Diplomatieke rel tussen Westen en Turkije na levenslange celstraf voor filantroop Osman Kavala

In Turkije werd de zakenman en filantroop Osman Kavala veroordeeld tot een levenslange celstraf. Hij wordt beschuldigd van betrokkenheid bij de mislukte staatsgreep in 2016. De uitspraak druist in tegen de vraag tot vrijlating van de Raad van Europa in 2019 en wordt door Amnesty International ‘een verwoestende klap voor de mensenrechten’ genoemd.

Sinds de Gezi-protesten van 2013 en mislukte staatsgreep in 2016 worden in Turkije massaal mensen opgepakt en vervogld door de Turkse overheid, onder leiding van president Recep Tayyip Erdogan. Iedereen waarvan vermoed wordt dat ze gelinkt zijn aan de bewuste staatsgreep wordt zonder pardon gearresteerd. Zo ook Osman Kavala, die in 2017 werd opgepakt op een luchthaven in Istanboel door de Turkse antiterreurdiensten.

Kavala stond aan de wieg van verschillende sociale bewegingen en middenveldorganisaties. Bijvoorbeeld Anadolu Kültür, dat de diversiteit van de Turkse cultuur en erfgoed wil uitdragen. De organisatie had onder meer aandacht voor de Armeense en Koerdische cultuur, wat tegen de visie van Erdogans AKP op de Turkse cultuur indruist. Daarenboven was hij stichtend lid van de Open Society Foundation in Turkije. Dat is een organisatie van Hongaars filantroop George Soros, favoriet doelwit van autoritaire leiders als Viktor Orbán of Vladimir Poetin, die fondsen verstrekt met als doel ‘het bouwen van levende en inclusieve democratieën die verantwoording afleggen aan hun burgers’. Die connecties leidde er toe dat Erdogan Kavala in 2018 omschreef als ‘De Turkse Soros’.

Door zijn activisme was Kavala al lang een doorn in het oog van Erdogan. Toen de Turkse president na de staatsgreep massaal politieke tegenstanders begon op te pakken, werd dan ook snel gevreesd voor zijn arrestatie. In oktober 2017, een jaar na de couppoging, was het zo ver. Kavala werd opgepakt op de Atatürk-luchthaven te Istanboel. Hij werd onder meer verdacht van spionage en het financieel steunen van de GeZi-opstanden, ook werd beweerd dat hij betrokken was bij de mislukte staatsgreep van de 2016 en dat hij banden had met de beweging van Fethullah Gülen, de organisatie die gelinkt wordt aan de mislukte staatsgreep.

Na zijn arrestatie was de ontsteltenis groot. Uit verschillende hoeken werd de beslissing bekritiseerd en Kavala verdedigd. Human Rights Watch-directeur Kenneth Roth verklaarde dat de behandeling van Kavala aantoonde dat ‘Het Turkse strafrechtelijk systeem politiek manipuleerbaar is’.

Spanningen

Vanaf dat moment zat de Turkse filantroop achter de tralies in Turkije. Vier jaar lang zat hij zonder officiële veroordeling gevangen. Dat zorgde voor aanzienlijke spanningen tussen Turkije en de internationale gemeenschap. Zo oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in een vonnis in 2019 dat Kavala’s mensenrechten geschonden waren en hij onmiddellijk diende vrijgelaten te worden. Bovendien noemde het Hof de aanklachten tegen Kavala ‘politiek gemotiveerd en ongegrond’. Het hof zei ook nog dat de aanklagers geen bewijzen hadden voor Kavala’s betrokkenheid bij de coup in 2016. Erdogan legde de uitspraak naast zich neer, ondanks het feit dat het lid is van de Raad van Europa en dus geacht wordt de uitspraken van het hof te respecteren.

Een en ander leidde in oktober 2021 tot een diplomatieke rel tussen Erdogan en de ambassadeurs van 10 westerse landen, waaronder de VS, Frankrijk en Duitsland, over de vastzetting van Kavala. De ambassadeurs hadden in een gezamenlijk statement opgeroepen tot Kavala’s vrijlating en werden kort daarop tot ‘persona non grata’ verklaard door Erdogan, wat meestal uitzetting tot gevolg heeft. In een publiek statement noemde hij de eisen van de groep ‘onverantwoord’.

Na enkele dagen krabbelden de ambassadeurs terug en beloofden zich op basis van artikel 41 op de Wenen-conventie niet meer te mengen met de Turkse binnenlandse zaken. Dat tot grote tevredenheid van Erdogan, die triomfantelijk liet optekenen dat ‘de ambassadeurs afstand deden van de laster tegen onze natie’ en dat ze ‘nu voorzichtiger zouden zijn met statements over Turkije’s soevereine rechten.’

Uitspraak

Maandag werd definitief beslist over het lot van Kavala. De Turkse rechtbank veroordeelde de filantroop tot een levenslange gevangenisstraf zonder mogelijkheid tot vervroegde vrijlating. Ook zeven andere beklaagden werden veroordeeld tot straffen van 18 jaar, allemaal op basis van beschuldigingen die te maken hebben met het omverwerpen van de Turkse overheid.

Kavala zelf kreeg het woord via een videolink vanuit zijn gevangenis. Hij noemde de beschuldigingen ‘samenzweringen op basis van politieke gronden’. Kavala werd wel vrijgesproken van aanklachten voor spionage, waar hij ook van beschuldigd werd. De filantroop gaat alvast in beroep tegen de uitspraak, de zaak zou zo uiteindelijk zelfs bij het Turkse cassatiehof kunnen terechtkomen.

Kavala is zo de zoveelste veroordeelde in Turkije sinds de coup in 2016. Het hardhandige optreden van Erdogan leidde er al toe dat er sinds 2016 meer dan een miljard euro werd uitgeven voor de bouw van maar liefst 130 nieuwe gevangenissen. Meer dan 160 duizend rechters, leraren of andere ambtenaren werden al uit hun functie ontheven, 77 duizend daarvan werden ook al formeel gearresteerd.

Spanningen

In februari 2022 verwees een commissie van de Raad van Europa de zaak opnieuw door naar het EHRM. Dat is een volgende stap in de ‘inbreukprocedures’ die zouden kunnen resulteren in de schorsing van Turkije uit de Raad van Europa, waarvan het stichtend lid is. Het bracht daarbij het volgende statement uit: ‘De commissie heeft vastgesteld dat Turkije weigert zich te houden aan de definitieve uitspraak van het Hof door de onmiddellijke vrijlating van de heer Kavala niet te verzekeren.’

Erdogan reageerde toen alvast zelfzeker: ‘Wat het EHRM heeft gezegd, wat de Raad van Europa zegt gaat ons niet veel aan omdat we verwachten dat onze rechtbanken worden gerespecteerd. Aan degenen die dat respect niet tonen: excuseer, maar dan tonen wij ook geen respect.’

Opvallend, na de veroordeling van maandag wilden de Europese lidstaten samen een veroordelend veto uitspreken tegen de opsluiting van Kavala. Dat stuitte evenwel op een veto van Hongarije, land van herkomst van George Soros. Daardoor bleef het voorlopig bij veroordelende woorden van Hoge Vertegenwoordiger Josep Borell. De diplomatieke spanningen illustreren hoe controversieel de opsluiting van Kavala is, en hoe moeilijk de westerse landen het vinden om adequaat te reageren.

Turkijke dreigt er intussen ook mee om diplomaten uit tien Westerse landen het land uit te zetten omdat die vorige week in de naam van hun land om de onmiddellijke vrijlating van Kavala vroegen. Het gaat om de Verenigde Staten, Frankrijk, Duitsland, Canada, Denemarken, Nederland, Noorwegen, Zweden, Finland en Nieuw-Zeeland, waarvan het gros deel uitmaakt van de NAVO en de Europese Unie. Volgend weekend vindt in Rome de G20-top plaats. Vermoedelijk zal de kwestie daar tussen de leiders van het Westen enerzijds en Erdogan anderzijds aan bod komen.