Hij bepaalt de resultaten van de Republikeinse primary’s. Hij kan zich elk moment kandidaat stellen en opnieuw een gooi doen naar het presidentschap. Maar zijn populariteit begint te tanen.
Vorige week dinsdag kon de Trumpaanhang als vanouds jubelen in de staat Arizona. Tijdens de voorverkiezingen – die bepalen wie voor zijn partij mag deelnemen aan de tussentijdse verkiezingen voor enkele belangrijke functies in de staat Arizona, zoals gouverneur, ministers, senatoren en volksvertegenwoordigers voor het Huis van Afgevaardigden – werden alle door Donald Trump gesteunde kandidaten verkozen, hoe extreem of gek ze ook waren. De kandidaat-gouverneur van de partij, tv-journaliste Kari Lake, paradeerde met een voorhamer terwijl ze – nog voor er veel stemmen geteld waren – de overwinning opeiste. Mark Finchem, die kandidaat is voor de post van Secretary of State in Arizona, was tot minstens 2014 lid van de extreemrechtse Oath Keepers, en maakt er geen geheim van dat hij in 2020 Biden niet tot overwinnaar in Arizona zou hebben uitgeroepen. Als hij in november verkozen wordt, kan hij de uitslag van de presidentsverkiezingen in 2024 tegengehouden want het is de Secretary of State die de winnaar uitroept. Kandidaat-senator Blake Masters is tegen abortus in alle gevallen, en wil dat de staten niet langer zelf kunnen beslissen over de kwestie. Hij vindt abortus ‘demonisch’ en wil een nationaal verbod tot stand brengen.
De helft van de Republikeinse kiezers prefereert een andere presidentskandidaat dan Donald Trump.
‘Donald Trump en zijn beweging beleefden hier hun beste avond sinds de achtste november van 2016’, zegt Republikeins commentator en campagneadviseur Barrett Marson. Hij bedoelt: sinds de dag dat Trump tot president werd verkozen. Marson is geen fan. Hij moest slikken toen hij de uitslagen binnenkreeg. ‘De Republikeinse basis blijft gewoon verknocht aan Trump.’
Thelma and Louise
De meer traditionele kopstukken van de partij stuurden die dinsdag berichten rond met een fragment uit de film Thelma and Louise, waarin de titelfiguren hun auto van een klif rijden, een gewisse dood tegemoet.
Degenen die niet in de Trumplijn passen, die zich in 2020 met succes hebben verzet toen de toenmalige president de verkiezingsuitslag in Arizona wilde veranderen, werden met overdonderend gemak weggestemd.
Vandaar de verwijzing naar de doodsmak in Thelma and Louise: de resultaten van de primary maken het moeilijker voor de verdeelde Republikeinen om in november de tussentijdse verkiezingen te winnen.
‘Dit zou een gemakkelijk jaar moeten zijn voor Republikeinen’, zegt Marson. Een zittende president en zijn partij krijgen in tussentijdse verkiezingen doorgaans een oplawaai. ‘Maar nu wordt het lastig. Zeker voor Mark Finchem. Ik denk dat Lake alsnog wint.’
Extreemrechtse kandidaten die de geldigheid van verkiezingen betwisten, moeten nu stemmen gaan sprokkelen bij gematigden, die niet gaan stemmen als ze denken dat verkiezingen toch frauduleus verlopen. ‘Dat is een hele opgave.’
Niet zo, vindt Brady Smith van het Republikeinse politieke adviesbureau RDP Strategies. Hij werkte de afgelopen weken aan twee verliezende (want niet door Trump gesteunde) campagnes in de primary’s van Arizona, en popelt nu om aan de slag te gaan voor degene die wél wonnen. ‘Ja,’ geeft hij toe, ‘de Republikeinen moeten stappen zetten om de interne verdeeldheid te overwinnen, maar uiteindelijk zullen de verkiezingen niet gaan over wie er in 2020 gewonnen heeft. Ze gaan over de ongecontroleerde mensenstromen aan de grens en over de gruwelijke economie. Mensen herinneren zich dat de economie floreerde onder president Trump. Van Biden herinneren ze zich de chaotische terugtrekking van troepen uit Afghanistan, zijn laksheid aan de grens, een land in recessie met een inflatie van tien procent en bevoorradingsproblemen in meerdere sectoren. Ik vermoed dat de Republikeinen het op basis daarvan behoorlijk goed zullen doen in november 2022. ’
Wraak
Ziet hij een grote rol voor Trump in de campagne in Arizona, of zou hij Trump juist weghouden uit de staat omdat zijn aanwezigheid Democraten naar de stembus jaagt?
Smith vermijdt een antwoord. ‘Wie ben ik om de ex-president te vertellen wat hij moet doen?’
Donald Trump is tijdens deze primary’s bezig aan een indrukwekkende wraakoefening. Terwijl zijn aanhang jubelde in Arizona werd duidelijk dat in de staat Michigan Peter Meijer werd weggestemd. Meijer, een aftredend, veelbelovend lid van het Huis van Afgevaardigden, stemde na de bestorming van het Capitool voor de afzettingsprocedure tegen Trump. In totaal tien Republikeinen stemden in het Huis voor de impeachmentprocedure. Trump maakt er een erezaak van die tien hun zetel te ontnemen door tegenkandidaten te steunen. Meijer werd gewipt als kandidaat voor het Huis door iemand die getrouw en wars van alle bewijs belijdt dat de presidentsverkiezingen in 2020 gestolen werden door Biden en de Democraten. Van de tien zullen er wellicht drie de primary’s overleven, alle drie in staten met overwegend Democraten en met open primary’s, waarbij Democraten en Republikeinen op kandidaten van de andere partij kunnen stemmen.
De grootste scalp voor Trump zou Liz Cheney zijn. Niet alleen stemde ze voor de afzetting van Trump, ze werd ook vicevoorzitter van de onderzoekscommissie naar de bestorming van het Capitool, die sinds juni in publieke zittingen in detail uit de doeken doet dat Trump niet alleen duidelijk verloor in 2020, maar daarna op allerlei niveaus plannen smeedde om de macht te grijpen. Voor haar primary op 16 augustus ligt ze volgens peilingen misschien wel 20 procent achter op de door Trump omarmde rivale Harriet Hageman. Dat Liz Cheney geschiedenis heeft in de staat, de dochter is van gewezen vicepresident Dick Cheney en in 93 procent van de gevallen voor de voorstellen van Trump stemde, doet voor de Republikeinse achterban niet meer ter zake.
Volgens Jim King, professor Politieke Wetenschappen aan de University of Wyoming, is de Trumpliefde niet eens buitensporig groot in Wyoming.
‘Onmiddellijk na de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 was Cheneys stelling: de partij moet vooruit, weg van Trump. Dat is hier de inzet: vooruit- of achteruitkijken. De bewoners van Wyoming stemden in 2020 massaal op Trump – half uit afkeer voor de Democraat Joe Biden, half uit voorkeur voor Trump. Ze appreciëren niet dat Cheney zich afwendt van hun keuze.’
Ze zijn niet boos omdat ze ontrouw was aan Trump, ze zijn boos omdat ze ontrouw was aan hun stem, argumenteert King. ‘Daaruit concludeer ik niet dat de kiezers per se Trump in 2024 als presidentskandidaat willen. Maar als hij de nominatie wint, zal hij in Wyoming winnen. Wie ook de Republikeinse nominatie wint, wint in deze staat.’
Liz Cheney
Maakt Cheney nog een kans in deze primary?
King denkt dat ze misschien wat stemmen kan sprokkelen bij de schaarse onafhankelijken en Democraten. ‘Maar de peilingen gaan in dezelfde richting.’ Dat wil zeggen: zwaar verlies voor Cheney.
Trump slaagt er tijdens het primaryseizoen in om in de kantelstaten die hij in 2020 verloor, kandidaten naar voren te schuiven die beloven – zoals Mark Finchem in Arizona – dat ze als verantwoordelijke voor de verkiezingen bij verlies niet zomaar de uitslag zullen bekrachtigen.
Dergelijke figuren werden door Trump door de primary’s geloodst in Nevada, Michigan, Pennsylvania en Arizona.
Je zou idioot zijn om Trump af te schrijven. Het ziet er slecht uit voor de Democraten in 2022.
De enige in 2020 zwaar bevochten staat waar Trump niet heel succesvol was tijdens de primary’s was Georgia. Hij wilde met name gouverneur Brian Kemp en Secretary of State Brad Raffensperger uit zijn weg. Trump verwijt hen dat ze hem niet volgden en de verkiezingsresultaten in de staat verdedigden. Dat geschil leidde op 2 januari 2021 tot het beruchte telefoongesprek tussen Trump en Raffensperger, waarbij de aftredende president de minister aanmaande om 11.780 stemmen te vinden, één stem meer dan de 11.779 die Trump achterlag bij Biden, en daarna gewoon te zeggen dat hij zich misteld had. Raffensperger weigerde, en weerlegde, zonder dat het indruk maakte, de aantijgingen van fraude die Trump maakte.
Trump steunde in mei van dit jaar tijdens de primary’s onder meer David Perdue als tegenkandidaat voor Kemp, maar zowel Kemp als Raffensperger had geen tweede ronde nodig om zijn primary te winnen.
Dat had, zegt Jim Galloway, de nu gepensioneerde commentator van de Atlanta Journal-Constitution, meer met de almacht van de gouverneur in Georgia te maken dan met onmacht van Trump. Geen enkele verkozene in de staat durfde zich voor Perdue uit te spreken omdat Kemp de geldlijn naar het kiesdistrict kon droogleggen. Kiezers volgden wat hun verkozenen deden. Aftredend gouverneur Kemp werd verkozen met driekwart van de stemmen. Raffensperger behaalde iets meer dan 50 procent.
Fox News
Maakt Trump in 2024 nog kans tijdens de presidentsverkiezingen? Wil hij nog wel kandidaat zijn?
Hij zoekt revanche, lekken medestanders. Hij flirt tijdens toespraken met een nieuwe kandidatuur.
In primary’s is hij overduidelijk nog een dominante aanwezigheid. Maar er zijn ook tekenen van machtsverval.
Eind juli namen kranten van de groep van de rechtse persmagnaat Rupert Murdoch hun vroegere beschermeling op de korrel voor zijn gedrag op 6 januari 2021. De parlementaire onderzoekscommissie had net uit de doeken gedaan wat Trump die dag wel en vooral niet had gedaan, en The Wall Street Journal noemde Trump ‘de president die stilstond op 6 januari’. ‘Iemands persoonlijkheid komt tot uiting in een crisis, en Mike Pence doorstond zijn test op 6 januari. Donald Trump viel door de mand’, kopte de krant.
De tabloid New York Post, van oudsher Trumps thuiskrant, noemde de gewezen president ‘onwaardig om nogmaals aan het hoofd van dit land te staan’.
The Wall Street Journal publiceerde enkele dagen later een opiniestuk van Karl Rove onder de titel ‘Waar gaan Trumps schenkingen heen?’ Rove, de rechterhand van de Republikeinse president George W. Bush, maakte in het stuk duidelijk dat Trump en zijn medestanders eindeloos bedelen om geld – Rove telde 25 bedelmails in een dag – maar op een geldberg zitten van 121 miljoen dollar waar ze weinig mee aanvangen, hoewel ze het geld wettelijk niet kunnen opsparen voor de presidentsverkiezingen van 2024. De aanhangers van Trump lezen The Wall Street Journal niet en hebben lak aan Rove, maar die eindeloze serie bedelmails krijgen ze ook in hun inbox.
De klap die echt pijn deed, was dat Fox News Trumps grote meeting in Arizona negeerde ten voordele van een 13 minuten durend interview met Ron DeSantis. DeSantis is de Republikeinse gouverneur van Florida en de gedoodverfde rivaal van Trump voor de komende presidentsverkiezingen. Ook pijnlijk: het interview werd afgenomen door de doorgaans heel Trumpgetrouwe Laura Ingraham. Ze werd op geen enkele kritische vraag betrapt. Kort daarna werd DeSantis opnieuw in primetime opgevoerd bij Fox. Trump is, volgens een telling van The New York Times, al honderd dagen lang niet geïnterviewd op Fox News.
Verstandshuwelijk
Enkele dagen na het Laura Ingraham-interview met DeSantis zakte Trump af naar de hoofdstad, waar hij zijn eerste toespraak hield sinds de bestorming van het Capitool. Opnieuw negeerde Fox News hem. Niet helemaal dit keer: de zender zond enkele korte fragmenten uit, maar Trump had meer verwacht. De zender zond die dag wel 17 minuten uit van de toespraak van Trumps vicepresident Mike Pence. Er werd tijdens die 17 minuten zelfs een reclameblok geschrapt om Pence niet te onderbreken, beweerde de Trumpgetrouwe Steve Bannon naderhand.
Wat de motivatie is van de 91-jarige Murdoch om Trump te weren, of te rantsoeneren, is niet duidelijk. Kiest hij partij voor DeSantis? Volgens Amerikaanse media volgt Murdoch de onderzoekscommissie rond 6 januari op de voet, en zijn de kwade editorialen en de verminderde zendtijd mogelijk daarvan een gevolg. Het is in het verleden, onder meer tijdens de eerste presidentscampagne van Trump, en in de aanloop naar de tussentijdse verkiezingen van 2018, nog gebeurd dat Trump gedeeltelijk of helemaal uit Fox News verdween. De relatie tussen Murdoch en Trump was in het beste geval een verstandshuwelijk met gedeeld belang. Op CNN, dat in 2015 en 2016 eindeloos Trumpmeetings uitzond en hem zo gratis publiciteit bezorgde, hoeft The Donald al lang niet meer te rekenen. Dat maakt zijn leven niet gemakkelijker.
Trump krijgt ook klapjes in de peilingen, die niet zo opvallen omdat Joe Biden sneller zinkt dan hij.
Uit een peiling die The New York Times midden juli publiceerde, bleek dat de helft van de Republikeinse kiezers een andere presidentskandidaat prefereert dan Trump (in het geval van Biden verkiest driekwart van de Democraten een andere kandidaat).
Kentering
De enigszins tanende greep op de kiezer wordt informeel bevestigd door onderzoek in focusgroepen van Sarah Longwell. Longwell is een anti-Trumpster. Ze is medeoprichtster van de Republikeinse anti-Trumpsite The Bulwark. Daarnaast adviseert ze campagnes en doet ze onderzoek bij Trumpkiezers. Sinds de publieke zittingen van de onderzoekscommissie over de bestorming van het Capitool merkt ze een significante verandering. ‘We hebben negen focusgroepen georganiseerd sinds de hoorzittingen begonnen’, zei ze aan nieuwszender MSNBC, ‘en in vier van de negen groepen was er geen enkele persoon aanwezig die wenste dat Trump in 2024 opnieuw presidentskandidaat zou zijn.’ Het gaat om groepen die exclusief openstaan voor mensen die in 2020 op Trump gestemd hebben. ‘Voor het begin van die hoorzittingen wilde ongeveer de helft van de aanwezigen dat hij zich weer kandidaat stelt. Nu ging het ineens om nul deelnemers in vier groepen, en om 1 of 2 in de resterende groepen.’
Tien Republikeinen stemden voor de impeachmentprocedure. Donald Trump maakt er een erezaak van hun zetel af te pakken.
Vanwaar die kentering? De in haar groepen bevraagde kiezers betwijfelen of Trump nog wel kan winnen. Ze hebben het over de hinderlijke bagage die Trump meesleurt: hij is te gehaat door zijn tegenstanders. ‘Maar laat ik duidelijk zijn’, voegde Longwell toe, ‘ze hebben niet ineens een hekel aan Donald Trump. Ze hebben hem nog graag en zullen zeker op hem stemmen als hij de kandidaat is. Ze maken de politieke inschatting dat hij misschien niet de beste kandidaat is om Joe Biden te verslaan.’
Richard Pacelle jr., hoofd van de afdeling Politieke Wetenschappen aan de University of Tennessee, vergelijkt het met een Chinese watermarteling. Druppel per druppel verliest Trump aan aanhang. De onderzoekscommissie en de juridische problemen doen hem geen deugd. 6 januari op zich deed hem geen deugd. De mindere belangstelling van Fox News helpt evenmin.
Pacelle jr. denkt dat Trump zelfs niet de favoriet is als de Republikeinen een presidentskandidaat kiezen. ‘Als DeSantis zich in de strijd durft te gooien, maakt hij volgens mij een betere kans. Hij is, wordt weleens gezegd, Trump met een brein. Hij kan de evangelische christenen voor zich winnen. Hij kan de gematigden aanspreken. Hij kan ook een deel van de arbeidersaanhang van Trump overnemen.’
Abortus
Vandaar dat Trump her en der verspreidt dat hij snel zijn kandidatuur bekend zal maken – dat houdt de geldschieters weg bij zijn concurrenten in de partij. Een presidentskandidatuur geeft hem ook wat verweer tegen de processen die op hem afkomen – hij kan argumenteren dat de onderzoeken en beschuldigingen tot doel hebben zijn campagne te ondermijnen.
‘Je zou idioot zijn om Trump af te schrijven’, zegt Pacelle jr. ‘Het ziet er slecht uit voor de Democraten in 2024.’ Ze hebben geen positieve boodschap. En de economie verkeert in crisis. Als de Republikeinen bij de tussentijdse verkiezingen in 2022 een monsterzege behalen, kan Trump gloriëren en zich hernieuwd manifesteren. Als het tegenvalt met de radicale kandidaten die hij hielp, zal hij wel weer fraude inroepen. ‘Stel dat Trump in 2024 de nominatie wint, en Biden wint bij de Democraten – dan krijg je een strijd van verwonde, oude figuren. Wie wint dan?’
Jim Galloway van de Atlanta Journal-Constitution, die ondanks zijn pensionering de situatie in de staat nauwgezet in de gaten houdt, denkt dat Trump aan Republikeinse kant in Georgia nog altijd de dominante figuur is, weliswaar iets minder dominant dan enkele jaren geleden. ‘Er zijn momenteel zo veel onbekenden. Had je me eind mei gevraagd naar een pronostiek, dan had ik voor november 2022 winst voor de Republikeinen voorspeld en een moeilijke verkiezing voor de Democraten. Maar het schrappen van Roe vs. Wade en de uitslag van de abortusstemming in Kansas kunnen dat omgooien. De afgelopen verkiezingen in Georgia werden bepaald door hoogopgeleide vrouwen in de steden. Die vrouwen zijn niet blij nu abortus in hun staat beperkt is tot 6 weken en een foetus van drie weken als evenwaardig beschouwd wordt met een volwassen mens. Ik kan niet voorspellen hoe de tussentijdse verkiezingen in 2022 zullen uitdraaien, laat staan de presidentsverkiezingen in 2024.’
Bill Gates, niet de miljardair maar de Republikeinse verantwoordelijke voor de kiesverrichtingen in Maricopa, het grootste kiesdistrict van Arizona, heeft zich de afgelopen 20 maanden uitgeput om mensen te overtuigen dat de kiesverrichtingen in zijn district en zijn staat wel bonafide waren. Na de primary moest hij vaststellen dat de versie van de gestolen verkiezing toch weer de bovenhand heeft gehaald bij de Republikeinse achterban.
Hij droomt van het post-Trump-tijdperk. ‘Ik denk’, zei hij aan het onlinemagazine Politico, ‘dat dit alleen mogelijk wordt door een vernedering bij verkiezingen. Het probleem is dat de Democraten niet sterk genoeg zijn om die vernedering te verwezenlijken.’
