Debat Polen in Europees parlement: ‘Bijna iedereen beet op zijn tong’

‘Wat een debat over “de Poolse kwestie” had moeten worden in het Europees Parlement, werd vooral een toonbeeld van hoe rechts de rangen sloot’, schrijft Lukas De Vos.

Wat een debat over “de Poolse kwestie” had moeten worden in het Europees Parlement, werd vooral een toonbeeld van hoe rechts de rangen sloot. Tegen de lopende onderzoeken naar de eerbaarheid van de snelwetten die het Grondwettelijk Hof hervormen én de openbare media muilkorven, waren het vooral Poolse en Britse sprekers die erop hamerden dat de wetswijzigingen een louter binnenlandse aangelegenheid zijn. Er moest daarom geen debat zijn.

De gematigde partijen (EVP, S&D, ALDE, Groen) trokken de fluwelen handschoenen aan om de Poolse eerste minister, Beata Szydlo van de PiS-partij- die geleid wordt door voormalig premier Káczynski – tot opheldering en verantwoording aan te porren. Ze loofden de aanwezigheid van Szydlo en de gematigde toon van haar betoog. Maar inhoudelijk was het een gesprek tussen doven. Szydlo bespeelde de gekende argumenten dat de buitenwacht verantwoordelijk is voor het onbegrip tegen Polen, en dat de vorige regering zelf de grondwet verkrachtte. Europa gebruikt dubbele standaarden, aldus de conservatieve vleugels in het halfrond.

Vergelijkingen met nazitijd

Het viel op dat de fractieleider van de EVP, de Duitser Manfred Weber, zelf het woord niet wou nemen. “Om te vermijden dat nationaliteit als argument gebruikt kan worden”. De vergelijkingen met de nazitijd waren immers niet uit de lucht de voorbije weken. De centrumpartijen schaarden zich om de stelling dat het niet om de wetten gaat, maar om de waarden.

De leider van de liberalen (ALDE), Guy Verhofstadt, verwoordde de kritiek het best: “Het is niet de verhoging van het quorum bij het Hof waarom het gaat. Niet om de tweederde meerderheid die u oplegt. Niet om de opgelegde volgorde van te behandelen wetten. Niet om de weigering van de president om de eed van aangewezen rechters te aanvaarden. Het gaat om al deze elementen samen. Daardoor wordt het Grondwettelijk Hof verlamd”.

Polen niet eens geraadpleegd over Nordstream

De Europese Commissie, daarover was het parlement het eens, zou best alle inbreuken op de rechtsstaat in alle lidstaten onderzoeken. Dat gebeurt nu t voor de allereerste keer. Vicevoorzitter van de Commissie Frans Timmermans toonde zich niet tevreden over de antwoorden op zijn twee brieven. Hij steunt wel de vraag van Polen aan de Commissie van Venetië om een oordeel te geven over de grondwettelijkheid van de ingrepen bij het Hof. Die Commissie is in 1980 speciaal opgezet door de Raad van Europa om een nieuwe, postcommunistische grondwet te laten schrijven in de oostelijke lidstaten.

Er was ook zelfkritiek te horen: Een ander Europa is best denkbaar, een Europa dat zijn bevolking niet met migranten aanvult, maar door inzet van de gezinnen.

Er zijn ook grote beleidsflaters begaan. Judith Sargentini van de Groenen wierp het de nieuwe voorzitter van de Unie, haar eigen Nederland, voor de voeten. Bij de aanleg van Nordstream, de gaspijp van Rusland over Duitsland naar West-Europa, is Polen niet eens geraadpleegd. Dat premier Rutte geen afstand nam van Geert Wilders die een meldpunt bepleitte voor Poolse zwartwerkers wekt alles behalve vertrouwen.

N-VA voelt zich niet aangesproken

Maar als het aankwam op de echte, onderhuidse kritiek, dan beet bijna iedereen op de tong. Zo zijn de Vlaamse verkozenen van CD&V niet bijzonder ingenomen met de praktijken van PiS (maar schuwen ook de even felle kritiek op de Hongaar Viktor Orbán en zijn Fideszpartij, lid van de EVP). De N-VA voelt zich niet aangesproken binnen de conservatieve ECR (waarbij ook de PiS is aangesloten, maar het etiket “nationalistisch” als beledigend verwerpt), omdat die fractie “een verstandshuwelijk” is.

Het meest constructief was nog Gabriele Zimmer van Verenigd Links. Zij vroeg op de vrouw af om de “opt out”, de uitzonderingsregeling die Polen bedong over het handvest van de grondrechten, te laten vallen. “Dan kunnen alle burgers zich daarop ook beroepen”.

Szydlo sloot af met haar eigen “partijmanifest”, dat ingaat op de zorgen van de burgers, “die na zoveel veranderingen en zoveel jaren lidmaatschap achtergebleven zijn”: de werkloze jongeren, de ouderen die de helft van hun inkomen aan geneesmiddelen moeten uitgeven, de kinderen die alleen op school warm eten krijgen.

Verhofstadt probeerde nog één keer Szydlo te dwingen tot een antwoord of ze al dan niet het advies van de Commissie van Venetië zal uitvoeren. Dat werd onder het tapijt geveegd. En de meningsverschillen begraven onder procedures en onder de slotbedenking van Nederlands minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders dat “een dialoog nodig is” en dat “de rechtsstaat zal blijven groeien en gedijen”, want dat kan alleen in een open maatschappij. “De rechtsstaat is kleurenblind”.