‘De val van Michel I was niet meer dan een schimmenspel over politieke macht en postjes’

Dat het migratiepact aanleiding is tot de val van de Zweedse coalitie is voor Hendrik Vuye en Veerle Wouters verwonderlijk. ‘De val van de regering verandert niets aan het bestaan van het migratiepact. Het had echt niet zo ver moeten komen.’

Het migratiepact van Marrakesh is geen donderslag bij heldere hemel. Het begint met de Verklaring van New York, unaniem aangenomen door de algemene vergadering van de Verenigde Naties (VN) in september 2016 – ook door België dus. De objectieven van het migratiepact (Global compact for safe, orderly and regular migration, GCM) staan namelijk reeds vermeld in deze verklaring.

Nadien starten de onderhandelingen voor het migratiepact. In de Kamercommissie verklaart ambassadeur Bodson dat alle opmerkingen van de Belgische regering in het pact zijn opgenomen. Meer nog, de passage over gezinshereniging is herschreven op vraag van de Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) van toenmalig staatssecretaris Theo Francken. In april verklaart Francken zelfs in de Kamer dat hij het migratiepact steunt: ‘We staan achter het niet-dwingende karakter van de GCM, dat een strikt opvolgingsmechanisme moet garanderen. Een en ander houdt ook in dat illegale migratie wordt bestreden en dat de verantwoordelijkheid voor de terugkeer van illegale migranten bij het land van herkomst wordt gelegd.’ Geen vuiltje aan de lucht.

De Verklaring van New York stelt overigens ook dat er een vluchtelingenpact komt. Ook deze tekst is af (Global compact on refugees). Volgens de webstek van de United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR) is het de bedoeling dat ook deze tekst door de VN wordt gestemd in december. Alleen hoort men er in de Kamer niets over. Blijkbaar zijn er geen bezwaren van N-VA of andere partijen tegen deze tekst. Begrijpe wie begrijpen kan. Deze tekst is zo mogelijk nog vager en dus nog gevaarlijker.

In mei werd bovendien op de Euro-Afrikaanse top over migratie en ontwikkeling de Verklaring van Marrakesh getekend door Buitenlandminister Didier Reynders (MR) en de N-VA-excellenties Jan Jambon en Theo Francken. Deze verklaring bevat gelijkaardige beginselen als het migratiepact. Over deze Verklaring stelt Francken (de blogpost werd onlangs offline gehaald, maar kan hier nog bekeken worden of hier als pdf gedownload worden): ‘Zoals steeds staat zo’n document bol van wollig diplomatiek taalgebruik. Dat is onvermijdelijk, want de Afrikaanse landen moeten immers over de streep getrokken worden om mee te ondertekenen. Maar tegelijk wordt er in de Verklaring diep ingegaan op de uitdagingen rond terugkeer en op de strijd tegen mensensmokkel.’ Wat Francken hier schrijft over de Verklaring van Marrakesh, kan hij evengoed schrijven over het migratiepact van Marrakesh.

Wankele standpunten

Het was mogelijk om het migratiepact een andere wending te geven of om de rode kaart te trekken. Daar heeft men twee jaar de tijd voor gehad maar het is niet gebeurd. N-VA-voorzitter Bart De Wever geeft dit ook eerlijk toe.

Het is pas nadat Oostenrijk aankondigt zich te verzetten tegen het migratiepact (eind oktober 2018) dat ook andere Europese landen wakker schieten. Maar dan is het eigenlijk al te laat. De tekst is er en hij zal gestemd worden door de algemene vergadering van de VN. Of België een Zweedse, dan wel een oranje-blauwe coalitie kent, zal daar niets aan veranderen.

N-VA verkijkt zich ook een tweede maal op het migratiepact. Tot zaterdag spreken De Wever en Francken nog steeds over het migratiepact dat het land zal ‘binden’ indien België in Marrakesh vertegenwoordigd is. Van ‘binden’ is er echter geen sprake, want het migratiepact is niet-bindend. Rechtstreeks rechten putten uit het migratiepact is niet mogelijk. Of België nu voor stemt, zich onthoudt of tegen stemt, het pact blijft niet-bindend.

Alleen betekent niet-bindend niet dat het pact ook vrijblijvend is, schreven we reeds eerder op Knack.be. Zo’n niet-bindende tekst kan gebruikt worden door rechters als interpretatiekader. In het technische jargon is zo’n pact ‘soft law’. Dit ‘zachte recht’ wordt gebruikt om het ‘harde recht’ te interpreteren. Zo verbieden internationale verdragen mensonterende behandelingen. Om dit verbod in te vullen kan de rechter zich laten inspireren door het migratiepact. Het pact is immers net bedoeld als een globaal kader over migratie.

Maar ook hier geldt dat of België nu voor stemt, zich onthoudt of tegen stemt, het pact is de internationale standaard en dat hebben de staten zelf beslist binnen de VN. Het standpunt van het Vlaams Belang dat België moet tegenstemmen, is dan ook onzinnig net als het standpunt van N-VA dat België zich moet onthouden. Tegen stemmen of zich onthouden verandert niets meer aan het feit dat het pact zal bestaan als een resolutie van de algemene vergadering van de VN en dat rechters dit pact kunnen gebruiken als interpretatiekader.

Ook de standpunten van CD&V, Open VLD, MR en de linkse oppositie zijn wankel. Zij stellen dat het pact niets verandert aan de huidige wetgeving. Dat is juist, maar dit belet niet dat begrippen anders worden ingevuld. Wanneer het pact stelt dat men er wel degelijk naar streeft om geen gezinnen met minderjarigen op te sluiten, dan zal men niet moeten verwonderd zijn dat een rechter dergelijke opsluiting beoordeelt als een verboden mensonterende behandeling. In ons recht is dergelijke opsluiting toegelaten, maar onder zeer strikte voorwaarden. Laat men deze mogelijkheid vallen, dan is de kans groot dat het in de feiten niet meer mogelijk is om onwillige gezinnen met kinderen nog uit te wijzen. Onze wetteksten zijn dan wel niet veranderd, maar ons recht wel en de gevolgen zullen zich laten voelen.

Puin ruimen, het kon nog… Maar men heeft het niet gewild

Het migratiepact komt er, dat staat zo goed als vast. Hetzelfde geldt voor het Vluchtelingenpact. Men had hier gewoon veel vroeger moeten optreden. Opvallend is ook de volledige afwezigheid van de Europese Unie in dit dossier.

Toch was het nog mogelijk om puin te ruimen. Landen kunnen een stemverklaring afleggen over het pact waarin ze nauwkeurig bepalen hoe ze het pact interpreteren. Het is een strohalm, dat beseffen we maar al te goed. Men had veel beter de rode kaart getrokken voor het migratiepact. Maar als men maar een strohalm heeft om zich aan vast te houden, dan doet men dit best. Zo’n stemverklaring maakt dan deel uit van de ‘context’ van het migratiepact. De rechter kan er ook rekening mee houden. Het is alvast beter dan niets. Maar net deze piste bewandelt België niet. Ook N-VA heeft tot zaterdag steevast deze piste van de hand gewezen, ook wanneer wij ze hebben voorgesteld in de Kamer. Pas op zaterdag veranderde N-VA het geweer van schouder, maar dan was de regering al op sterven na dood. Dit is een gemiste kans.

Elk nadeel heeft een voordeel, laten we het systeem herbekijken

Het migratiepact stelt onze regels op scherp. We zien nu de zwakte van ons systeem en kunnen dit verbeteren. Internationale betrekkingen zijn een bevoegdheid van de uitvoerende macht. De Kamer moet verdragen wel stemmen, maar dit is een controle a posteriori. Bij het onderhandelen van het verdrag is de Kamer niet betrokken. Alleen voor verdragen betreffende de Europese Unie wordt de Kamer geïnformeerd van bij het begin van de onderhandelingen. Op niet-bindende teksten zoals het migratiepact of het vluchtelingenpact bestaat zelfs geen enkele vorm van parlementaire controle. Dergelijke teksten worden echter steeds belangrijker als soft law en worden best ook aan een parlementaire controle onderworpen. Waarom stellen we voor al dit soort teksten geen informatieverplichting in vanaf het begin van de onderhandelingen? Dit zou alvast een verbetering zijn.

Maar wat ons betreft moeten we ook verder gaan. Heeft het zin om binnen de Verenigde Naties, de Raad van Europa… te werken met allerlei ronkende maar niet-bindende verklaringen nu we tot het volle besef zijn gekomen dat dit soort van teksten dan misschien wel niet-bindend zijn, maar in ieder geval niet vrijblijvend. Willen we dit wel? Soft law is overigens geen nieuw gegeven. Dit is al decennia oud en de crisis rond het migratiepact moet ons ertoe aanzetten om dit fenomeen te bekijken. Hoe gaan we hier voortaan mee om?

Tot slot moeten we durven na te denken over de hiërarchie tussen nationaal en internationaal recht. Tot nu toe gaan we er steeds van uit dat internationaal recht primeert op nationaal recht. Een regel van internationaal recht kan dus leiden tot de niet toepassing van het nationale recht. Alleen heeft het parlement zich hierover nooit uitgesproken. Het zijn rechters die dit principe hebben geponeerd. Zo hebben de Raad van State en het Hof van Cassatie in één zin geoordeeld dat het internationaal recht zelfs primeert op de Grondwet. Veel uitleg valt er niet te lezen in de arresten. Hebben rechters wel een voldoende democratische legitimiteit om zo’n belangrijke beslissing te nemen? Laten we rechters bepalen hoever de soevereiniteit van ons land reikt? Dat is toch een beslissing die aan het parlement toekomt?

Wat zou de bevolking – pakweg de duizenden betogers voor het klimaat of de woedende gele hesjes – denken van dit schimmenspel, dat alleen nog gaat over politieke macht, postjes en de voorbereiding van de verkiezingen? Net daarom roepen we op tot bezinning: hoe gaan we voortaan om met onze soevereiniteit?