De inner circle van Trump: wie zit er in de bonte coalitie die de Amerikaanse democratie wil slopen?

In zijn tweede ambtstermijn dingen religieuze radicalen, autoritaire nationalisten en steenrijke techentrepreneurs naar het oor van de Amerikaanse president. Samen vormen ze een onwaarschijnlijke coalitie. ‘Ze promoten het idee dat Trump door God is uitverkoren.’

Wat hebben een techentrepreneur, een suprematist en een evangelische christen gemeenschappelijk? Op het eerste gezicht bitter weinig. Áls ze al aan de praat geraken, is de kans groot dat ze elkaar niet kunnen luchten.

De evangelische christen zou vol afschuw kijken naar de toekomstscenario’s vol cyborgs die de Silicon Valley-ondernemer ons voorhoudt. De ultranationalist zou de Silicon Valley-nerd als een ‘egoïstische sociopaat’ bestempelen en aanstoot nemen aan zijn buitenlandse origine.

De nazigroeten die bepaalde Amerikaanse nationalisten tegenwoordig openlijk gebruiken zouden dan weer moeilijk liggen bij een deel van de christelijke achterban. Maar het drietal zou een punt van overeenkomst hebben: de adoratie voor Donald Trump.

Het is natuurlijk van alle tijden dat de Amerikaanse president omringd is door verschillende groeperingen, die er andere belangen op nahouden. In een tweepartijensysteem als het Amerikaanse leidt dat tot bonte en diverse coalities. Maar zelfs naar Amerikaanse normen is het verbond van extreemnationalisten, radicale religieuzen en autoritaire techondernemers dat zich achter Trump heeft geschaard ongezien. En voorlopig houdt ze wonderwel stand.

De beïnvloedbare president

Het helpt natuurlijk dat Donald Trump zelf geen echte ideologie heeft. ‘Trump is een politieke jazzmuzikant’, zegt Lawrence Rosenthal, onderzoeker en hoofd van het Berkeley Center for Right-Wing Studies. ‘Hij heeft geen vaste partituur of langetermijnstrategie. Hij vertrouwt al een leven lang op zijn vermogen om te improviseren.’

Rosenthal merkt op dat de president aloude politieke spelregels op zijn kop zet. ‘Meestal heb je eerst een beweging die een ideologie ontwikkelt, waaruit vervolgens een politieke leider verschijnt. Bij Trump is het omgekeerde gebeurd: er was een politieke leider, en vervolgens heeft de beweging op basis van zijn gebazel een ideologie ontworpen.’

Donald Trump is geen dossiertijger. Hij leeft niet voor beleidsmatig werk. Hij schrijft geen manifesten waarin hij zijn denkstramien uit de doeken doet. Zijn aandachtsspanne is beperkt, net als zijn bereidheid om zich in onderwerpen te verdiepen. Dat schept kansen voor naarstige medewerkers die wél een ideologie hebben. Zij kunnen, met Trumps zegen, hun gang gaan.

Tijdens zijn eerste presidentschap werd een groot deel van Trumps binnenlandbeleid uitgetekend door Stephen Miller, een radicale nationalist die elke vorm van migratie aan banden wil leggen. Tijdens de coronapandemie delegeerde Trump het echte beleid naar een taskforce onder toezicht van vicepresident Mike Pence.

Zijn gebrek aan ideologie en langetermijnplannen maakt Trump bovendien erg beïnvloedbaar. Anders dan veel Amerikaanse presidenten die hun informatiestromen centraliseren, praat Trump honderduit met ontzettend veel personen. Zeker in zijn eerste presidentschap hield hij er een opendeurbeleid op na, waarbij medewerkers om de haverklap het Oval Office binnenwaaiden. De invloedrijkste figuur in Washington, zo concludeerde politiek analist Amber Phillips al in 2017, is de laatste persoon met wie Trump heeft gepraat.

Ook Herbert McMaster, Trumps veiligheidsadviseur in zijn eerste presidentschap, stelde dat de president voortdurend door zijn omgeving wordt gemanipuleerd. ‘Het zijn mensen die weten op welke knoppen ze moeten drukken,’ aldus McMaster. ‘Vooral wanneer het gaat over hoe hij de totale steun van zijn achterban kan behouden.’

De radicaalnationalisten waren de eerste groepering die Trump omarmde. Trump werd populair in radicaalrechtse kringen door in twijfel te trekken of Barack Obama wel in Amerika was geboren, en door zijn belofte om een ‘grote, prachtige muur’ te bouwen op de grens met Mexico. Steve Bannon, de ongekroonde leider van de radicaalnationalistische beweging, werd Trumps campagneleider tijdens diens eerste verkiezingscampagne.

Na Trumps verkiezing werd Bannon hoofdstrateeg van Team Trump, een job die hij amper acht maanden uitoefende. Trump nam ook radicale nationalisten als Stephen Miller en Jeff Sessions op in zijn team. Toen witte suprematisten in 2017 keet schopten in Charlottesville, weigerde hij hun optreden te veroordelen. Ook tijdens zijn tweede ambtstermijn is extreemrechts goed vertegenwoordigd. Naast de terugkeer van Miller, zijn er ook prominente rollen voor border czar Tom Homan en defensieminister Pete Hegseth.

Een pact met God

De groepering die dat het beste heeft begrepen, is die van de christelijke nationalisten. Tijdens zijn eerste presidentscampagne sloot Trump een pact met religieus rechts. Op een bijeenkomst in New York beloofde hij aan enkele honderden religieuze leiders om aartsconservatieve rechters voor het Hooggerechtshof te benoemen. Het is een van de weinige beloften die Trump met grote zorgvuldigheid heeft uitgevoerd.

Hij overhandigde de facto de sleutels van het Hooggerechtshof aan Leonard Leo, de voorzitter van de conservatieve Federalist Society. De huidige conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof was al decennialang een natte droom voor de Republikeinen.

Ook in zijn tweede ambtstermijn houdt Trump de christelijke nationalisten aan zijn kant. Zelfs als de godsvrucht van Donald Trumps privéleven ter discussie staat, laat hij zich graag fotograferen met televangelisten en religieuze influencers, die bidsessies houden in het Oval Office. Religieus rechts heeft ook enkele sleutelposten in handen. Met Mike Johnson heeft het Huis van Afgevaardigden sinds 2023 een radicale christen aan het hoofd. Russel Vought, de hoofdauteur van het befaamde Project 2025, staat tegenwoordig aan het roer van het Office of Management and Budget, de machinekamer die de federale overheid aanstuurt. Een andere presidentieel adviseur is Paula White, een televangeliste die in 2017 stelde dat wie tegen Trump is ‘zich verzet tegen de hand van God’.

Het belang van de religieuze rechterzijde is enorm, benadrukt Sarah Posner. Zij schreef in 2020 Unholy, een boek over de invloed van religieus rechts op Trump. ‘Die groepering is zijn levensverzekering. Hij gebruikt ze om de Republikeinse Congresleden onder controle te houden. Ze maakt tegenwoordig zo’n groot deel uit van de Republikeinse achterban dat de Congresleden Trump niets in de weg durven te leggen. Wie hem niet volgt, wordt niet herverkozen.’ 

De devotie voor Trump is totaal, stelt Posner vast. ‘Een dominant deel van de christelijke nationalisten ziet hem als een messianistisch figuur. Hun leiders promoten het idee dat Trump door God is uitgekozen om Amerika op een kruispunt in zijn geschiedenis te leiden.’ 

The Nerd Reich

In zijn tweede presidentschap is de strijd om Trumps oor zo mogelijk nóg competitiever geworden. Tijdens zijn laatste campagne sloot Trump een verbond met een groepering die gaandeweg de techbro’s, de broligarchy of zelfs the Nerd Reich is gaan heten. Het zijn steenrijke Silicon Valley-magnaten die expliciet antidemocratische en antifeministische ideeën aanhangen. Niet toevallig zaten Elon Musk (Tesla), Mark Zuckerberg (Meta), Jeff Bezos (Amazon) en Sundar Pichai (Google) tijdens Trumps inauguratie keurig op de eerste rij. 

De drijvende kracht achter die groupuscule is Peter Thiel, de ceo van Paypal, die in 2009 al stelde dat ‘vrijheid en democratie niet langer compatibel zijn’. Hij geldt als de peetvader van Dark Enlightenment, een reactionaire beweging die ervoor pleit de liberale democratie in te ruilen voor een ‘monarchie’. Ze heeft zelfs een officieuze ideoloog: Curtis Yarvin, een voormalig softwareprogrammeur en blogger die ervoor pleit de overheid omver te werpen en te vervangen door een autoritair regime dat door Silicon Valley geleid wordt.

Lange tijd was Yarvin zelfs voor media ter rechterzijde te extreem en te obscuur. Tegenwoordig frequenteert hij de cenakels van de macht. Zowel Peter Thiel als JD Vance en Steve Bannon haalden Yarvin al aan als een bron van inspiratie.

Hoewel die Silicon Valley-figuren zich in vergelijking tot de etnonationalisten en de religieuze radicalen pas laat tot het Trumpisme bekeerden, is hun invloed immens. Elon Musk krijgt de gelegenheid om de federale overheid met de kettingzaag te lijf te gaan. David Sacks, voormalig coo bij Paypal, werd benoemd tot ‘AI and Crypto Czar’. Ook Michael Anton, directeur beleidsplanning op het buitenlandministerie, is een zelfverklaard volger van Yarvins ideeën.

Weg met de Davoisie

Binnen dat informele verbond van ultrareligieuzen, radicaal-nationalisten en broligarchs rommelt het weleens. Steve Bannon, Trumps voormalige campagneleider, voert een open oorlog met Elon Musk, die hij een ‘parasiterende, illegale migrant’ noemt. Het flagrante antisemitisme van bepaalde extreemnationalisten ligt moeilijk bij het Israëlgezinde deel van Trumps achterban. En er is natuurlijk de vraag hoe Elon Musks dollemansrit door de federale overheid te verzoenen is met de beloftes van economische populisten als JD Vance, die hun achterban net een uitgebreide sociale zekerheid hebben beloofd.

Ondanks hun enorme onderlinge meningsverschillen vinden al die groeperingen in de Make America Great Again-beweging (MAGA) een collectief doel. ‘Ze hebben in Trump een vehikel gevonden,’ zegt Rosenthal. ‘Ze zien hem als hun beste kans om hun gemeenschappelijke vijand ten val te brengen. Afhankelijk van de groepering heeft die vijand een andere naam: de Deep State, ‘de globalisten’ of de ‘Davoisie’ (een samentrekking van Davos en bourgeoisie, nvdr).’

Volgens Thomas J. Main, professor bestuurskunde aan het New Yorkse Baruch College, hebben die groepen nog een andere gemene deler: een gevoel van vervreemding. ‘Ze vinden dat Amerika niet langer hun land is. Ze hebben gezien dat het democratische systeem vrouwen en zwarten meer maatschappelijke invloed heeft gegeven, dat de samenleving diverser en seculierder is geworden. Als je de uitkomst van het democratische systeem zodanig haat, lijkt de sloophamer een aantrekkelijke en logische oplossing.’

Met zo’n uiterst diverse coalitie moet Trump om de zoveel tijd een mals stukje vlees naar een van de groeperingen werpen. Stephen Miller geeft hij vrij spel om een heus deportatiebeleid op te zetten en het zogenaamde birthright citizenship – iedereen die in Amerika geboren wordt heeft recht op de Amerikaanse nationaliteit – af te schaffen. De religieuze achterban hoopt het arrest Obergefell v. Hodges, dat het homohuwelijk mogelijk maakte, te kielhalen.

Op de eerste dag van zijn presidentschap ondertekende Trump een presidentieel pardon voor 23 religieuze activisten die veroordeeld waren omdat ze abortuspatiënten hadden aangevallen. ‘De ambitie van religieus rechts is niet gestild,’ zegt Sarah Posner. ‘Ze willen abortus over het hele land onmogelijk maken. Ze eisen dat de Amerikaanse overheid hun ideologie uitdraagt.’

Trump was verder slim genoeg om in zijn tweede presidentschap nog enkele Republikeinen van de ‘oude garde’ en uit het bedrijfsleven op te nemen. De meest in het oog springende naam is buitenlandminister Marco Rubio. Ook minister van Financiën Scott Bessent en veiligheidsminister Kristi Noem zijn geen oorspronkelijke MAGA-radicalen.  Het is een manier om de traditionele Republikeinse achterban te sussen – voor zover die nog bestaat. 

In de praktijk is hun invloed beperkt. Voor buitenlandse zaken lijkt JD Vance alle controle van Rubio te hebben overgenomen. Het was Vance die vorige week naar Groenland trok, en het was Vance die het hoge woord voerde tijdens de beruchte persconferentie met de Oekraïense president Zelensky. Tijdens zijn speech voor het Congres richtte Trump zich tot Rubio. Hij noemde hem ‘een uitstekende minister’, waarna hij meteen duidelijk maakte dat ‘we weten wie we de schuld moeten geven als dingen mislopen.’

Het is Trumps manier om te tonen dat hij mensen rondom zich accepteert die niet altijd met hem akkoord gaan, zegt Karen Hult, professor politieke wetenschappen aan Virginia Tech. ‘Het was ook een loyaliteitstest voor Rubio, om na te gaan of hij wel bereid is Trump in alle omstandigheden te blijven steunen.’

Familie eerst

Tijdens de eerste regering-Trump was het Witte Huis vaak het decor voor interne strubbelingen en afrekeningen. Het ontslag van Trumps eerste stafchef Reince Priebus was bijna live te volgen. Oud-minister van Buitenlandse Zaken Rex Tillerson bestempelde Trump onomwonden als ‘een idioot’. Gênante verhalen over hoe Trump dossiers door het Witte Huis-toilet wilde spoelen vonden vlotjes hun weg naar de Amerikaanse media.

Zulke lekken blijven in deze ambstermijn vooralsnog tot een minimum beperkt. Die discretie is in grote mate de verdienste van stafchef Susie Wiles, zijn voormalige campagnecoördinator. Wiles, bijgenaamd The Ice Maiden, ziet toe op de interne tucht en vormt een brug tussen de diverse groepen rond Trump. In een omgeving van schreeuwlelijkerds is Wiles opvallend discreet. ‘Dat is ook een van de redenen waarom ze tot stafchef werd benoemd’, zegt professor Hult. ‘Ze is een geboren bemiddelaar en kan ook persoonlijk goed overweg met Trump.’ Het geeft haar een enorme invloed.

In de regel geeft Trump de voorkeur aan loyauteit boven competentie. Stephen Miller dankt een groot deel van zijn invloed aan zijn totale verknochtheid aan de president, en zijn gave om niet uit te pakken met zijn verwezenlijkingen. Dat is ook de reden waarom Howard Lutnick, een vertrouweling uit de vastgoedwereld die tegenwoordig minister van Economische Zaken is, Trumps team mocht samenstellen. En het verklaart hoe een ostentatief incompetente samenzweringsaanhanger als Kash Patel (die in 2022 een kinderverhaal over Trump publiceerde) aan het hoofd kan staan van de FBI, of hoe een voormalige Democrate als Tulsi Gabbard directeur van de nationale inlichtingendiensten mag worden.

De ultieme loyaliteit ziet Trump in zijn familie, die hij als president uiterst gul met postjes en titels bedeelt. Tijdens zijn eerste ambtstermijn deelden dochter Ivanka en schoonzoon Jared Kushner – bijnaam Javanka – maar wat graag de lakens uit in het Witte Huis. De opmerkelijkste rol is tegenwoordig weggelegd voor Lara Trump, de echtgenote van Trumps zoon Eric. Naast Fox-presentatrice is ze ook covoorzitter van het Republikeinse partijbestuur.

Massad Boulos, een Amerikaanse-Libanese zakenman en de schoonvader van Trumps dochter Tiffany, is adviseur voor het Midden-Oosten, en werd recent benoemd als speciaal gezant voor de Grote Meren. Boulos moet ‘als ogen en oren fungeren voor Trump’ in een regio die verteerd wordt door de grondstoffenoorlog tussen Rwanda en Congo. Verschillende familieleden werden als ambassadeur benoemd. ‘Het is een duidelijk signaal aan zijn achterban: alles en iedereen wordt in het oog gehouden’, zegt Hult.

Religieuze roepingen

Waar al die groeperingen voorheen strikt gescheiden van elkaar opereerden, lijken de schotten vandaag weg te vallen. ‘De onderlinge verschillen zijn aan het verdwijnen,’ ziet ook Sarah Posner. ‘Tijdens Trumps eerste ambtstermijn probeerden de evangelisten nog een beetje afstand te houden van de witte suprematisten. Tegenwoordig is er niet de minste schaamte om zich met hen te associëren.’

Het meest vooraanstaande voorbeeld is vicepresident JD Vance. Als een politieke kameleon vindt hij aansluiting bij zowat alle belangrijke bewegingen. Zijn armoedige jeugd in een gebroken gezin in de Appalachen maakt hem geloofwaardig voor de economische populisten. Vance maakte carrière in Silicon Valley – zijn senaatskandidatuur werd grotendeels gefinancierd door Peter Thiel.

En zijn recente bekering tot het katholicisme – die hem er niet van weerhield om de paus op de vingers te tikken toen die kritiek had op het Amerikaanse migratiebeleid – geeft hem krediet onder religieuze conservatieven.

Vance is niet de enige Trumpaanhanger die bruggen bouwt. Ook openbaar aanklager Pam Bondi, een oude bekende van Trump die oorspronkelijk uit radicaal-nationalistische hoek komt, haalt graag de banden aan met de rest van de Trumpbeweging. Bondi reikte de hand naar Elon Musk toen ze vandalisme tegen Tesla-auto’s of -garages als ‘binnenlands terrorisme’ bestempelde. Ze laat zich graag zien in het gezelschap van Paula White, Trumps spirituele adviseur. Ook Charlie Kirk, de studentenleider die ooit carrière maakte als seculier conservatief, is ondertussen een evangelische christen.

De motivaties van dergelijke figuren zijn niet bepaald spiritueel, vermoedt Posner. ‘Dit gaat om zakelijke opportuniteiten. Als evangelische christen maak je nu eenmaal veel meer kans om in de buurt van Trump te geraken en zijn agenda te beïnvloeden.’ Posner ziet ook economische motieven. ‘Trump geeft zijn familie en medestanders ongeziene mogelijkheden om zich te verrijken. Iedereen probeert er een graantje van mee te pikken.’

Helden worden paria’s

Het zou te ver gaan om Trump als de architect van het systeem te bestempelen. Dat zou een vermogen tot strategische planning veronderstellen waarvoor weinig bewijs bestaat.

Tegelijk geeft Trump zijn achterban wel degelijk waarvoor ze gekomen zijn. Ondanks de frictie met andere medestanders kunnen de groeperingen rond Trump naar hartenlust hun eigen agenda nastreven. Het leidt tot een systeem waarin medestanders die een al te grote broek aantrekken op hun tellen moeten passen. In een vingerknip worden de kettingzaag hanterende helden van vandaag de politieke paria’s van morgen. Bij de voormalige ster van The Apprentice is de zin ‘You’re fired’ nooit ver weg.

Dé cruciale vraag is of de Trumpcoalitie haar president zal overleven. Kan Trump zijn aura doorgeven aan een mogelijke opvolger? Zal Trump, de man die ooit voorbehoud had om zijn zoon Donald te noemen omdat hij misschien ‘een loser’ zou blijken, de schijnwerpers ooit op een ander richten? Het lijkt onwaarschijnlijk. ‘Charismatische leiders slagen er vrijwel nooit in een opvolger aan te duiden’, zegt Rosenthal.

‘Het enige wat de coalitie nu aan het wankelen kan brengen is economische rampspoed’, vreest Sarah Posner. ‘Bij zo’n tegenslag zullen de verschillende groepen elkaar de schuld geven. De religieuzen zijn dan meer dan bereid om van Elon Musk de zondebok te maken. Ik denk niet dat ze Trump ooit zullen laten vallen.’