Defensiespecialist Steven Blockmans: ‘Het nekschot voor de NAVO is nog niet gegeven’

Rusland en de VS zijn begonnen aan de onderhandelingen over een mogelijk einde van de oorlog in Oekraïne. ‘Onder Trump zijn de VS voor Europa een mogelijke veiligheidsbedreiging geworden’, zegt defensiespecialist Steven Blockmans.

Het einde van de oorlog in Oekraïne en een nieuwe Europese veiligheidsorde: alleen Rusland, Oekraïne en de Verenigde Staten mogen daarover aan de onderhandelingstafel aanschuiven. Dat bleek tijdens de jaarlijkse veiligheidsconferentie die vorige week in München plaatsvond.

In de Beierse stad hield de Amerikaanse vicepresident J.D. Vance een toespraak die bij veel Europese toehoorders de mond deed openvallen. Enkele dagen eerder had de Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth al te kennen gegeven dat Oekraïne niet zomaar op Amerikaanse steun kan blijven rekenen – die moet voortaan vooral van Europa komen.

Nog nooit sinds de Tweede Wereldoorlog is Europa zo kwetsbaar geweest, zegt Steven Blockmans van de denktank Centre for European Policy Studies en het  Estse International Centre for Defence and Security (ICDS) .

Tijdens de coronapandemie verhuisde hij van België naar Estland, waar de dreiging van grote buur Rusland almaar toeneemt. Al maandenlang waarschuwen Europese inlichtingendiensten ervoor dat president Vladimir Poetin binnen afzienbare tijd ook elders in Europa wil toeslaan.

‘Rusland valt vastberaden aan, Amerika trekt zich terug, en Europa ontkent de realiteit’, zegt Blockmans. ‘We hebben dit grotendeels aan onszelf te wijten.’

Na het gesprek tussen Trump en Poetin: Oekraïne moet hopen dat Poetin het verknalt

Defensieminister Pete Hegseth was het eerste prominente Amerikaanse regeringslid dat zich uitsprak over een eventueel bestand in Oekraïne. Hoe kijkt hij naar de situatie?

Steven Blockmans: Hegseth was rechttoe rechtaan: Oekraïne krijgt geen NAVO-lidmaatschap, er komen bij een bestand geen Amerikaanse troepen op Oekraïense bodem, en Europa moet veel meer dan vandaag voor zijn eigen veiligheid instaan.

Het getuigt enerzijds niet bepaald van een groot strategisch inzicht om zulke toegevingen te doen nog voor de start van de onderhandelingen. Zeker van een Amerikaanse defensieminister verwacht je niet meteen een toespraak die in Moskou geschreven lijkt.

Anderzijds moet Europa door Hegseths uitspraken niet stomverbaasd zijn. Het weet al jarenlang dat het zijn eigen boontjes zal moeten doppen, dat een revanchistisch Rusland uit is op naakte territoriumwinst en dat Oekraïne van cruciaal belang is voor de collectieve Europese veiligheid.

Niet Rusland, maar wel immigratie en de vermeende inperking van de vrijheid van meningsuiting is voor Europa het grootste gevaar, beweerde de Amerikaanse vicepresident Vance in München. Hoe moeten we dat begrijpen?

Blockmans: Vance sprak nauwelijks over Rusland en Oekraïne en over internationale veiligheid en defensie, terwijl de veiligheidsconferentie normaal gesproken over zulke thema’s gaat. Daarom zetten velen zijn woorden weg als louter provocerend. Dat is een vergissing van formaat: de toespraak was veel kwalijker dan die van Hegseth.

Vance las Europa de les over waarden en normen en moeide zich uitdrukkelijk met de verkiezingen in Duitsland en Roemenië. Daarmee kondigde hij eigenlijk aan dat het rechtse Amerika niet meer wil betalen voor de veiligheid van een centristisch Europa. Lees: alleen als Europese centrumpartijen bereid zijn om extreemrechts te ontsluiten, wil de regering-Trump overwegen om Europa militair bij te staan.

Dat zijn regelrechte maffiapraktijken, waarbij Vance ook nog eens miskent dat Europese centrumpolitici uiterst rechts al jarenlang achternahollen.

Met zulke uitspraken raakt Vance het hart van de trans-Atlantische alliantie. Het bestaansrecht van de NAVO werd de voorbije 75 jaar kracht bijgezet door het democratische fundament dat Europa en de Verenigde Staten met elkaar deelden. In München werd dat fundament door Vance in twintig minuten helemaal uitgehold.

De toorn van Trump: wat als België zijn NAVO-bijdragen niet verhoogt?

Lacht Vladimir Poetin na München in zijn vuistje?

Blockmans: Ongetwijfeld. Jarenlang gaven hij en zijn buitenlandminister Sergei Lavrov de ene toespraak na de andere met luchtspiegelingen over het vermeende onrecht dat Rusland door de uitbreiding van de NAVO en de Europese Unie zou zijn aangedaan.

Jarenlang hebben ze geprobeerd om een wig te drijven tussen de Verenigde Staten en het Europese vasteland. Jarenlang al jaagt Poetin honderdduizenden soldaten de dood in voor zijn revanchistisch imperialisme. Met steun aan de Brexitcampagne boekte Rusland al een overwinning, en nu ziet het ook nog eens hoe de Verenigde Staten Europa de rug toekeren.

Poetin krijgt het door de VS gewoon in de schoot geworpen. Ik denk dat hij de voorbije weken zelf soms nauwelijks kon geloven wat er gebeurde en zich geregeld in de arm moest knijpen.

Welk voordeel halen de Verenigde Staten hieruit?

Blockmans: Trump, Vance, Hegseth … het zijn echt geen strategische denkers, hoor. Over Oekraïne en het Midden-Oosten spreken ze elkaar voortdurend tegen. Het is totale chaos, waar ook de Verenigde Staten bij zullen verliezen. Dit is voor China en Rusland het signaal dat ze ook elders ongestraft hun gang kunnen gaan.

Denken Trump en co. werkelijk dat ze Rusland en China uit elkaar kunnen drijven? Of dat Europa de Verenigde Staten te hulp zal schieten in Zuidoost-Azië wanneer ze op deze manier met ons omgaan? De Oekraïense president Volodymyr Zelensky werpt terecht op dat Poetin niet te vertrouwen valt en vroeg of laat de gemaakte afspraken zal schenden. Daar hebben de Oekraïners al meer dan dertig jaar ervaring mee.

De enige in de regering-Trump die nog ietwat strategisch over Oekraïne lijkt na te denken, is de speciale gezant voor Oekraïne en ex-generaal Keith Kellogg, maar die moet in de eerste plaats natuurlijk naar zijn broodheren luisteren.

Diezelfde Kellogg bevestigde dat Europa niet betrokken wordt bij de onderhandelingen tussen de Verenigde Staten, Rusland en Oekraïne. Wat betekent dat?

Blockmans: Het is een uiterst kwalijke zaak en veelzeggend over de meewarigheid waarmee de grootmachten momenteel op Europa neerkijken. We mogen er niet van uitgaan dat Moskou en Washington tijdens de gesprekken rekening zullen houden met de Europese belangen. Wel integendeel.

Poetin heeft daar geen baat bij, en erop vertrouwen dat Team Trump onze bezorgdheden meeneemt nadat we door hen in ons blootje zijn gezet, is ronduit naïef. Sterker nog: het is de voorbije dagen duidelijk geworden dat de Verenigde Staten onder de regering-Trump geen deel meer uitmaken van de westerse gemeenschap van waarden.

In het slechtste geval betekent het dat de Verenigde Staten voor Europa zelfs een mogelijke veiligheidsbedreiging zijn geworden. Dat is de keiharde realiteit waar wij Europeanen vandaag in leven.

In het geval van een bestand wordt er steeds meer gedacht aan Europese troepen op Oekraïense bodem. Hoe ziet u dat?

Blockmans: Er doen meerdere modellen de ronde, waaronder een Europese troepenmacht die zij aan zij met Oekraïense soldaten de afgesproken contactlijn bewaakt. Maar dat is voor Europa zowel praktisch als politiek ondenkbaar. We kunnen daar niet zonder logistieke hulp en inlichtingen van de Verenigde Staten, bovendien is de kans op escalatie nog veel groter.

Er moet een geloofwaardige Europese afschrikkingsmacht in het Oekraïense hinterland komen, die op zijn beurt vanaf NAVO-grondgebied door de Verenigde Staten ondersteund wordt, zoals ook de Finse president Alexander Stubb opwerpt.

Onder de regering-Trump is het natuurlijk maar de vraag of de Verenigde Staten die ondersteuning nog willen bieden. Daarom moeten we Trump beloven dat we zowel voor onszelf als voor Oekraïne meer Amerikaanse wapens willen kopen en hem ervan overtuigen dat die Europese troepenmacht wel degelijk bereid is om bij een nieuwe inval tegen Rusland ten strijde te trekken. Dat laatste moet glashelder zijn.

We zijn als bondgenoot van Oekraïne geen neutrale partij en moeten sneuvelbereidheid tonen. Dat is geen makkelijke boodschap, maar wel een noodzakelijke.

Zijn we daar wel toe bereid?

Blockmans: Ik mag het hopen. Voor Europese politici, zeker in West-Europa, bleken de eerdere Russische invallen in Georgië en Oekraïne onvoldoende om actie te ondernemen. Iedereen wist dat de Verenigde Staten met China andere prioriteiten vooropstelden en dat de veiligheidssituatie op het Europese continent drastisch aan het verslechteren was. Maar het ontbrak bij onze politici eenvoudigweg aan de moed om daar daadkrachtig beleid tegenover te stellen.

Het is toch een teken van een zeer zwakke politieke klasse die moedwillig de ogen heeft gesloten. Natuurlijk struikelt de Europese Unie sinds de financiële crisis van 2008 van de ene impasse naar de andere en heeft dat de situatie er niet gemakkelijker op gemaakt, maar het is in geen geval een geldig voorwendsel om de Europese nalatigheid van de voorbije vijftien jaar goed te praten.

Hebben de uitspraken van Vance en co. daar verandering in gebracht?

Blockmans: Dat denk ik wel, en dat geeft misschien toch nog reden tot optimisme. Het cliché luidt dat Europa sterker wordt in crisistijd, maar op defensievlak bleek dat tot op heden maar mondjesmaat het geval. Dat moet nu veranderen.

Natuurlijk kijken ze in Portugal nog anders naar de Russische dreiging dan in Zweden, Polen of de Baltische Staten, maar sinds vorige week is het voor elke inwoner van de Europese Unie kristalhelder dat we er eenzaam en alleen voor staan.

In Denemarken heeft men dat al enkele jaren begrepen: het gaf al zijn munitie aan Oekraïne, is zijn volledig militair arsenaal aan het moderniseren, is toegetreden tot het gemeenschappelijke veiligheidsbeleid en neemt binnen de EU deel aan militaire capaciteitsopbouw.

Ook in andere lidstaten is men de voorbije jaren in gang geschoten. Over België zullen we maar zwijgen. Niet moeilijk dat ons land voor de Europese spoedtop in Parijs geen uitnodiging ontving.

De Europese Unie denkt er nu over om met collectieve leningen meer in de Europese defensie te investeren, zoals tijdens de coronapandemie. Een goed idee?

Blockmans: Ik denk het wel. In veel Europese lidstaten zijn de begrotingen uitgeput en moeten politici knopen doorhakken. Gemeenschappelijke leningen kunnen daarbij helpen, net zoals de beslissing om  defensie-uitgaven niet mee te laten tellen bij Europese begrotingsregels. Het zal de EU beter in staat stellen om een eigen defensiebeleid te ontwikkelen.

In Oekraïne worden de lijnen getrokken voor een toekomstige Europese veiligheidsarchitectuur die, autonoom van Washington, stevig genoeg moet zijn om Moskou af te schrikken. De Verenigde Staten willen natuurlijk het liefst dat we sterke nationale legers uitbouwen met Amerikaanse wapens die bij voorkeur onder NAVO-commando blijven – de opperste militaire bevelhebber is altijd een Amerikaan.

Het nekschot voor de NAVO is nog niet gegeven, maar het is te hopen dat Trump Europa de tijd wil gunnen om weer bij zijn positieven te komen. We zullen zien wat er in juni op de NAVO-top in Den Haag beslist zal worden. Ik vrees dat het niet zal volstaan om eenvoudigweg drie procent van ons bbp aan defensie te spenderen, zoals secretaris-generaal Mark Rutte opwerpt.