Manifestaties tegen oorlog in Gaza: ‘Dit is het grootste studentenprotest in de VS in deze eeuw’

Sinds twee weken is er in de Verenigde Staten snel toenemend protest aan universiteiten over de oorlog in Gaza. Maandag werd op meerdere campussen politie ingezet om tentenkampen van manifestanten te ontruimen. ‘Het was de snelste repressie van studentenmanifestaties die ik ooit heb gezien.’

De huidige golf van protesten kwam op gang aan Columbia University in New York. Die universiteit heeft een traditie van protesten, met onder meer een bezetting van gebouwen in voorjaar 1968 in reactie op de betrokkenheid van de universiteit bij de Vietnamoorlog en bij rassensegregatie.

De huidige rector, Nemat Shafik, die nog geen jaar in functie is, werd op 17 april in een commissie van het Huis van Afgevaardigden ondervraagd over antisemitisme op haar campus. Ze had de voorbeelden van haar collega-rectoren bestudeerd, die na hun doortocht in deze commissie ontslag hadden genomen. Shafik leek de Republikeinen in de commissie vooral gelijk te geven. Ze bekritiseerde professoren die de studentenprotesten rond de oorlog in Gaza hadden ondersteund, en beloofde sancties tegen profs die in haar ogen te ver waren gegaan in die steun. Ze beloofde ook sancties om het antisemitisme aan de universiteit te beteugelen, ze beloofde sancties tegen protesterende studenten die de regels van de universiteit overtreden en ze stelde dat ze al twee protestgroepen had geschorst.

Pro-Palestijnse studenten richtten op de dag van haar getuigenis een tentenkamp op in een open ruimte van de universiteit. Dat kamp moest hun langlopende eis kracht bijzetten: ‘desinvesteren’ in Israël, het verbreken van de banden tussen de universiteit en Israël, en tussen de universiteit en bedrijven die winnen bij de oorlog in Gaza.

Een dag later riep Shafik de hulp in van de politie van New York om het tentenkamp te ontruimen. Een honderdtal studenten werd gearresteerd en geschorst door de universiteit.

‘De agressiviteit van de reactie tegen overweldigend vreedzaam protest verbaasde me’, zegt David Farber, professor geschiedenis aan Kansas University, en gespecialiseerd in protestbewegingen. ‘Dat was niet slim. Je zou denken dat universiteiten hun eigen geschiedenis kennen. Agressief de politie inzetten, wekt verontwaardiging en solidariteit. Je bent agressief tegen een kleine groep en je kunt er zeker van zijn dat de passie en de aantallen bij de protesterende studenten groeien.’

Nog voor de arrestanten weer vrijkwamen, hadden sympathiserende studenten een nieuw tentenkamp ingericht. De publiciteit rond de politieactie in Columbia bracht studenten van andere universiteiten op de been. Sindsdien hebben de protesten en de tentenkampen zich vermenigvuldigd, net zoals de politieoptredens en de verwijdering/arrestatie/schorsing van manifestanten. Maandag werd bijvoorbeeld in Austin, Texas, een kamp ontruimd. De politie gebruikte gas om manifestanten te verjagen. Er vielen tientallen arrestaties.

In Columbia dreigt voor alle studenten die het tentenkamp weigeren te ontruimen een schorsing, al wil rector Shafik niet langer de politie inzetten. De eis om alle banden met Israël te verbreken, wees ze resoluut van de hand.

Het enige incident waarbij de manifestanten zelf gewelddaden stelden, gebeurde aan de UCLA in Los Angeles. Daar kwam het tot schermutselingen met tegenbetogers, die de pro-Palestijnse studenten confronteerden met beelden van Israëlische slachtoffers op 7 oktober.

Wat in Columbia, en ook elders gebeurde, ‘was de snelste repressie van studentenmanifestaties die ik ooit heb gezien’, zegt Robert Cohen. ‘En het is mijn studiegebied.’ Hij doceert sociale wetenschappen, specialisatie studentenprotesten, aan New York University. Hij ging de studenten opzoeken, die in zijn eigen universiteit en in Columbia, zo’n tien kilometer verderop, actievoeren.

‘Ze maakten gebruik van hun vrijheid van meningsuiting in de buitenruimte. De politie arresteerde studenten, niet omdat ze lessen verstoorden, maar omdat de leiding van de universiteit inzat met politici en geldschieters die niets willen weten van deze protesten. Geldschieters legden publieke verklaringen af tegen de manifestanten, de speaker van het Huis van Afgevaardigden trok met een aantal Congresleden naar de campus van Columbia en maande de rector aan om ontslag te nemen.’

‘Het is een traditie op rechts’, zegt Cohen, ‘om universiteiten te beschouwen als een culturele vijfde colonne. En los daarvan: studentenprotesten zijn nooit populair, daar win je geen verkiezingen mee. In de jaren 1960 keerde een meerderheid van de bevolking zich uiteindelijk tegen de oorlog in Vietnam. Maar hoe onpopulair die oorlog ook was, de antioorlogsbeweging was nog meer onpopulair. Dat is een cultureel conservatieve tendens in dit land: men wil studenten die gezagsgetrouw zijn en ijverig studeren.’

Hoe schat hij de omvang van het huidige protest in?

‘Het is intussen’, zegt hij, ‘het grootste studentenprotest in de VS in deze eeuw. Het is nog lang niet zo groot als de protesten tegen Vietnam. Toen protesteerde aan vele universiteiten ongeveer de helft van de studenten. Black Lives Matter en Occupy Wall Street waren ook grote protesten, maar die gebeurden grotendeels buiten de universiteiten.’

Antisemitisme

De terugkerende kritiek van de Republikeinen is dat het studentenprotest antisemitisch is.

Daar zijn vele getuigenissen over. De krant van Columbia, de Columbia Daily Spectator, kon van enkele recente voorbeelden beeldopnames bekijken. Het gaat soms om uitspraken op de campus, maar vooral net buiten de campus, aan de ingang tot de universiteit, waar slogans te horen waren als – tegenover Amerikaanse Joden – ‘Houd ermee op kinderen te doden’, en, ‘ga terug naar Polen, ga terug naar Wit-Rusland’. Of de mensen die de slogans scanderen studenten zijn, is niet uitgemaakt.

Joodse studenten klagen ook over steunbetuigingen aan Hamas, over vandalisme tegenover hen, of over het feit dat ze bespuwd werden.

Een rabbijn die met de universiteit verbonden is, raadde Joodse studenten aan de campus te vermijden.

Leiders van de pro-Palestijnse actie bepleiten gelijke rechten voor iedereen en tolerantie. Maar dat is geen foutbestendig programma. Khymani James, een van de woordvoerders van de acties in Columbia, verklaarde in een video: ‘Zionisten verdienen het niet te leven.’ En: ‘Wees blij dat ik zelf geen zionisten vermoord.’ De video, die hijzelf had gepost, dateert van januari, toen hij door de universiteit op het matje geroepen werd voor een antizionistische bijdrage op sociale media: ‘Ik vecht niet om te verwonden’, schreef hij toen omtrent zionisten, ‘of om een winnaar of verliezer op te leveren. Ik vecht om te doden.’

Zie je waarom dit problematisch is? vroeg een lid van de disciplinaire commissie hem. ‘Nee’, luidde zijn antwoord, dat ook de hoger vermelde tirade bevatte.

Destijds werd hij niet geschorst, maar nadat de video vorige week was gelekt, werd James uit de universiteit (en uit het protest) verwijderd. Hij verontschuldigde zich intussen voor zijn uitspraken.

Professor Cohen: ‘Er is antisemitisme en de schuldigen moeten verantwoording afleggen. De Congresleden zeiden: deze manifestanten worden gedreven door haat tegenover Joden. En zo zijn er allicht, maar de meesten protesteren tegen de oorlog en tegen de vele burgerdoden.’

David Farber: ‘Aan Kansas University merk ik woede en passie bij de manifestanten. Ik ben zelf Joods. Antisemitisme heb ik bij hen niet ondervonden.’

Maar er zijn zeker incidenten geweest van antisemitisme, zegt hij, en er is zeker angst bij Joodse studenten. ‘Dit is een tijd waarin studenten heel gevoelig zijn. Niet alleen Joodse studenten. Studenten zijn er gewoon aan geraakt zich snel onveilig te voelen. Er is verwarring tussen vrijheid van meningsuiting en dreiging van geweld. Amerikanen zijn niet langer gewend aan grimmige discussie.’

Desinvesteren?

Het verwondert de professoren Cohen en Farber niet dat Columbia zo resoluut en snel de eis van de actievoerders afwees om de banden met Israël te verbreken.

Farber: ‘Geen enkele universiteit heeft zich tot dusver afgekeerd van banden met Israël of van bedrijven die investeren in dat land.’

Cohen: ‘Er zijn ruim dertig van de vijftig staten in de VS die geen zaken willen doen met met bedrijven die Israël boycotten. Er is weinig kans dat een universiteit desinvesteert. De manifestanten hebben hun oude eisen niet aan de situatie aangepast. Zo eisen ze dat de afdeling van de universiteit in Tel Aviv gesloten wordt. Hoe helpt dat mensen in Gaza?’

Hoe kan het protest evolueren, als de voornaamste eis wordt afgeblokt?

Cohen: ‘Misschien doet die eis er niet zo toe. De protesten doen mensen nadenken over de oorlog en de gevolgen ervan. Ze zetten president Joe Biden onder druk om kritischer te worden voor premier Benjamin Netanyahu.’

Maar hij vindt dat de beweging haar doel ook gedeeltelijk misloopt.

‘Zionistische studenten leggen de klemtoon op wat Hamas heeft aangericht, het bloedbad van 7 oktober. De pro-Palestijnse manifestanten praten daar niet over. Ze uiten kritiek op de oorlog, maar niet op Hamas. Ze ondersteunen Hamas niet – de meesten toch niet. Velen zijn voor een éénstaatoplossing. Ze scanderen: van de rivier tot de zee. Wat betekent dat? Willen ze alle Joden die er nu leven doden? Of willen ze een seculiere staat waar iedereen kan leven? Vele Joden horen de slogan en denken dat er opnieuw een holocaust op hen afkomt.’

‘Als de protestbeweging slimmer zou zijn, zou ze slogans bedenken die niet zo angstaanjagend overkomen. Wil je stoer doen tegenover mensen in je eigen bubbel? Of wil je mensen bereiken met een ander perspectief?’

De protesterende studenten bouwen geen brede coalitie?

‘Ze reiken wel de hand aan niet-zionistische Joden. Maar ik denk: zelfs mensen die sympathie hebben voor Israël kun je aanspreken over de tragedie die in Gaza aan de hand is. Je kunt een deel van die mensen bij de beweging betrekken. Maar ze zitten te zeer vast in hun eigen nationalistisch discours om die opening te creëren. Aan New York University zijn er pakweg 200 manifestanten, op een totaal van 30.000. Dat is meer dan het was voor de arrestaties. Maar het is een fragment van de totale studentenpopulatie. Waarom is het niet meer? Omdat de organisatoren hun toon niet hebben aangepast.’

Vakantie

Hoe gaat dit verder?

Farber: ‘De vakantie begint over goed een week. Weinig studenten wonen in de buurt van hun universiteit. Ze komen van overal in het land, van overal in de wereld. Het is moeilijk in te denken dat dit protest aanhoudt in de zomervakantie. De test wordt wat er in september gebeurt, wanneer de universiteiten heropenen, twee maanden voor de presidentsverkiezingen. Er is zoveel onzeker. Maar als de situatie in Gaza niet verbetert, en als het protest in september doorgaat, kan dat een effect hebben op de verkiezingen. De VS zijn zodanig politiek verdeeld in bijna even sterke kampen dat zelfs een klein beetje invloed het resultaat kan veranderen.’

Cohen: ‘In de zomer zijn er de twee partijconventies. Republikeinen en Democraten maken zich zorgen dat de protesten de conventies zullen bereiken. Misschien stellen die conventies de beweging in staat de zomervakantie te overleven.’