De strijd tegen Zwarte Piet: ‘Nederland is blind voor haar verleden, België is blind én doof’

Sinterklaas en Zwarte Piet zijn weer in het land en dat gaat niet meer voorbij zonder de nodige ophef. Knack sprak met de Nederlandse activist Jerry King Luther Afriyie (37), woordvoerder van de actiegroep Kick Out Zwarte Piet (KOZP): ‘Ik kan niet vertellen wat zwarte Vlamingen moeten doen.’

De meeste mensen zullen u kennen van de campagne ‘Zwarte Piet is Racisme’. Waarom wil u per se Zwarte Piet doen verdwijnen?

JERRY AFRIYIE: Zwarte Piet is een stereotyperende weergave van zwarte mensen uit de negentiende eeuw. Sinds Zwarte Piet deel uitmaakt van de Sinterklaastraditie voelen veel zwarte mensen zich extra onveilig rond de Sinterklaasperiode. Ik hoor verhalen van oudere mensen dat ze voor Zwarte Piet werden aanzien door kinderen en sommige ouders dan tegen hun kinderen zeiden: ‘Dat is de echte Zwarte Piet’, zonder hen te verbeteren…

Hoelang bent u al bezig met uw strijd tegen Zwarte Piet?

AFRIYIE: Van jongs af aan heb ik altijd duidelijk gemaakt aan mijn omgeving – dus aan docenten, jeugdvrienden en vreemden – dat Zwarte Piet racistisch is en niet thuishoort op een kinderfeest. Maar tien jaar geleden heb ik besloten om hier echt werk van te maken. Op elk podium waar ik kwam, liet ik mijn stem horen. Ik voelde de drang om meer te doen dan alleen te praten, omdat we toen op allerlei rustige manieren tevergeefs om begrip vroegen. Heel Nederland keek bijna negentig jaar weg, wij moesten een manier vinden opdat men niet langer weg kón kijken.

Hebben Nederlandse activisten er al aan gedacht om ook acties te voeren in Vlaanderen?

AFRIYIE: Wij zullen nooit uit onszelf gaan demonstreren in andere landen, maar wij zullen altijd solidair zijn met mensen die willen protesteren tegen Zwarte Piet of tegen andere vormen van racisme. Het gaat overigens niet om de naam Zwarte Piet maar ook om blackface (het fenomeen van witte mensen die zich compleet zwart schminken, nvdr.) en dat is een westers fenomeen. Wij zien dit niet als iets louter Nederlands, maar als iets typisch westers. Wij zullen zeker solidair zijn als mensen in België willen protesteren tegen Zwarte Piet en als ik erbij kan zijn, ben ik zeker aanwezig. Wij willen de middelen en ervaringen die wij hebben tot hun beschikking stellen. Dat doen wij nu overigens al met sommige mensen in België.

Moeten de acties in België intenser worden zoals die in Nederland?

AFRIYIE: Nederland is blind voor haar verleden, België is blind én doof. België doet alsof wat het land in Congo gedaan heeft de wereld, maar vooral de Congolese Belgen, is ontgaan. Witte Belgen gaan door met hun leven en verwachten hetzelfde van de nazaten van de genocide. Als je mensen een trauma bezorgt, moet je ervoor zorgen dat ze van dat trauma afkomen en dat kan alleen als de samenleving zich bewust wordt van de pijn en de sporen die er zijn nagelaten. De dader bepaalt niet voor het slachtoffer wanneer die verder moet. Als je geen moeite doet om het geweld en onrecht te erkennen en goed te maken, dan blijven mensen rondlopen met deze trauma’s. Als acties intenser worden, is dat geheel te wijten aan de reactie erop.

Welke acties zouden zwarte Vlamingen moeten ondernemen?

AFRIYIE: Ik kan niet vertellen wat zwarte Vlamingen moeten doen omdat zij hun eigen situatie beter kennen dan ik. Ik denk dat het belangrijk is dat zwarte mensen, waar ze ook wonen, hun stem moeten laten horen ondanks het feit dat dit gevaarlijk kan zijn. Je kan geweld verwachten van mensen die weigeren zwarte mensen als gelijken te zien. Maar dat mag ons er niet van weerhouden gebruik te maken van onze grondrechten om gelijkwaardigheid te bewerkstelligen.

Anders zullen onze kinderen hetzelfde ondergaan en hun kinderen daarna ook. We moeten wel ergens de streep trekken. België moet nu al beginnen aan gesprekken en niet wachten tot de emmer overloopt. Nu is er nog een opening voor een gesprek, wacht niet tot er een generatie opstaat die de paternalistische houding zat is.

Hoe zit het met de Belgische politici, wat moeten zij doen?

AFRIYIE: Als zij van Nederland willen leren, denk ik dat zij leiderschap moeten tonen. In Nederland hadden we dit niet, daarom is het helemaal uit de hand gelopen. Premier Rutte kiest duidelijk een kant. Hij kiest voor het behoud van Zwarte Piet. Hij beweert dat hij zich er niet mee bemoeit maar in zijn laatste campagnefilmpjes praat hij over het behoud van tradities en verkondigt hij dat mensen die deze tradities niet accepteren maar kunnen oprotten. Dit is de leider van ons land, die neutraal hoort te zijn. Hij moet het gevoel geven dat hij er is voor alle Nederlanders. Ik hoop dat de Belgische politici wel hun verantwoordelijkheid zullen nemen.

Waar komt de grote weerstand van zoveel mensen die Zwarte Piet willen behouden vandaan?

AFRIYIE: Mensen kunnen zich niet inleven in de ervaring van zwarte mensen omdat zij alleen maar mooie herinneringen hebben aan het feest. Ze vinden het vreemd dat iets plezierig plots racistisch is. Veranderingen zijn nu eenmaal moeilijk voor mensen.

Er is ook een groep die zich er bewust van is dat Zwarte Piet racistisch is, maar zij zien hun kans schoon om hun haat voor mensen te ventileren.

Er is daarnaast ook veel onwetendheid. Ik was onlangs op een school en vroeg aan de zaal wie al les had gehad over slavernij. Slechts de helft van de zaal stak een hand op. Toen ik vroeg wanneer slavernij in Nederland werd afgeschaft, kon niemand op mijn vraag antwoorden.

Als u iets zou kunnen veranderen aan het Sinterklaasfeest, wat zou u dan veranderen?

AFRIYIE: Het gaat alleen om Zwarte Piet. Het maakt mij niet uit hoe mensen het Sinterklaasfeest vorm willen geven, maar het mag nooit ten koste van een groep mensen gaan – eender welke groep. Als niet alle kinderen hier plezier aan beleven, noem ik het geen feest.

Voelt u dat er vooruitgang wordt geboekt?

AFRIYIE: Zeker, toen wij begonnen in 2011 waren de Zwarte Pieten overal zwart geschminkt met rode lippen en een afropruik. Nu zien wij dat mensen zijn opgestaan voor verandering. Amsterdam, Utrecht en nog vele andere plekken hebben geen Zwarte Pieten meer maar Schoorsteenpieten, die een Pietenpak dragen en enkele roetvegen op hun gezicht hebben. Ook op scholen en in winkels zien wij de veranderingen vorm krijgen. Maar het mooiste en belangrijkste is dat we niet alleen Zwarte Piet zien veranderen, maar ook het gedachtegoed van mensen.

Weten uw kinderen van uw activisme? Wat vertelt u hen?

AFRIYIE: Heel lang wisten ze er weinig over, maar naarmate mijn zoon ouder werd, begonnen zijn schoolgenoten hem vragen te stellen over mij. Ik vertel mijn kinderen erover omdat ik liever heb dat ze van mij dingen horen dan van anderen. Ik probeer ze te beschermen tegen de dingen die ik meemaak. Ze worden opgevoed met liefde voor iedereen. Ik doe dit zelf ook allemaal niet uit haat, maar uit liefde.

U heeft verschillende keren bericht dat u met de dood bedreigd wordt. Kan u hier meer over vertellen?

AFRIYIE: Veel mensen horen de premier van Nederland zeggen dat ze tradities moeten beschermen. Ze zien dat prominente mensen het voor hen opnemen. Dan gaan mensen me berichten sturen op sociale media dat ik dood moet of ze hopen dat iemand een einde maakt aan mijn leven. Het is voor de mensen rondom mij heel akelig want als je mijn naam online opzoekt, vind je zoveel onzin en leugens. Zojuist las ik nog dat iemand zei dat ik heb gezegd dat witte mensen in bussen achteraan moeten zitten. Waar halen ze het toch vandaan? Mensen beseffen niet dat dit invloed heeft op mijn bewegingsvrijheid als persoon. Ik let nu overal op waar ik kom, dat wens ik niemand toe.