Dichter Ghayath Almadhoun over Palestijn zijn: ‘Ons bestaan is op zich al een vorm van verzet’

Na zeven jaar is er een nieuwe dichtbundel van de Palestijns-Syrisch-Zweedse dichter Ghayath Almadhoun, een overlever van kampen, oorlog en migratie: ‘Europa, we houden van je culturele ontwikkeling en je rechtvaardige wetten, maar we haten je racisme, je dubbele maatstaven en je bloedige geschiedenis.’

Zoals de macabere titel Ik heb een afgehakte hand voor je meegenomen al meteen duidelijk maakt: vrolijk word je niet vrolijk van de gedichten van Ghayath Almadhoun. Zijn biografie leest als de traumatische geschiedenis van zijn land en cultuur. Hij is de zoon van een Palestijnse vader en een Syrische moeder en werd in 1979 geboren in een Palestijns vluchtelingenkamp in Damascus. In 2008 emigreerde hij naar Europa.

Wrakhout

Achter die feiten gaat een bestaan schuil van afscheid nemen, ballingschap, verlies en oorlog, veroorzaakt door de Israëlische bezetting van Palestina en door de dictatuur van de Assads. Dat persoonlijke en collectieve drama vertaalt Almadhoun in een metaforisch, gekweld, bij momenten cynisch, woedend en wanhopig lyrisch proza. Met sterke, verwarrende en surrealistische beelden dwingt hij de lezer tot nieuwe perspectieven: ‘Vorig jaar, om een van de vele voorbeelden te noemen, overleed een schip vol vluchtelingen aan een hartinfarct. Toen de eerste reddingsboot ter plaatse arriveerde, was de Middellandse Zee al verdronken. Het water was gestikt, de golven waren nat van water. In een poging in leven te blijven probeerde de Europese Unie zich vast te klampen aan een stuk wrakhout. Maar de kinderen waren nergens te zien.’

Is Ghayath Almadhoun een activistische schrijver? ‘Ik zie mezelf niet zo. Maar ik ben wel intens verbonden met de wereld om me heen. Ik lees veel Europese poëzie die volgens mij van de wereld geïsoleerd is geraakt.’ In 2016 kreeg de dichter de Zweedse nationaliteit, hij leeft tussen Stockholm en Berlijn.

Europa noemt hij een ambigue ervaring: ‘We houden van je culturele ontwikkeling, je secularisme, je rechtvaardige wetten en de mensenrechten op je grondgebied, maar we haten je racisme, je dubbele maatstaven, je superieure blik en je bloedige geschiedenis.’

Witte onschuld

Almadhoun heeft het ironisch over ‘de witte onschuld’: ‘Het continent Europa vergeet dat het in de mensengeschiedenis wellicht de meeste slachtoffers heeft gemaakt, van de kruistochten tot de holocaust. Het vergeet zijn koloniale verleden dat de wereld tot op de dag van vandaag ontwricht. Het vergeet dat zijn antisemitisme de chaos van het Midden-Oosten mee heeft veroorzaakt. Het vergeet dat ook zijn volkeren talloze malen moesten vluchten voor oorlog en elders een onderkomen zoeken. En tegelijkertijd wijst het moraliserend naar het terrorisme in het Midden-Oosten en naar de illegale migratie vanuit het zuiden. Daar is grote naïviteit en veel historische onwetendheid voor nodig. De Europese kennis over mijn deel van de wereld is beschamend beperkt.’

Ook al houdt Almadhoun van het kosmopolitische en multiculturele Berlijn, voor Duitsland is hij erg scherp. Enkele dagen na 7 oktober 2023 werd de presentatie afgevoerd van zijn tweetalige bloemlezing van Arabische dichters die in Europa leven: ‘Officieel om financiële redenen maar in werkelijkheid alleen omdat ik Palestijn ben. Palestijnen cancelen, dat is zo vaak gebeurd het voorbije jaar in Duitsland. De meest gemediatiseerde boycot was die van Adania Shibli, de Palestijnse schrijfster die tijdens de Frankfurter Buchmesse haar prijs niet kreeg.’

Zelfs een ‘ceasefire’-sticker of een Palestijnse vlag worden in Duitsland niet getolereerd, zegt Almadhoun. ‘Door de kritiekloze pro-Israëlische houding krijgt de pro-Palestijnse mening nauwelijks nog een podium. Bovendien gaat het in bijna 40 procent van de gevallen over het cancelen van kritische Joodse of Israelische stemmen. Nu pas begin ik echt te begrijpen wat er in de jaren dertig in Duitsland met de Joden is gebeurd. Toen was Duitsland een dictatuur, nu is het een democratie. Dat is pas verontrustend. Alsof het land zijn verleden niet echt heeft verwerkt. Ik heb Syrië verlaten omdat ik vrijheid van spreken wilde. Als je die vrijheid hebt, heb je ook alle andere. Als belastingbetaler heb ik het recht om kritisch te zijn. Daarom ben ik tegen het begrip “tolerantie”. Dat impliceert een hiërarchie en dat je dankbaar zou moeten zijn voor wat je recht is.’

En toch ziet Almadhoun de toekomst minder somber in dan je zou denken: ‘Syriërs wonen nu over de hele wereld. Als de dictatuur voorbij is, zullen ze terugkeren of op bezoek komen en zal Syrië een kosmopolitisch multicultureel land worden. En de Palestijnen, dat is een trots volk. Ze nemen geen slachtofferrol aan. Sinds ze zich in 1948 gesetteld hebben, zijn de Joden het enigma kwijt dat ze in de diaspora hadden. Israël heeft de eeuwenoude en hoge standaard van het judaïsme vernietigd. Tijdens de eerste Intifada (1987-1993) vocht het Israëlische leger een oorlog uit tegen stenengooiende kinderen! Het is zijn moreel kompas kwijt. ’

Nu zijn het de Palestijnen die dat enigma met zich meedragen, vindt Almadhoun. ‘Het bestaan van een Palestijn is op zich al een vorm van verzet. Daarom wil Israël dat we ons als “staatloos” omschrijven. Ik hoop uiteindelijk op een eenstaatoplossing. Maar één staat of twee staten, het gaat fundamenteel om gelijke rechten. Daar staat of valt alles mee.’

Ghayath Almadhoun, Ik heb een afgehakte hand voor je meegenomen. Jurgen Maas, 46 blz., 19,90 euro.