De zoete wraak van Marine Le Pen

In Frankrijk won het Rassemblement National van Marine Le Pen, die bij de nationale parlementsverkiezingen van 2017 slechts acht zetels haalde, de Europese verkiezingen nipt van Emmanuel Macron’s Liste Renaissance. Hoe kreeg ze dat voor elkaar?

Het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN) van de jonge lijsttrekker Jordan Bardella is met 23,4% de overwinnaar van de Europese verkiezingen in Frankrijk. Het wint de tweestrijd met de Liste Renaissance (22,1%) van president Emmanuel Macron, waarin zijn partij La République en Marche in een alliantie met MoDem van Alain Bayrou naar de kiezer trok. Van de 74 Franse zetels in het Europees Parlement nemen zij er respectievelijk 22 en 21 voor hun rekening. Door de polarisatie tussen de lijst van Macron en het RN en het succes van de groenen zet de aardverschuiving in het Franse politieke landschap zich door.

Tweestrijd tussen Le Pen en Macron

Marine Le Pen, voorzitter van het RN, trok meteen na de bekendmaking van de eerste exitpolls conclusies voor het nationale parlement. President Emmanuel Macron heeft van deze verkiezingen een referendum over zichzelf gemaakt en dat verloren, laat hij nu maar het parlement ontbinden, zei ze in haar overwinningsspeech. Door het barslechte resultaat van het RN in de parlementsverkiezingen van 2017 telt haar fractie vandaag maar 8 zetels in de assemblee tegenover 348 voor de meerderheid rond Macron.

Door zichzelf de voorbije twee weken persoonlijk in de verkiezingsstrijd te gooien en campagne te voeren voor zijn lijsttrekster Nathalie Loiseau, de voormalige minister van Europese Zaken, had Macron alles in het werk gesteld om de ‘populisten’ van het RN de pas af te snijden. Maar dat is niet gelukt. Integendeel, het werkte averechts, zo stellen de commentatoren in Le Monde en Le Figaro. Door zo uitgesproken de tweestrijd met het RN op te zoeken heeft hij de felste tegenstanders van zijn beleid naar het RN gejaagd.

Het RN heeft ook electoraal geprofiteerd van de sociale crisis die Frankrijk al maandenlang in zijn greep heeft gehouden en die zich uitte in het straatprotest en de blokkades van de gele hesjes. Volgens Jérôme Fourquet van peilingsinstituut Ifop is het RN erin geslaagd de boosheid van die protestbeweging electoraal te verzilveren. Voor de eigen lijst van de gele hesjes werd het een complete afgang.

Les Patriotes van Florian Philippot en de Alliance Jaune van Francis Lalanne krijgen hoop en al 0,6% van de stemmen achter zich. Door in hun campagne Europa grotendeels de schuld te geven voor het koopkrachtverlies en de sociale malaise, wist de partij met een sociaal links programma de stem van heel wat ontevreden lagere inkomensgroepen binnen te rijven. Haar plan om Frankrijk uit de eurozone te leiden, heeft ze opgeborgen. Met meer dan 20% van de kiesintenties in de peilingen kon het RN als grootste partij op rechts de Fransen oproepen een nuttige stem uit te brengen. Heel wat rechtse splinterlijsten dreigden de kiesdrempel van 5% niet te halen.

Volgens Le Figaro mogen Macron en Le Pen elkaar danken. Macron zelf stelde de tweestrijd voor als een strijd tussen zijn ‘progressieven’ en de ‘populisten’ en wist op die manier heel wat gematigde anti-RN-stemmers, van sociaal-democraten tot liberalen en christen-democraten, naar zijn Renaissance-lijst te lokken. Le Monde meent te weten dat Macron en zijn regering zich vooraf als doel hadden gesteld om de kloof met het RN zo klein mogelijk te houden. Na afloop noemde Macron de uitslag dan ook een ‘eerbare score voor de meerderheid’. En zijn entourage vond zelfs een reden om de uitslag als een kleine overwinning voor te stellen. Nooit eerder had een partij aan de macht zo’n gunstige uitslag behaald in Europese verkiezingen die volgen op presidentiële verkiezingen, luidde het daar. Maar als Europees boegbeeld van de brede pro-Europese beweging die een dam wilde opwerpen tegen het heersende euroscepticisme, is de uitslag te mager om met voldoende gewicht zijn Europese hervormingsplannen te kunnen doordrukken.

Als Europees boegbeeld van de brede pro-Europese beweging die een dam wilde opwerpen tegen het heersende euroscepticisme, is de uitslag te mager om met voldoende gewicht zijn Europese hervormingsplannen te kunnen doordrukken.

Het is de tweede keer op rij dat de het RN als winnaar uit de Europese verkiezingen komt. In 2014 deed de radicaal-rechtse partij dat ook al met een score van bijna 25%, maar toen werd het succes gedeeltelijk toegeschreven aan de lage opkomst van 42%. Gisteren lag die opkomst echter meer dan 8 procentpunt hoger op 50,7%. Het is voor Marine Le Pen ook een zoete weerwraak voor de verloren presidentsverkiezingen van 2017 toen ze in de eerste ronde de duimen moest leggen voor Macron (24% tegen 21%) en in het debat met Macron roemloos ten onder ging met haar voorstel om Frankrijk uit de eurozone te loodsen. In de tweede ronde haalde Macron bijna dubbel zoveel stemmen als Le Pen.

EELV surft op groene golf

De nek-aan-nek-race tussen het RN en de Liste Renaissance was door de peilingen voorspeld. Maar de verrassing kwam van de groenen, die voor het eerst hun wagentje niet aan een andere linkse partij hadden gehangen. De lijst Europe Ecologie-Les Verts (EELV) die werd getrokken door Yannick Jadot verbaasde vriend en vijand met een score van 13,1%, waardoor ze twaalf Europese zetels in de wacht sleept en de grootste partij van het versnipperde linkse spectrum wordt. De partij kon meesurfen op de groene golf van de klimaatmarsen en Europa is het geknipte forum om werk te maken van klimaatmaatregelen, drukte Jadot erop in zijn campagne. Elke linkse en gematigde partij had zowat een luik ecologieën en klimaat in zijn programma opgenomen, maar Jadot slaagde erin de groene golf te belichamen. Sinds 2009 hebben de Franse groenen niet zo sterk gescoord. Toen voerde Daniel Cohn-Bendit een lijst aan die 16% haalde. Ironisch genoeg voerde Cohn-Bendit ditmaal campagne voor Macron en moest hij voor de groene accenten zorgen bij de Liste Renaissance. Dat is ook niet zo’n succes geworden

Les Républicains weggeveegd

De grootste verliezer van deze verkiezingen is ongetwijfeld de traditionele rechtse partij Les Républicains (8,3%), de ooit zo machtige vertegenwoordiger van het rechtse blok in Frankrijk, die presidenten als Nicolas Sarkozy, Jacques Chirac en Valéry Giscard d’Estaing voortbracht. In de peilingen kreeg de partij met de jonge conservatieve filosoof François-Xavier Bellamy als lijsttrekker nochtans 13 à 14% van de kiesintenties toegedicht, maar strandde uiteindelijk op 8,3%. De presidentskandidaat van Les Républicains, François Fillon, haalde in de eerste ronde in 2017 nog 20% van de stemmen en in de parlementsverkiezingen van 2017 die daarop volgden scoorden Les Républicains nog een bemoedigende 22%. Het zwalpende Front National (nu RN) moest het toen stellen met 8,7%.

Bij deze Europese verkiezingen zijn de rollen omgekeerd en kan het RN het marktleiderschap op rechts claimen. LR-voorzitter Laurent Waucqiez wou na de verkiezingen van 2017 het gat vullen dat Front National liet door de partij een ruk naar rechts te laten maken, maar joeg daardoor heel wat centrumfiguren naar La République en Marche. Macron wist invloedrijke Republikeinen als zijn eerste minister Edouard Philippe en minister van Economie en Financiën Bruno Le Maire te strikken voor zijn regering en ook de europeesgezinde vleugel rond Alain Juppé maakte de overstap. De officiële Parti Socialiste onder leiding van Raphaël Glucksmann komt ook niet verder dan 6,3%, maar lijkt na de uittocht van tal van PS-mandatarissen naar Macrons partij na het debacle in de presidentsverkiezingen in 2017 toch niet helemaal uitgeteld. Uiteindelijk blijven er voor de vertegenwoordigers van de traditionele rechtse en linkse machtsblokken nog amper dertien zitjes in het europarlement over.

Macron heeft zijn Sturm und Drang-stijl bijgestuurd nu zijn populariteit sinds vorige zomer in een neergaande trend zit.

Ook La France Insoumise, de radicaal-linkse beweging van Jean-Luc Mélenchon, die met bijna 20% in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen de populairste linkse kandidaat was, moet het nu onder aanvoering van Manon Aubry stellen met 6,3%. Wellicht heeft ook deze beweging die al onophoudelijk protesteert tegen het beleid van de ‘rijkenvriend’ Macron te lijden gehad onder de ‘nuttige anti-Macron’-stem die het RN vertegenwoordigde, maar wellicht nog meer door het eclatante succes van de groenen. Zowel de PS als FI overschrijden nog net de kiesdrempel. Maar dat geldt niet voor de dissidente voormalige socialistische presidentskandidaat Benoît Hamon die met zijn lijst ‘générations’ blijft steken op 3,2%.

Macron heeft zijn Sturm und Drang-stijl bijgestuurd nu zijn populariteit sinds vorige zomer in een neergaande trend zit. De revolte van de gele hesjes en het vertrek van enkele ministers uit zijn regering heeft hem doen inzien dat hij meer moet luisteren en overleggen, aldus Le Monde. Maar ook Europees zal hij wellicht zijn toon moeten milderen. Van zijn ambitieuze hervormingsprogramma voor de Europese Unie, dat hij in 2017 in een bekende speech aan de Sorbonne uit de doeken deed, heeft hij bitter weinig gerealiseerd. Zelfs een budget voor de eurozone, waar hij Angela Merkel kon voor warm maken, haalde het uiteindelijk niet in de Europese Raad. Op Europees niveau zal hij na zijn nederlaag tegen Le Pen het wellicht over een andere boeg moeten gooien en bondgenootschappen bouwen, wil hij er toch minstens enkele hervormingen doorkrijgen.