russische invasie 102 miljard euro financiële steun aan Oekraïne en moet er nog minstens 76 miljard euro volgen. Dat is een stuk meer dan de Verenigde Staten. Het probleem schuilt echter in de wapens die Oekraïne nodig heeft om Rusland te bekampen. De VS schonken voor meer dan 50 miljard euro aan militair materieel aan Oekraïne, meer dan alle Europese bondgenoten van Oekraïne samen – alleen Duitsland en het Verenigd Koninkrijk leveren met respectievelijk 10 en 9 miljard euro substantiële bedragen aan militaire hulp.

Nu hoeft Oekraïne niet meteen te panikeren als Trump in januari zijn intrek zou nemen in het Witte Huis: de Europese Unie stelt de komende drie jaar 50 miljard aan subsidies en leningen in het vooruitzicht, de NAVO-­bondgenoten kwamen begin juli een bijkomend steunpakket van 40 miljard overeen en de VS legden eerder dit jaar al een militair hulppakket van ruim 60 miljard euro vast.

Maar in een uitputtende oorlog komt Oekraïne daar niet bijzonder ver mee. De politiek moet dus dringend het geweer van schouder veranderen, al ziet dat er momenteel niet goed uit, zo suggereert Josep Borrell in een nieuwe documentaire van Arte . ‘Wij Europeanen willen de wereld niet zien zoals die werkelijk is. De wereld is hard, agressief en zit vol met uitdagingen waar we ons aan moeten aanpassen in moeilijker omstandigheden dan we gewoon zijn.’ Borrell legt de vinger op de wonde: de Franse president Emmanuel Macron is politiek verzwakt, Duitsland besloot uit begrotingsoverwegingen om zijn steun aan Oekraïne te halveren, en andere Europese lidstaten moeten van Europa hun rekeningen op orde krijgen – al is het niet onmogelijk om defensie-uitgaven buiten de begroting te houden.

Munitie

Er is ook nog de zwakke Europese defensie-industrie. Tsjechië wilde tegen juni van dit jaar 800.000 stuks artillerie aan Oekraïne leveren, begin augustus staat de teller nog maar op ongeveer 200.000 stuks. Zelensky’s vraag om zeven lucht­verdedigingssystemen leidde wel tot een Duits noodinitiatief, maar tot op heden heeft Oekraïne er nog maar vier ontvangen.

Het gebrek aan een échte Europese defensie-­industrie, hoewel goed voor 500.000 Europese banen, speelt de EU danig parten. Bijna vier vijfde van de wapens die Europese lidstaten tussen februari 2022 en juni 2023 aankochten, werden buiten de Unie besteld, met 63 procent in de Verenigde Staten. In 2022 werd slechts 18 procent van alle nationale defensie-­uitgaven in de Europese Unie aan gezamenlijke Europese projecten besteed, terwijl de lidstaten zelf een doel van 35 procent vooropstellen.

Von der Leyen wil dat aandeel tegen 2035 zien stijgen naar minstens 60 procent, een defensie­commissaris aanstellen en weldra een nieuw defensie­strategie presenteren, maar expert Fiott is niet overtuigd. ‘Het enige wat echt een verschil kan maken, zijn extra publieke en private investeringen op Europees niveau. 100 miljard euro in zeven jaar tijd voor gezamenlijke defensieaankopen zou de basis moeten zijn, maar eigenlijk is er meer nodig. Dat stelt Europeanen in staat om materieel te produceren die volledig op elkaar afgestemd is, en maakt tegelijkertijd dat de Europese defensie-­industrie van deze productie kan profiteren. Zo niet blijft alles versnipperd.’