‘De Spaanse overheid heeft van het Catalaanse nationalisme een soort verboden vrucht gemaakt’

Spanje doet er goed aan meer te luisteren naar de Catalaanse verzuchtingen, zegt nationalisme-experte Liah Greenfeld.

Liah Greenfeld: Het is voor mij duidelijk dat het referendum geen basis kan zijn voor Catalaanse onafhankelijkheid. Ik denk niet dat de meerderheid van de Catalanen ervoor te vinden is om van Spanje te scheiden. Het doet er niet toe dat negentig procent van de opgedaagde kiezers voor onafhankelijkheid heeft gestemd, want er is amper veertig procent van de kiesgerechtigden komen stemmen. De grote meerderheid die tegen onafhankelijkheid is, heeft niet gestemd omdat ze het referendum illegaal vond, en omdat ze geen klappen wilde riskeren van de Spaanse politie.

Hoe zou u het Catalaanse nationalisme definiëren?

Greenfeld: Het is een collectivistische vorm van nationalisme. In tegenstelling tot etnische nationalisten beschouwen Catalanen hun natie niet als een natie van geboren Catalanen. Ze staan redelijk open ten opzichte van mensen van een andere etniciteit, ze aanvaarden migranten, ze vragen geen puurheid van bloed. In Catalonië is de natie geen verzameling van individuen zoals in Amerika, maar een collectief individu, vergelijkbaar met hoe Fransen de natie beschouwen. Daarom hadden de Catalaanse nationalisten er ook geen probleem mee de onafhankelijkheid uit te roepen. Voor hen is de natie één en ondeelbaar, en dus vonden ze dat het de volkswil was om onafhankelijk te worden.

Was u verbaasd door de hardheid van de Spaanse reactie?

Greenfeld: Nee, omdat de relaties tussen de Spaanse regering en Catalonië al sinds het begin van de 20e eeuw mank lopen. Je kunt de verhouding vergelijken met een slecht huwelijk waarbij de knappe vrouw – Catalonië – weg wil van haar man. De vrouw maakt allerlei eisen: als de man een beetje inschikkelijk zou zijn en haar een beetje vrijheid zou gunnen, wil ze wel blijven. Maar in de plaats van op haar eisen in te gaan, geeft hij de vrouw een rammeling.

Maakt Spanje een fout door zo koppig de dialoog te weigeren?

Greenfeld: Dat Spanje de onafhankelijkheid niet erkent, is terecht. De meeste Catalanen zijn perfect te paaien met wat meer autonomie. De halsstarrige houding van Madrid heeft de Catalaanse beweging geradicaliseerd. De Spaanse overheid heeft van het Catalaanse nationalisme een soort verboden vrucht gemaakt.

Verwacht u een Spaans- nationalistische tegenreactie?

Greenfeld: Niet echt. Spanje heeft geen echt nationaal bewustzijn. Er is lange tijd geprobeerd om het Spaans nationalisme van bovenaf op te leggen, vooral onder Franco, maar dat is eigenlijk nooit gelukt. Ironisch genoeg hebben die pogingen net het regionalisme gestimuleerd.

Maakt de EU dezelfde fout als Spanje door niet als tussenpersoon op te willen treden?

Greenfeld: Ze maakt een nog veel grotere fout, omdat ze de Catalanen van zich vervreemdt. Anderzijds hangt het voortbestaan van de EU natuurlijk af van het verzwakken van het nationale bewustzijn. Het lijkt me onwaarschijnlijk dat dat ooit zal lukken. Wat heeft de Europese identiteit aan een Fransman te bieden? Die heeft in eigen land al meer dan genoeg om trots op te zijn.