Van bruggen in Bosnië tot de haven van Piraeus, China wint meer dan ooit aan invloed in Europa.
Zondag is in Bejing het tiendaagse Chinese Volkscongres gestart in het Tienanmen auditorium. Premier Li Keqiang ontvouwde er in zijn openingstoespraak voor de 3000 parlementsleden de grote lijnen van de economische koers die de partij heeft uitgezet.
Opmerkelijk was hoe Li Keqiang benadrukte dat China een verantwoordelijke natie is die stabiliteit en vrede in de wereld nastreeft. Li waarschuwde voor de nieuwe gevaren van protectionisme, een eventuele handelsoorlog en klimaatnegationisme, waarmee hij indirect naar Trump uithaalde.
De toespraak sloot nauw aan bij het pleidooi van president Xi Jinping op het Wereld Economisch Forum in Davos in januari voor globalisme en een belangrijkere Chinese rol op het wereldtoneel.
Steeds meer dringt zich de vraag op hoe de EU zich tegenover China moet positioneren nu het land zich steeds nadrukkelijker in de Europese achtertuin vertoont.
Het Volkscongres moet vandaag vooral het hervormingsbeleid van de Chinese sterke man bekrachtigen, maar heeft ook een enorme impact op de wereldeconomie- en handel. Steeds meer dringt zich de vraag op hoe de Europese Unie zich tegenover de dynamische handelspolitiek en het diplomatieke charmeoffensief van China moet positioneren, nu China zich steeds nadrukkelijker in de Europese achtertuin vertoont.
One Belt, One Road of de Nieuwe Zijderoute
Het Chinese volkscongres zal ongetwijfeld ook plan rond One Belt, One Road (OBOR) evalueren dat Xi Jinping in 2013 lanceerde en waarmee hij over land en over zee nieuwe handelsroutes wil uitbouwen tussen China en Europa, het Midden-Oosten en Afrika.
De Chinese leiders noemen OBOR ook de de Nieuwe Zijderoute en brengen daarmee de historische routes in herinnering die van voor onze tijdrekening tot in de Middeleeuwen de handel tussen China, Centraal-Azië, Perzië, Turkije en Europa deden bloeien.
Het Europese onderdeel van OBOR kwam onlangs nog in het nieuws toen de Europese Commissie bekendmaakte een onderzoek te hebben opgestart naar een Chinees treinproject van 2,89 miljard euro tussen de hoofdstad van Servië, Belgrado en de Hongaarse hoofdstad Boedapest. De 370 km lang hogesnelheidslijn maakt deel uit van de Land Sea Express Route (LSER) die Boedapest met de haven van Piraeus in Athene moet verbinden en die ook langs de Servische en Macedonische hoofdsteden Belgrado en Skopje zou lopen.
Europese ambtenaren verklaarden aan de Financial Times dat het onderzoek onder andere natrekt of het Chinese prestigeproject geen inbreuk vormt op de Europese wetgeving inzake overheidsopdrachten. Deze wetgeving bepaalt dat er in elke lidstaat van de Europese Unie een internationale openbare aanbesteding moet worden uitgeschreven voor grote transportprojecten, dus ook in Hongarije.
Het contract voor deze hogesnelheidsverbinding werd gesloten op de top van de 16+1 in november 2016 in Riga, Letland. China zette in 2012 dit samenwerkingsverband rond handel op met 16 Centraal- en Oost-Europese landen. 11 daarvan zijn lid van de EU en 5 zijn kandidaatlidstaten uit de Balkan (Albanië, Kroatië, Bosnië, Servië, Montenegro en Macedonië) die het traject voor toetreding tot de Europese Unie doorlopen. In Riga werd zelfs in de schoot van de Chinese Industrial and Commercial Bank (ICBC) een Central and Eastern Europe Fund boven de doopvont gehouden van 10 miljard euro met het oog op 50 miljard bijkomende investeringen in de regio.
Piraeus of het belang van één Griekse haven
De Atheense haven van Piraeus speelt een grote rol in OBOR en LSER. Hij moet de transporthub worden die zee verbindt met Zuidoost- en Centraal-Europa. Het transport van Chinese containers naar de Europese Unie overzee gaat één tot anderhalve week sneller via de haven van Piraeus dan via West-Europese havens als Rotterdam en Antwerpen.
Het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael in Den Haag besteedt in een rapport van december 2016 bijzonder veel aandacht aan de rol van Piraeus in de Nieuwe Zijderoute.
De ironie wil dat de Europese Commissie en het IMF Griekenland nog meer in de armen van China hebben gedreven.
Al jaren is er sprake van een intense samenwerking tussen de machtige Griekse reders en China, aldus het rapport. De Griekse scheepseigenaars lieten hun schepen op Chinese werven bouwen en China verscheepte zijn goederen vervolgens met de Griekse koopvaardijvloot.
Volgens het rapport speelden diezelfde Griekse reders een belangrijke rol bij het ontstaan van een deal in 2009 tussen de Griekse regering en het Chinese staatshavenbedrijf Cosco, tevens eigenaar van de vierde grootste containervloot ter wereld. Daarbij werd een deel van de containterterminal van de haven van Piraeus aan de Chinezen uitgeleend.
De ironie wil dat de Europese Commissie en het IMF als schuldeisers Griekenland nog meer in de armen van China hebben gedreven door het land te dwingen om de haven van Piraeus verder te privatiseren.
Met enige weerzin verkocht de Griekse regering onder leiding van Alexis Tsipras in 2016 51% van zijn aandelen in de Piraeus Port Authority aan Cosco. Daardoor kwamen niet alleen de rest van de containerterminal, maar ook de cruise- en ferryhaven, de car port terminal en de scheepsherstellingswerven in handen van Cosco.
Te land, ter zee, en over het spoor
In het licht van de Land Sea express Route (LSER) hoeft het niet te verbazen dat de Chinezen ook geïnteresseerd zijn in Griekse spoorwegen.
Nu al gebruiken multinationals als HP, Sony en Huawei de spoorwegen rond Pireaus voor de distributie van hun goederen naar Europese bestemmingen.
Verder is het ook de bedoeling dat de LSER in Polen aansluit op een andere landroute van de OBOR, namelijk de China Railway Express, een snelle spoorlijn van 11.000 kilometer voor vrachtvervoer tussen Oost-China en Londen via Kazachstan, Rusland, Polen en Duitsland die drie keer zo snel is als het zeetransport van China naar West-Europese havens. Langs deze route profileert vooral ’s werelds grootste binnenhaven Duisburg – langs de Rijn in het Ruhrgebied – zich heel actief als ‘gateway to Europe’ voor het containerverkeer van de binnenvaart.
China in de Balkan
De Chinese economische impact, vooral dan op vlak van infrastructuur en energieprojecten, wordt elk jaar groter in Zuidoost-Europa.
China wordt in Zuidoost-Azië een niet te verwaarlozen speler.
China bouwt naast spoorwegen ook snelwegen en bruggen in Servië, Montenegro, Macedonië en Bosnië, maar ook krachtcentrales in Roemenië en een aantal Balkanlanden.
Vaak nemen Chinese (staats)banken een deel van de financiering van deze projecten op zich. Daar hoeven we niet steeds een bedreiging in te zien, aldus het rapport van het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael. De Chinese investeringen zijn vaak complementair aan de Europese en geregeld gaan ze ook gepaard met een versterkte diplomatieke aanwezigheid van China in deze regio, die ook voor meer overleg met de Europese Unie zorgt.
Volgens het rapport zorgen de Chinese investeringen in Zuidoost-Europa er wel voor dat de regio minder economisch afhankelijk wordt van de Europese Unie. Zo wordt China in Zuidoost-Azië naast de Europese Unie, de Verenigde Staten en Rusland een niet te verwaarlozen speler.
Trojaans paard
Tegenstanders van de Chinese invloed zien het land als Trojaans paard. China zou toegang willen krijgen tot de Europese eenheidsmarkt door nu al aanwezig te zijn in de kandidaatlidstaten van de Europese Unie.
China zelf doet daar niet al te geheimzinnig over en erkent dat de toegang via bilaterale vrijhandelsakkoorden in het kader van de World Trade Organisation (waar China al sinds 2001 lid van is) uiteindelijk ook tot een langetermijnsamenwerking moet leiden met de Europese Unie.
Maar tezelfdertijd laat de Europese Commissie geen gelegenheid voorbijgaan om te benadrukken dat de Balkan tot Europa behoort. Op een officiële rondreis in de Balkanlanden tussen 1 en 4 maart spoorde de vice-voorzitter van de Europese Commissie, verantwoordelijk voor Buitenlands Beleid en Veiligheidspolitiek, Federica Mogherini de Balkanlanden aan haast te maken met de hervormingen om de toetreding tot de Europese Unie mogelijk te maken. Ze noemde de toetreding van de Balkanlanden tot de Unie ‘een taak van deze politieke generatie’.
Machtsbalans
Geopolitiek houdt de groeiende Chinese invloed in de Balkan wel een risico in: spanningen tussen China en de Verenigde Staten of Rusland op wereldniveau kunnen gaan wegen op de stabiliteit in de regio.
Sinds de burgeroorlogen in Syrië en Libië, de vluchtelingencrisis en de spanningen met Rusland en Turkije benadert ook de Europese Unie Zuidoost-Europa steeds meer met geopolitieke blik.
Volgens professor internationale betrekkingen Jonathan Holslag kan de terugkeer van de geopolitiek een krachtig wapen zijn tegen de verdere Europese fragmentatie en komt het er voor Europa op aan zelf een geopolitieke visie te ontwikkelen en ons niet te laten meeslepen door de Amerikanen.
Reserve aan buitenlandse deviezen
China heeft ongeveer 900 miljard dollar veil voor het OBOR-masterplan dat naast Europa, Eurazië,en het Midden-Oosten ook Zuid-Amerika omvat.
Dat wordt niet alleen besteed aan infrastructuurwerken – die het grotendeels zelf uitvoert en financiert – maar ook aan leningen en directe investeringen in de economie van de landen langs deze routes. Het put daarbij uit de enorme Chinese reserves in buitenlands munten.
Die reserves bedroegen in januari van dit jaar nog 3000 miljard dollar en bestonden voor het merendeel uit dollars en euro’s.
Er wordt niet enkel geïnvesteerd in Chinese infrastructuurwerken op het continent, maar ook geleend aan en geïnvesteerd in Europa.
Die reserves legde China in het verleden aan met behulp van de enorme hoeveelheden buitenlandse valuta die via exportoverschotten en buitenlandse investeringen het land binnenkwamen. China hield dankzij die reserves de wisselkoers van de yuan laag, waardoor het zijn exportproducten goedkoop op de wereldmarkt kwijt kon.
De ongebreidelde stimuluspolitiek van de Chinese overheid die de groeistrategie via export en binnenlandse infrastructuurwerken ondersteunde, stootte echter op zijn grenzen met de inmiddels bekende uitwassen: een enorme overproductie aan staal en steenkool, zeepbellen op de vastgoedmarkt en een gigantische schuldenberg bij bedrijven, gezinnen en plaatselijke overheden.
Volgens analisten van UBS bedroeg de totale uitstaande schuld in China eind 2016 277% van het bruto binnenlands product. Door bedrijfsobligaties om te zetten in aandelen (eigen vermogen), uitgifte van nieuwe aandelen en sommige bedrijven failliet te laten gaan wil Xi Jinping alvast de schulden bij bedrijven aanpakken.
De blik op het buitenland
Daarnaast wil China niet langer alleen maar de fabriek van de wereld zijn voor buitenlandse multinationals, maar wil het ook zelf een actieve speler worden op de wereldmarkt, getuige de expansie van Chinese giganten als Lenovo, Huawei of Ali Baba.
De voorraad vreemde deviezen wordt zo steeds meer ingezet om te investeren in het buitenland en innovatieve technologie op te kopen.
Om zijn groeiende middenklasse tevreden te houden wil Xi ook binnenlandse consumptie een ruimere plaats geven en het ook mogelijk maken dat burgers hun geld in het buitenland besteden.
OBOR past zo perfect in de strategie van globalisering van Xi Jinping die de blik steeds meer op het buitenland richt. Het masterplan verbindt China niet alleen met Europa, Afrika, het Midden-Oosten en zelfs met Zuid-Amerika, waardoor het land makkelijker grondstoffen kan aanvoeren en exportproducten afzetten, maar geeft ook werk aan de Chinese staatsbedrijven die in de oververzadigde infrastructuur- en bouwmarkt van het thuisland steeds minder voluit kunnen gaan.
Dat China zich daardoor steeds meer moet schikken naar de regels van de vrije markt, neemt het er goedschiks of kwaadschiks bij. Dat Chinese staatsbedrijven gretig participaties nemen in Zuid-Europese krachtcentrales of zich proberen in te kopen in de energiedistributie van een lidstaat – State Grid bij Eandis bijvoorbeeld – maar zelf niet toestaan dat buitenlandse bedrijven participeren in eigen strategische sectoren is meten met twee maten en twee gewichten. Daarom gaan binnen de Europese Unie steeds meer stemmen op om die sectoren zelf af te sluiten voor Chinese participaties of overnames.
Europa mag evenmin uit het oog verliezen dat de bottom line van de boodschap van Xi JinPing is dat handel goed is voor de vrede en wat valt daartegen in te brengen? Ook al heeft Xi er minstens evenzeer een gezondheidskuur voor de eigen Chinese huishouding mee op het oog…
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
