Dokter Li Wenliang: de covid-klokkenluider van Wuhan die twee keer stierf

Op 6 februari stierf dokter Li Wenliang, de covid-klokkenluider van Wuhan. Op 7 februari gaf ook het Chinese regime zijn dood toe.

‘Ik moet zo snel mogelijk terug naar de frontlinie. De pandemie verspreidt zich nog altijd, ik wil geen deserteur zijn.’ Het zijn de laatste publieke woorden van de 33-jarige Chinese oogarts Li Wenliang. Op 30 december 2019 waarschuwde hij voor een nieuw coronavirus, op 6 februari overleed hij er zelf aan: dat nieuws werd door de overheid eerst ontkracht, maar werd een dag later toch bevestigd.

Er kwam een lawine aan binnen- en buitenlandse steunbetuigingen. En een hashtag over vrije meningsuiting die zes uur bestond en 2 miljoen keer gedeeld werd. Vervolgens bedacht de Chinese overheid zich. De familie Li kreeg officiële excuses en de arts werd op de staatstelevisie tot held uitgeroepen. Sindsdien is elke vorm van smaad aan zijn adres zelfs strafbaar.

Li Wenliang is niet alleen een officieel voorbeeld, maar straks misschien ook een plaza in Washington. In mei dienden Republikeinse Congresleden een wetsvoorstel in om de straat waarin de Chinese ambassade is gevestigd, naar hem te noemen. Of het zover komt, valt nog te bezien. In 2014 was er al een vergeefse poging om de straat te vernoemen naar Nobelprijswinnaar en dissident Liu Xiaobo, die in 2017 overleed.

Laat er geen twijfel over bestaan: Li en Liu verschillen grondig van elkaar. De Wuhanse dokter was géén tegenstander van het regime, maar juist een partijlid. Voor het begin van 2020 was hij nog nooit met de politie in aanraking gekomen. Zijn in 2011 aangemaakte account op WeChat, China’s versie van WhatsApp, is die van een doorsnee hoogopgeleide stedeling. Hij laat zich lyrisch uit over de Lange Muur, vindt de hoge prijs van geïmporteerde kersen onaanvaardbaar en durft ’s nachts al eens naar de live-uitzendingen van snooker te kijken. Vaak post hij foto’s van nieuwe gadgets, maar nog talrijker zijn die van lekkernijen op zijn bord.

De oogarts had een groot rechtvaardigheidsgevoel, zo blijkt eveneens. Een van zijn eerste posts gaat over het ongeluk met twee hogesnelheidstreinen nabij Wenzhou in juli 2011, waarbij 40 doden vielen. CCTV-journalist Wang Qinglei werd toen geschorst omdat hij vragen stelde over eerdere veiligheidsklachten. ‘Wang Qinglei is een verantwoordelijke en voortreffelijke journalist’, schrijft Li. ‘We zouden handtekeningen moeten verzamelen om te eisen dat hij zijn job terugkrijgt.’

WeChat-groep

Het verhaal van klokkenluider Li begint op 15 december 2019, als een 65-jarige transporteur van de Zuid-Chinese Fruit- en Zeevruchtenmarkt koorts krijgt en drie dagen later wordt opgenomen in het Wuhan Centraal Ziekenhuis, waar de dokter werkt. De behandeling van de man faalt en op 27 december blijkt uit een staal dat hij lijdt aan een variant van het SARS-virus. Dat kostte in 2003 aan meer dan 700 mensen het leven, van wie de helft in China. Drie dagen later geeft een tweede staal – andere patiënt, ander lab – dezelfde uitkomst. Als dat resultaat arriveert, is dokter Ai Fen, hoofd van de dienst intensieve zorg, gealarmeerd. Ze post meteen een screenshot in de WeChat-groep van het ziekenhuis.

Een van de groepsleden is dokter Li. Hij stuurt de informatie door naar enige tientallen voormalige studiegenoten. Hoewel hij om discretie vraagt, zijn vele honderden dokters in Wuhan die avond al op de hoogte van het verontrustende nieuws. In tal van chatgroepen wordt opgeroepen om ‘in de nabije toekomst niet naar de bewuste markt te gaan’ en ’te zorgen voor maskers en voldoende ventilatie’.

De ziekenhuisautoriteiten besluiten voorlopig niet te communiceren over het nieuwe virus. Li en zeven andere dokters worden op 3 januari opgepakt. Ze moeten een document ondertekenen waarin ze toegeven dat ze ‘leugens op internet hebben verspreid’ en de ‘sociale orde ernstig hebben verstoord’. Li voelt zich verongelijkt en zal enige tijd later een screenshot van het document op WeChat plaatsen.

Na een paar dagen gaat hij weer aan het werk. Zonder mondmasker – de ziekenhuisdirectie wil niet dat de bevolking nodeloos in paniek raakt. Bij de behandeling van een patiënte met glaucoom loopt Li op 8 januari het coronavirus op. Hij krijgt koorts, wordt in quarantaine geplaatst en belandt uiteindelijk op intensieve zorg. Ondertussen blijken ook zijn inwonende, bejaarde ouders besmet. Zij worden eveneens opgenomen (maar herstellen later), zijn zwangere vrouw verblijft met hun zoontje bij haar ouders in een andere stad.

Op 23 januari wordt in Wuhan een draconische lockdown afgekondigd, die 76 dagen zal duren. De stad is van de buitenwereld afgegrendeld. Slechts één gezinslid mag de woning verlaten, duizenden agenten voeren controles uit. De toestand in de ziekenhuizen is catastrofaal: patiënten worden geweigerd, het personeel werkt zo ongeveer de klok rond, menige hulpverlener stort in.

Dokter Li zal de laatste 24 dagen van zijn leven in quarantaine doorbrengen. Sporadisch post hij berichten en zowel Chinese als buitenlandse media interviewen hem via WeChat. Dat ‘een gezond land meer dan één stem nodig heeft’, zegt hij in een van die digitale gesprekken. En dat hij denkt dat de zaken anders zouden hebben uitgepakt als de overheid aanvankelijk niet had gezwegen.

In de dagen na het laatste interview van 1 februari gaat dokter Li snel achteruit. Als hij op 6 februari om negen uur ’s avonds overlijdt, veroorzaakt dat nieuws ogenblikkelijk een storm van reacties. De autoriteiten laten het bericht verwijderen. Zijn toestand heet nu ‘kritiek maar het ziekenhuis doet alles om hem te redden’. Duizenden burgers volgen de situatie op de voet. ‘Nu niet slapen,’ manen ze elkaar aan, ‘eerst moet dokter Li beter worden.’

Om iets voor drieën in de ochtend van 7 februari wordt Li’s overlijden voor de tweede en laatste keer gemeld. Hij is een van de 3800 mensen die in de eerste maanden van 2020 in Wuhan aan het coronavirus stierven.

Li’s vierjarige zoontje krijgt het tragische nieuws pas veel later te horen. De eerste weken heet het dat ‘papa op reis is, maar zeker voor de komst van de nieuwe baby in juni terug zal zijn’.

897 klokkenluiders

Li Wenliang werd internationaal bekend als dé Klokkenluider van Wuhan. Toch was hij lang niet de enige die er alles aan deed om de waarheid aan het licht te brengen. Kijk naar Chen Quishi, Fang Bin en Li Zehua, drie burgerjournalisten die in de eerste helft van februari verdwenen, omdat ze op YouTube opnames postten van de dramatische situatie in de 11 miljoen inwoners tellende stad. Chen en Li zijn ondertussen vrij, van Fang is nog altijd geen spoor. De drie mannen zijn geen uitzonderingen. Volgens Chinese Human Rights Defenders werden tussen 30 december en 26 maart minstens 897 mensen opgepakt omdat ze de Chinese coronarealiteit naar buiten wilden brengen.

Li Wenliangs verhaal doet denken aan dat van dokter Jiang Yanyong, de klokkenluider van de SARS-epidemie in 2003. Toen de overheid de epidemie zes weken lang verborgen hield, schreef dokter Jiang brieven naar de media. Eerst naar de Chinese en daarna naar de internationale, waardoor de waarheid uiteindelijk aan het licht kwam. ‘In de huidige context van digitaal autoritarisme zijn dergelijke moedige daden veel moeilijker geworden’, meent Karl Taro Greenfeld, de gewezen hoofdredacteur van Time Asia, die over de SARS-epidemie het boek The China Syndrome (2006) schreef. ‘Vroeger gebruikte je een wegwerptelefoon om een geheime afspraak te regelen, nu is iedereen onmiddellijk opspoorbaar dankzij de fenomenaal efficiënte surveillance. Bovendien is de Chinese overheid meer dan ooit bereid om niet alleen de klokkenluiders zelf, maar ook hun naaste omgeving te straffen voor hun daden. Dat werkt bijzonder ontradend. Dat er überhaupt mensen als dokter Li zijn, mag een half wonder heten.’