Defensiespecialist Michelle Haas: ‘Wij zijn niet in oorlog met Rusland’

Ooit adviseerde ze Ecolo-Groen over internationale politiek, vandaag denkt ze na over hoe België zijn defensie weer op orde kan krijgen. Een gesprek met Michelle Haas, net voordat ze als reserviste zelf het leger in gaat. ‘Er zijn vandaag echt wel nuttigere investeringen dan een koelkastpremie uitdelen.’

‘Ik probeer niet te stellig te zijn. Analisten trappen soms in de val om met absolute zekerheid iets te voorspellen. Dat is jammer. Het is geen harde wetenschap. We kunnen maar beter bescheiden zijn over wat we voorspellen. En misschien ook niet te hard zijn voor analisten die het fout hebben.’

Michelle Haas wikt en weegt haar woorden. Sinds ze in januari 2024 aan een doctoraat begon over hoe Europese lidstaten hun defensiebeleid vormgeven, ontpopte ze zich tot een van ’s lands jongste geopolitieke duiders. De geboren Nederlandse werkte daarvoor ook al voor de Kamerfractie van Ecolo-Groen als buitenland- en defensieadviseur.

Als ware het om even aan de televisiestudio’s te ontsnappen, zal Haas zich enkele dagen na dit gesprek aanmelden in Leopoldsburg, voor een reservistenopleiding bij de Belgische Special Forces Group. Een logische keuze, vindt ze zelf. ‘Ik ben jong en fit. Ik ben voor mijn onderzoek vaak bezig met defensie. Eigenlijk is het vreemd dat je op analytisch en strategisch niveau onderzoek doet zonder enige ervaring op tactisch niveau.

‘Het is ook een kwestie van engagement. Ik wil in deze tijden iets bijdragen. Mijn interesse in conflicten en defensie is gestart vanuit een menselijke benadering en vanuit solidariteit. Daar wil ik absoluut aan vasthouden.’

Professor Wim Moesen: ‘De extra defensie-uitgaven moeten ín de begroting’

Wat hebben we de voorbije twee weken nu eigenlijk meegemaakt?

Michelle Haas: Ik hoed me voor het woord ‘historisch’, maar dat lijkt hier toch echt van toepassing. Het Amerikaanse beleid ten opzichte van Oekraïne is 180 graden gedraaid. Amerika praat nu met Rusland alsof dat een gewone gesprekspartner is. Sommige veranderingen waren te verwachten. Het was al langer duidelijk dat er momenteel geen NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne inzit, en dat er niet genoeg militaire steun was om de door Rusland bezette gebieden te heroveren. Maar Trump wil een vredesplan maken zonder dat Oekraïne zelfs maar mee aan tafel zit. Hij heeft op voorhand al toegevingen gedaan die Oekraïne verzwakken tijdens de onderhandelingen.

Theo Francken (N-VA) en de wanhopige pogingen om het defensiebudget te verhogen

Is Amerika nu een bondgenoot van Rusland?

Haas: Ik kan alleen maar vaststellen dat het Kremlin dolblij is met die nieuwe koers. Tegelijk kan ik me nog altijd voorstellen dat, als de Europeanen een concreet plan op tafel leggen en Zelensky de banden weer aanhaalt, Trump ermee instemt om ruggensteun te geven. Ik ga niet mee in de gedachte dat we de NAVO nu, vrij naar Emmanuel Macron enkele jaren geleden, hersendood kunnen noemen. Ik vind het gevaarlijk om zo’n belangrijk bondgenootschap zo snel te begraven.

Afgelopen week kondigde Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen een Europees herbewapeningsprogramma ter waarde van 800 miljard euro aan. Gelooft u dat dat iets wezenlijks verandert?

Haas: Eigenlijk wel. Sinds de top in Londen, kort nadat Zelensky uit het Witte Huis was gebannen, heb je de indruk dat Europa een wake-upcall heeft gekregen. Een van de grote uitdagingen was lange tijd dat verschillende Europese landen een heel verschillende perceptie van de Russische dreiging hadden. Voor sommige Europese landen, zoals Polen en de Baltische staten, gingen in 2014 de alarmbellen al af. Bij andere landen heeft het nog wat langer geduurd. Nu lijkt vrijwel iedereen aan boord. Zelfs eeuwige freeriders zoals België.

 Waarom heeft dat drie jaar geduurd?

Haas: Het collectieve kantelpunt is niet de oorlog in Oekraïne, maar het besef dat de trans-Atlantische band doorgeknipt dreigt te worden. Europa is altijd van het best case scenario blijven uitgaan, dat de Amerikaanse steun blijft duren. Daarom zijn we nu totaal niet voorbereid. We beschikken niet over kritieke capaciteiten die we wel nodig hebben: inlichtingen, communicatie, langeafstandswapens. Dat krijgen we niet snel opgelost. Het kan tot 2030 duren eer we die capaciteiten voldoende kunnen vervangen.

U onderzoekt sinds 2024 hoe Europese landen reageren op de Russische invasie van Oekraïne. Waarover bent u sindsdien van mening veranderd?

Haas: Ik geloofde lange tijd echt in het idee van een Europese defensie. Ik heb drieënhalf jaar voor de Ecolo-Groenfractie gewerkt. Daar was de communicatielijn: we hoeven niet meer uit te geven aan defensie, want we kunnen efficiënter werken door pooling and sharing. Door samen te werken en je materieel te delen met andere legers hoeft niet iedereen afzonderlijk dezelfde capaciteiten op te bouwen.

Maar dat gelooft u nu niet meer?

Haas: Dat Europees verband is lange tijd als excuus gebruikt om niet te investeren. Finaal gaat het om nationaal beleid. (denkt na) Het is ontzettend moeilijk om twee landmachten te laten samenwerken. Ik was dit jaar betrokken bij het debat over de samenwerking tussen de Belgische en de Franse landmacht om een gemotoriseerde capaciteit te organiseren. Je botst meteen op technische uitdagingen: de Belgische en de Franse radio’s zijn bijvoorbeeld niet op elkaar afgestemd. Maar er is ook zoiets als militaire cultuur: de Fransen zijn hiërarchischer, de Belgen spreken sneller hun overste aan. Zelfs hun eetgewoontes verschillen. En dat zijn dan nog Frankrijk en België, twee landen die cultureel verwant zijn.

En dus kan een Europees leger niet werken?

Haas: Nee. Stel je voor dat Nederlandse, Poolse en Franse soldaten onder Italiaans commando moeten opereren, met systemen die niet op elkaar afgestemd zijn. Hoe ga je communiceren? Hoe zorg je ervoor dat je elkaar begrijpt? Probeer maar eens in een rijdend voertuig over de radio te praten. Dat is al enorm lastig als je dezelfde taal spreekt. Naast al die technische barrières is er nog het politiek doorslaggevende argument van nationale soevereiniteit. Elk land wil logischerwijs een minimum van capaciteiten in elk component behouden.

Hebben wij genoeg gedaan voor Oekraïne?

Haas: Daar kun je serieuze vraagtekens bij plaatsen. Het valt deels te begrijpen. Voor een land als Duitsland is zwaar militair materieel sturen een enorme cultuuraanpassing. Achteraf kun je wel concluderen dat we sneller hadden moeten handelen. De kloof tussen wat we beloofden en wat er geleverd is, is problematisch groot. Het gaat alles bij elkaar ook niet over zulke grote bedragen: de Amerikaanse steun aan Oekraïne vervangen zou Europa slechts 0,15 procent van het BBP kosten.

Tegelijk is er natuurlijk de economische realiteit. Wat acht u de komende jaren realistisch?

Haas: Er komt sowieso een herziening van de NAVO-norm. De 2 procent die België niet haalt, zal worden opgetrokken. Veel NAVO-landen zitten al ruim voorbij de 3 procent. Polen zit tegen de 5 procent.

De toorn van Trump: wat als België zijn NAVO-bijdragen niet verhoogt?

Partijen als Vooruit en CD&V zijn nu al bang voor extra besparingen in de sociale zekerheid.

Haas: In België wordt die discussie heel smal gevoerd. Alsof het echt een strijd is tussen guns en butter, tussen wapens en sociale voorzieningen. Dat is een valse tegenstelling, want we hebben ook veiligheid nodig om onze sociale zekerheid te verdedigen. We mogen niet de indruk geven dat we die sociale zekerheid zullen afbreken om ons leger te financieren. Onze sociale zekerheid is net wat we verdedigen. Er zijn verschillende manieren om geld te vinden. De regio’s zouden ook een deel kunnen bijdragen. Er zijn vandaag echt wel nuttigere investeringen dan een koelkastpremie uitdelen.

Héél veel munitie zullen we met dat geld nu ook weer niet kopen.

Haas: Dankzij de uitzonderingsregel van Europa zullen landen op korte termijn gewoon schulden kunnen bij maken, maar dat is op de lange termijn geen oplossing. Belastingen heffen is natuurlijk ook een optie. In Estland heb je bijvoorbeeld een readiness tax, die is eerder gericht aan bedrijven die profiteren van een veilige context. In Denemarken is er dan weer een vakantiedag geschrapt. Het geld dat daardoor extra binnenkomt, gaat naar defensie. Er zijn veel creatievere oplossingen dan almaar te focussen op die tegenstelling tussen harde en zachte veiligheid.

Daarmee wordt het ook weer een strijd tussen links en rechts.

Haas: Helaas, ja. Toen defensie nog vooral diende voor buitenlandse missies konden partijen daar vrijelijk over discussiëren. Het debat is nu anders. Vandaag draait het om onze eigen territoriale veiligheid, die van onze Europese bondgenoten, en van Oekraïne. Dat kun je niet meer afdoen als links of rechts. In Nederland pleitte Jesse Klaver van GroenLinks er al voor om nationale munitiebedrijven te bouwen. Links moet hier een verhaal over internationale solidariteit van maken, en een verhaal over hoe je de weerbaarheid van jongeren versterkt. We maken ons allemaal al langer zorgen over het mentale welzijn van jongeren, en de alarmsignalen van de laatste weken verbeteren dat natuurlijk niet.

Is het geen cliché dat onze jongeren watjes zijn in vergelijking met Russische of Oekraïense soldaten?

Haas: Natuurlijk wel, ook al is de mentaliteit daar echt anders. Wij zijn allemaal opgegroeid zonder ons ooit zorgen te maken over onze veiligheid. Ik verbaas mij in gesprekken met leeftijdsgenoten soms over hoe ver zij nog altijd af staan van wat er gebeurt.

Hoe definieert u die dreiging? Nogal wat Vlamingen lijken stilaan te denken dat de Russen tot in Brussel willen oprukken.

Haas: Er komt uiteraard geen Russische grondinvasie in België. In ons land gaat de militaire dreiging specifiek over kwetsbare strategische doelen. Ik denk aan het NAVO-hoofdkwartier, of de haven van Zeebrugge. Eigenlijk zou het niet mogen uitmaken of je in Gent woont of in het Estse Tartu: we moeten ons allemaal bewust zijn van onze gedeelde kwetsbaarheid.

Maar als iedereen even bang is als de inwoners van Tartu, zouden we toch veel te veel uitgeven?

Haas: Het zou misschien betekenen dat we de inspanningen wat gelijker verdelen, zodat we allemaal aan 2,5 procent van het bbp komen? Dat zou al heel mooi zijn. Artikel vijf van de NAVO zegt dat een aanval op één, een aanval op allen betekent, maar dat zou ook voor een existentiële dreiging moeten gelden. Als een van de leden zich existentieel bedreigd voelt aan zijn grenzen, moeten de andere leden ook al bijspringen.

Denkt u dat het Russische leger, dat al drie jaar vastzit in de Oekraïense modder, snel een Baltisch land zal aanvallen?

Haas: Rusland is ondertussen wel een indrukwekkende oorlogseconomie aan het uitbouwen. De Russen zijn een weg ingeslagen waarvan ze niet meer snel zullen terugkomen. Alleen dat al creëert een prikkel om straks een ander land aan te vallen. Ze zijn ook heel vocaal over hun intenties, zoals op de Russische staatstelevisie. De dreigingsanalyses waarin Rusland over enkele jaren een NAVO-lidstaat uittest, moeten we heel ernstig nemen.

Zijn we vandaag in oorlog met Rusland?

Haas: Volgens Rusland wel, maar vanuit ons perspectief klopt dat volgens mij niet. Ja, Rusland is een vijand voor Europa, en voert al allerlei hybride aanvallen uit. Maar we zijn niet in oorlog met Rusland. Precies dat willen we voorkomen door afschrikking.

Waar bent uzelf echt bang voor?

Haas: Ik ben eigenlijk het meest bezorgd voor polarisatie en ontwrichting van de samenleving. Rusland probeert hier mensen tegen elkaar op te zetten. Het zijn die soorten van hybride oorlogsvoering of vijandelijkheid die we eigenlijk vandaag al zien en die het schadelijkst zijn. En de deur staat hier open voor cyberaanvallen.

Is de kans niet enorm groot dat grote delen van die defensie-investeringen verbrast zullen worden aan foute keuzes en aankopen?

Haas: Het leger is géén zwart gat waar we nu geld in gaan smijten. Het Belgische leger heeft zich de voorbije decennia gespecialiseerd in zo efficiënt mogelijk werken met steeds kleiner wordende budgetten. België is zelfs blijven besparen nadat de NAVO-lidstaten in 2014 afgesproken hadden om de budgetten op te trekken. Iedereen is het erover eens dat we moeten investeren in munitie en in de F-35’s. En hoe raar het ook klinkt: het zijn ‘maar’ enkele miljarden. Als er plots tientallen miljarden zouden bijkomen, zou ik misschien ook denken dat het verkeerd afloopt.