De rehabilitatie van Bashar al-Assad: hoe het Syrische regime drugs en vluchtelingen gebruikt om zijn isolement te doorbreken

Zowel Europese als Arabische landen willen de banden met het Syrië van Bashar al-Assad opnieuw aanhalen. ‘Zijn overlevingsmodel is gebaseerd op instabiliteit.’

‘Reis niet naar Syrië. Het is er te gevaarlijk.’ Het reisadvies van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken laat aan duidelijkheid weinig te wensen over. Maar de Nederlandse regering lijkt het daarmee niet eens te zijn. Het kabinet-Schoof kondigde eind oktober aan dat het Syrische vluchtelingen uit ‘veilige gebieden’ voortaan geen asiel meer wil verlenen.

Nederland is niet het eerste land dat met enig optimisme naar de veiligheidssituatie in Syrië kijkt. Denemarken stuurt al sinds 2021 vluchtelingen terug naar de streek rond Damascus en de regio Latakia. Ook Oostenrijk, Kroatië, Cyprus en Tsjechië overwegen om bepaalde regio’s als veilig te bestempelen. Italië heeft sinds juli opnieuw een vertegenwoordiger in Syrië. Door een relatie met het regime van Assad op te bouwen hoopt de Italiaanse premier Meloni opnieuw Syrische vluchtelingen te kunnen terugzenden.

Rehabilitatie

Onder Syriëkenners wordt met afgrijzen naar die Europese pogingen gekeken. ‘Het regime van Bashar al-Assad is even moorddadig als vroeger,’ zegt Brigitte Herremans, Syriëkenner aan de Universiteit Gent en docente aan de Universiteit Antwerpen. ‘Er verdwijnen nog elke dag burgers in de goelags. Het enige verschil is dat Assad het grootste deel van het grondgebied nu opnieuw onder controle heeft.’

De rehabilitatie van het Assad-regime is al langer aan de gang. De Verenigde Arabische Emiraten en Bahrein herstelden in 2018 hun diplomatieke relaties. In mei 2023 werd Syrië opnieuw verwelkomd in de Arabische Liga. Eind november 2023 werd Assad verwelkomd op de top van Arabische leiders in Riyad, om de oorlog in Gaza te bespreken. De Turkse President Erdogan gaf in juli aan dat hij bereid was om Assad in Ankara te ontvangen en de banden te herstellen. Met meer dan 3 miljoen Syrische vluchtelingen op zijn grondgebied staat Erdogan onder zware politieke druk.

Narcostaat

Daarnaast speelt in het Midden-Oosten ook de zogenaamde Captagoncrisis. Syrië is wereldwijd de grootste producent van fenethylline, beter bekend onder de merknaam Captagon. Die goedkope amfetamine is de financiële levenslijn van het Assadregime, dat miljarden verdient aan de verkoop en smokkel. ‘Captagon heeft het regime gered’, benadrukt Herremans. ‘Syrië is vandaag een narcostaat: het blijft economisch overeind door drugshandel.’

Tegelijk zet Assad Captagon in als politiek drukkingsmiddel. De drug overspoelt de Arabische landen, vooral de Golfstaten, waar het als partydrug en goedkoop pepmiddel wordt gebruikt. Het Syrische regime biedt nu aan om de productie van Captagon terug te schroeven in ruil voor betere politieke relaties. Herremans gelooft niet dat Assad bereid is die belofte te houden. ‘Hij vaart wel bij de ravage die Captagon in de Golfstaten aanricht,’ zegt Herremans. ‘Het geeft hem iets om over te onderhandelen. Ik zie niet in waarom hij die hefboom ooit zal opgeven.’

Weg van Iran?

Officieel behoort het Syrië van Bashar al-Assad tot de zogenaamde As van het Verzet, de door Iran geleide alliantie waarvan onder andere Hezbollah en Hamas deel uitmaken. Ondanks die affiliatie heeft Assad zich zover mogelijk van de Gaza-oorlog gehouden. Zelfs toen Israël het Iraanse consulaat in Damascus bombardeerde, reageerde Assad niet.

Zeker in de Golfstaten leeft het idee dat Assad van Iran losgeweekt kan worden. Er zit ruis op de relatie tussen Iran en Syrië, en voor de wederopbouw heeft Syrië petrodollars uit de Golfstaten nodig. Maar het lijkt onwaarschijnlijk dat Assad bereid zou zijn Iran volledig te lossen. Volgens Herremans speelt Assad zijn geliefde spel. ‘Zijn overlevingsmiddel is gebaseerd op instabiliteit’, zegt Herremans. ‘Hij overleeft omdat hij er altijd in slaagt zichzelf als de minst schadelijke optie te presenteren. Hij manifesteert zichzelf als bolwerk tegen de politieke islam en jihadistisch terrorisme, om Europa en Amerika te paaien. Hij probeert altijd van alle walletjes tegelijk te eten.’

De lessen van de Syrische burgeroorlog, die sinds 2011 aan meer dan 500.000 burgers het leven heeft gekost, ogen weinig fraai. ‘De cynische les is dat het eigenlijk niet uitmaakt hoeveel burgers je uitmoordt,’ zucht Herremans. ‘Als je maar lang genoeg volhoudt en voor genoeg problemen zorgt, word je op den duur toch opnieuw in de armen gesloten.’