De wereld na corona volgens socioloog Edgar Morin: ‘Zeg niet revolutie, zeg metamorfose’ (video)

Op zijn negenennegentigste ziet de beroemde Franse socioloog Edgar Morin in de pandemie een hefboom voor een andere manier van leven.

Edgar Morin heeft alle grote crisissen van de voorbije honderd jaar meegemaakt – en niet alleen als toeschouwer. Tijdens de Spaanse Burgeroorlog smokkelde hij voedselpakketten, tijdens de Tweede Wereldoorlog zat hij zelfs in het gewapende verzet. En tijdens de lockdown heeft hij samen met zijn vrouw Sabah Abouessalam een boekje over de huidige crisis geschreven: Changeons de voie. Les leçons du coronavirus. ‘Ik vond het opvallend hoe op een planeet waar alles en iedereen met elkaar verbonden is, elke natiestaat plotseling weer op zichzelf ging terugplooien’, zegt hij. ‘De economische en digitale mondialisering die we hebben gecreëerd, heeft kennelijk geen échte solidariteit tussen mensen en volken teweeggebracht.’

Waarom boeit de coronacrisis u zo?

Edgar Morin: De dwarsverbanden tussen alle vormen van kennis zien, in plaats van haar kunstmatig op te splitsen in afzonderlijke disciplines: daar hou ik van. Die manier van denken is uiterst geschikt om een crisis als deze, met haar vele onderling verbonden facetten – gezondheid, fysiologie, politiek, het existentiële – te benaderen.

Is de coronacrisis ook verbonden met de ecologische crisis, waarover u al vaak hebt geschreven?

Morin: Zeker. De moderniteit stoelt op de gedachte dat het de lotsbestemming van de mens is om de natuur te beheersen. Sinds enige tijd verkeert die moderniteit – met haar ongebreidelde groei van winst, techniek en wetenschap, zonder nog de minste morele regulering – zelf in een crisis. We weten niet welke nieuwe wereld daaruit zal voortkomen. Ik geloof wel dat mensen tijdens de lockdown zijn beginnen te beseffen dat we anders moeten gaan leven.

U spreekt van een nieuwe weg, niet van een revolutie, om de dingen te veranderen. Omdat u niet in revoluties gelooft?

Morin: Ik heb afstand gedaan van het woord Revolutie met een hoofdletter, waarvoor de Russische Revolutie of de Chinese Revolutie model staan. Ik verkies het woord metamorfose. In plaats van tabula rasa te maken met het verleden om iets nieuws te creëren, betekent een metamorfose dat de al aanwezige grondstoffen en krachten van gedaante veranderen, zoals een rups zich ontpopt tot een vlinder. Om tot iets nieuws te komen, heb je heel de cultuur van het verleden nodig.

De wereld ondergaat een gevaarlijke transformatie. We weten nog niet of we die kunnen ombuigen in een metamorfose ten goede, net zo min als mensen in de dertiende eeuw wisten wat er in latere tijdvakken zou gebeuren. Er zijn nu veel lokale initiatieven en nieuwe vormen van solidariteit, maar om te komen tot een betere wereld moet er ook een sturend gedachtegoed ontstaan, een organisatievorm met geloofwaardige vertegenwoordigers. Op een gegeven moment zullen die versnipperde stemmen zich verenigen. Wat ooit een marginale boodschap was, zal dan een historische kracht worden en de dingen veranderen. Dus is het zaak om overal te blijven prediken.

Het video-interview van Béatrice Delvaux met Edgar Morin kunt u vanaf woensdagavond 2 september om 20.00 uur hieronder bekijken of op Bozar.be en op het YouTube-kanaal van Bozar.