Dokter Denis Mukwege opereert in Congo intussen een derde generatie verkrachtingsslachtoffers. Hij is de medisch directeur en bezieler van het Panzi-hospitaal in de Oost-Congolese stad Bukavu, waarvoor hij samenwerkt met onder meer Dokters van de Wereld. ‘Een Congo zonder Kabila is geen utopie.’
Het rommelt weer in Congo. Geweld flakkert opnieuw op en dat zet een indrukwekkende vluchtelingenstroom op gang: zo’n 4,5 miljoen ontheemden dolen rond in het immense Centraal-Afrikaanse land. Op een donorconferentie van de VN in Genève op 13 april werd 530 miljoen dollar opgehaald – onder meer België beloofde de humanitaire hulp aan Congo op te trekken van 17 naar 25 miljoen dollar. VN-ondersecretaris Mark Lowcock reageerde tevreden, ook al had OCHA, het VN-bureau dat de humanitaire hulp coördineert, geschat dat Congo dit jaar alleen al nood heeft aan 1,8 miljard euro om de humanitaire noden te lenigen. Om te illustreren hoe snel het bergaf gaat met het land: dat is dubbel zoveel als vorig jaar geschat werd.
Er waren twee grote afwezigen op de conferentie. De ene was Congo zelf. ‘Wij zijn niet geconsulteerd geweest over deze conferentie, noch werden we erbij betrokken,’ zo verklaarde Congolees vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken Léonard Okitundu in Le Soir zijn legestoeldiplomatie. Opmerkelijk ook, Okitundu zegt het gevoel te hebben dat ‘de omvang van de crisis opzettelijk wordt overdreven door de internationale gemeenschap’. Over het waarom tasten de Congolese autoriteiten in het duister, liet hij nog optekenen.
Dokter Denis Mukwege zucht bij die uitleg. Hij was de tweede opgemerkte afwezige. Mukwege is nochtans een grote naam in Congo. Hij is de medisch directeur en bezieler van het Panzi-hospitaal in de Oost-Congolese stad Bukavu, waarvoor hij samenwerkt met onder meer Dokters van de Wereld. Hij geldt internationaal als expert in de behandeling van slachtoffers van seksueel geweld. Zijn kritiek op het vele, vaak extreme seksuele geweld in zijn land, levert hem overal ter wereld onderscheidingen en prijzen op, maar wordt hem niet in dank afgenomen door het Congolese bewind. Zij vinden hem een nestbevuiler. In 2012 overleefde hij ternauwernood een moordaanslag. Sindsdien wordt hij de klok rond bewaakt door VN-Blauwhelmen en is hij de gevangene van zijn eigen ziekenhuis. ‘Ik weet echt niet meer wat te zeggen, wanneer zij vinden dat wij overdrijven,’ zegt hij in zijn kantoor in het ziekenhuis wanneer we hem kort voor de conferentie spreken tijdens een reportage over het ziekenhuis.
Lees ook de reportage uit Congo: ‘Deze verkrachtingen zijn een strategie’
‘Ik denk niet dat de VN overdrijft wanneer ze zeggen dat er dit jaar 1,8 miljard dollar nodig is voor de humanitaire noden van Congo. Ik sprak pas nog een vrouw die de laatste drie jaar nooit langer dan vier maanden op dezelfde plek heeft geleefd. Permanent trekt ze van hot naar her, met haar kinderen. In Congo zijn er bijna vijf miljoen mensen in haar situatie. De overheid kan die mensen negeren, omdat ze zo verspreid zitten in dit grote land. Hun toestand is schrijnend. Sommige van onze patiënten komen hier zo ondervoed binnen, dat we moeten wachten met een behandeling en hen eerst moeten laten aansterken.’
Waarom denkt u dat Congo die conferentie heeft geboycot?
Denis Mukwege: Is het onwetendheid of arrogantie, wie zal het zeggen? Blijkbaar heeft Congo dat geld niet nodig? Dit is gewoon het zoveelste bewijs dat de regering niets investeert in haar bevolking. We zitten nota bene in een verkiezingsjaar en zelfs nu doet de politiek niets eens de moeite om nog maar de schijn te wekken dat ze iets doen voor de mensen. Dat zegt toch alles? (fijne grijns) Nu ja, misschien is het wel geen verkiezingsjaar.
U gelooft niet dat de verkiezingen zullen doorgaan? Die moeten gehouden worden op 23 december en dat zal gebeuren ook, zeggen de autoriteiten.
Mukwege: Waarom zou ik? De verkiezingslijsten zijn nog verre van klaar, terwijl ze al in juni binnen moeten. President Joseph Kabila, die volgens de grondwet al vorig jaar moest aftreden, heeft nog steeds geen opvolger aangeduid. En er zijn de problemen met de stemmachines, die aangekocht zijn in Zuid-Korea, maar waarmee nu al zoveel problemen zijn dat het land zich distantieert van het bedrijf dat ze heeft geleverd. En mijn belangrijkste reden om te twijfelen: overal laait weer het geweld op. En mensen die op de vlucht zijn voor geweld, hebben wel wat anders aan hun hoofd dan gaan stemmen. De omstandigheden om verkiezingen te houden, zijn dus bijzonder slecht en ik weiger te geloven dat dat toeval is.
Wat bedoelt u daarmee?
Mukwege: Wij krijgen weer meer slachtoffers binnen die verkracht werden door gewapende mannen (voor getuigenissen en cijfers daarover, lees de reportage over het Panzi-ziekenhuis, nvdr.). Het kan toch geen toeval zijn dat op verschillende plaatsen in dit land, verschillende groepen van gewapende mannen, dezelfde soorten misdaden plegen? Die misdaden zijn bovendien van een ongelofelijke wreedheid. Wanneer mannen vrouwen verkrachten met stukken hout, dan zijn die toch niet gewoon een seksuele drift aan het bevredigen? Neen, dan willen zij zoveel mogelijk schade toebrengen – zowel fysiek, moreel als cultureel. Dat geweld is wreed, maar ook gesofisticeerd. Zo is het voor veel Congolese mannen al taboe om bij de bevalling van hun vrouw te zijn. Beeld u in welke vernietigende impact het heeft wanneer echtgenoten en zonen moeten toekijken op de verkrachting van hun vrouw of moeder. Ik zie daar dus een stratégie de K.O. in, ja. Een manier om de samenleving te ontwrichten en zo het politiek status quo te handhaven.
De overheid zegt: er is overal geweld, geen enkel land is volledig veilig.
Mukwege: Ja, dat klopt. Maar op veel plaatsen is er ook de wet. In Congo daarentegen, heerst de totale straffeloosheid. Het gevolg daarvan is dat ook burgers steeds extremer gedrag gaan stellen. We zien dat in het ziekenhuis. De slachtoffers worden steeds jonger – ik heb onlangs een kind van 15 maanden moeten opereren. Ik zie mensen ronddolen zonder angst om te sterven, zonder wil om te leven. Wat rest er je nog aan menselijkheid als je als enige van je dorp of familie een massamoord overleeft? Als je dochter of vrouw verkracht wordt, en jij kan daar niets aan doen – meer zelfs: je wordt gedwongen ernaar te kijken of het zelfs zelf te doen? Moraal groeit uit de ervaring dat onrecht bestraft wordt. Wat me het meeste zorgen baart, is de vraag hoe kinderen een moreel kader kunnen vormen wanneer ze zien dat verkrachters en moordenaars vrijuit gaan.
‘Wat rest er je nog aan menselijkheid als je als enige van je dorp of familie een massamoord overleeft?’
Officieel is de Congolese Burgeroorlog gestopt, maar daar merkt u blijkbaar weinig van.
Mukwege: De oorlog is inderdaad gestopt, het extreme geweld niet. Weet u wat dramatisch is? Dat jongeren niet weten wat hier is gebeurd in die oorlogsjaren. We hadden onlangs een conferentie met 300 jonge mensen. Geen van hen kon mij vertellen wat er gebeurd is toen. Kijk naar Rwanda, waar ze monumenten hebben opgezet om de genocide op de Tutsi’s te gedenken. Maar hier? Niets. Wie geen geheugen heeft, heeft ook geen toekomst. Het enige collectief geheugen dat onze jeugd vormt, is het geweld dat ze zelf meemaken.
Denkt u dat de Congolese jeugd in opstand kan komen?
Mukwege: De meeste Congolezen beseffen niet in welke miserie ze zitten. En dat is niet eens hun eigen schuld. Armoede zorgt ervoor dat je maar ruimte hebt voor één vraag: wat eet ik vandaag? Combineer dat met corruptie en repressie en je krijgt een duivelse verdoving. Ons land wordt gemarteld onder anesthesie. De christelijke opstanden geven wel hoop. Ze leren dat steeds meer Congolezen steeds minder genoegen nemen met de kruimels die ze worden. Dat moet ons de moed geven om door te gaan met onze morele revolutie. We moeten de mensen doen inzien – en dit is een oproep aan de intellectuelen van ons land – dat corruptie slecht is. Dat het hún geld is, waarmee ministers zichzelf verrijken. Dat we recht hebben op wat in onze grondwet staat. Dat besef groeit, het is wachten op een kritische massa die op kan tegen de alliantie van politiek en multinationals.
Is er eensgezindheid over wat de oplossing is voor Congo? De oppositie, zeggen waarnemers, kan amper een deuk in een pak boter slaan.
Mukwege: Er is weldegelijk een brede consensus in dit land, wat niet eenvoudig is. En die is: geen derde mandaat voor Kabila. De internationale gemeenschap heeft niet de moed om hem de wacht aan te zeggen, maar een Congo zonder Kabila is geen utopie, hé. Elders zijn ze ook van hun despoten afgeraakt.
Wanneer we ons land op orde krijgen, dan kan het plots veel sneller gaan dan we soms denken.
Er zijn wellicht Libiërs, Tunesiërs of Egyptenaren die zich dat nu beklagen.
Mukwege: Dat klopt. Het is bijzonder ingewikkeld, ook al omdat er geen handleiding bestaat. Zelfs de grondwet maakt ons niets wijzer. Maar wat we ook doen, we mogen niet de fout maken om Kabila met geweld te verdrijven. Dat zou de slechtst denkbare oplossing zijn, met meer doden als gevlolg.
Wie moet na Kabila de transitie leiden?
Mukwege: Iemand als monseigneur Marcel Utembi, de voorzitter van de bisschoppenconferentie, kan dat. Vorig jaar heeft de overheid hem aangezocht als bemiddelaar in gesprekken met de oppositie. Dat is uitgemond in het Sylvesterakkoord, waarin werd afgesproken dat er provinciale en parlementsverkiezingen gehouden zouden worden tegen het einde van 2017. Daarmee mocht Kabila al een jaar langer aanblijven dan grondwettelijk bepaald. Maar kijk, hij zit er nog.
Zou u kunnen leven met een stille aftocht voor Kabila? Of moet hij voor een gerecht verschijnen?
Mukwege: Dat bepaal niet ik, maar de rechtstaat. Daarom is het primair dat we die eerst installeren. Maar laat mij duidelijk zijn: Kabila is niet het absolute kwaad. Congo is niet meteen genezen wanneer hij weg is. We moeten het hele systeem vervangen, niet enkel de poppetjes.
De Congolese minister van Buitenlandse Zaken Léonard Okitundu was onlangs scherp in Le Soir voor zijn Belgische collega Didier Reynders: ‘Hij is aan het manoeuvreren tegen ons.’ Hoe kijkt u naar de oplopende spanningen tussen beide landen?
Mukwege: Ik vind dat Reynders de zaken helderder ziet dan zijn collega’s. Die zijn hypocriet, hij is moedig en realistisch. Je moet geen stroop smeren om de mond van wie de grondwet schendt.
Reynders wordt verweten de bruggen te blazen met Congo.
Mukwege: Heeft Reynders het Schengen-huis in Kinshasa gesloten? Dat heeft Kinshasa zélf gedaan, ook al werden daar per jaar 12.000 visa afgesloten! Zoals altijd is de bevolking het kind van de rekening. Ze straffen hun eigen volk.
Naast uw kantoor wordt een bank gebouwd. Vanop die werf kijk je hier zo binnen. Is dat wel verstandig? Uw veiligheid is nog steeds niet gegarandeerd.
Mukwege: (Glimlacht ondeugend) Ach, je moet positief zijn. Ik heb die bank uitgenodigd om hier een filiaal te openen. Banken kunnen bondgenoten zijn in de strijd tegen corruptie. Hoe minder baar geld er circuleert, hoe minder er kan blijven kleven aan de handen. Dat ik die bank hier heb uitgenodigd, bewijst hoezeer ik geloof in de toekomst van dit land. Ons potentieel is enorm. We kunnen alles verbouwen wat we willen, onze bodemrijkdommen zijn gigantisch, ons menselijk kapitaal om van te dromen en we liggen in het hart van Afrika, zodat we onze buurlanden kunnen meetrekken in een positieve spiraal. Geloof me, wanneer we ons land op orde krijgen, dan kan het plots veel sneller gaan dan we soms denken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
De trailer van L’homme qui répare les femmes – la colère d’Hippocrate, een aangrijpende documentaire over het werk en leven van Denis Mukwege.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
