De charismatische socialist, Giacomo Matteotti, voerde in het parlement hevig oppositie tegen Mussolini en zijn fascistische stoottroepen. Matteotti bekocht zijn combattieve houding met de dood.
De politieke moord is een fenomeen van alle tijden – van gisteren en vandaag, en helaas ook van morgen. Want macht doet iets met een mens: als gewone politieke middelen niet meer volstaan, wordt de strijd om de macht dan ook beslist met de loop van een geweer, of het lemmet van een mes. Deze zomer blikken we terug op de meest markante politieke moorden en aanslagen uit de geschiedenis.
Van Benito Mussolini is bekend dat hij een stormachtige jeugd heeft gehad. Hij was een onhandelbaar kind, zowel thuis als op school, maar slaagde er toch in om op zijn achttiende zijn akte van onderwijzer te behalen. Na met wisselend succes een groot aantal jobs te hebben uitgeoefend, maakte hij op het socialistische partijcongres in de rode provincie Emilia zo’n indruk dat hij de begeerde job van hoofdredacteur van het partijblad Avanti kreeg. Zijn agressieve, vaak provocerende stijl zorgde ervoor dat het blad er een pak lezers bijkreeg. Aanvankelijk schreef hij dat Italië buiten de oorlog moest blijven, maar in de late herfst van 1914 veranderde hij het geweer van schouder en hield een geruchtmakend pleidooi voor een verbond met Engeland en Frankrijk tegen de centrale mogendheden.
Hoewel Italië behoorde tot het kamp van de overwinnaars, kreeg het land in de onmiddellijke naoorlog te kampen met een torenhoge staatsschuld, een niet in te tomen inflatie en grote werkloosheid. Mussolini was als een held uit de oorlog gekomen en liet al snel het socialisme voor wat het was. Hij begon de idee van een brede volksbeweging te koesteren en richtte daarom in maart 1919 de Fasci italiani di combattimento op. Deze stormgroepen begonnen een ongenadige strijd te leveren voor de gunst van het volk in de kleine steden van Noord- en Midden-Italië. Hun tegenstanders waren Mussolini’s vroegere partijgenoten, de socialisten.
Na een mars op Rome die meer weg had van een farce dan van een staatsgreep, nodigde de koning Mussolini uit om een nieuwe regering te vormen.
Mussolini lette erop dat hij nooit met het gebruikte geweld kon worden vereenzelvigd. Tegelijk verstevigde hij zijn positie door coalities aan te gaan met andere rechtse partijen. In de nazomer van 1922 achtte hij de tijd rijp om een greep naar de macht te doen. Na een mars op Rome die meer weg had van een farce dan van een staatsgreep, nodigde de koning Mussolini uit om een nieuwe regering te vormen. Mussolini was handig genoeg om ook andere partijen in zijn kabinet op te nemen. Toch werd Italië binnen de kortste keren een fascistische staat met Mussolini als dictator. Bij de verkiezingen van april 1924 behaalde de eenheidslijst van fascisten en de met hen verbonden partijen een ruime meerderheid.
In de eerste maanden na zijn machtsovername verspeelde Mussolini bij een deel van de bevolking veel van het krediet dat hij eerder door zijn doortastendheid had verworven. De socialisten onder aanvoering van de charismatische, welbespraakte Giacomo Matteotti voerden in het nieuwe parlement harde oppositie. Il Duce, zoals Mussolini zich liet noemen, moet witheet van woede zijn geweest toen hij de in Londen uitgegeven publicatie van Matteotti, The Fascists exposed. A Year of fascist Domination, in handen kreeg. In dat boek bracht Matteotti een gedetailleerd overzicht van alle gewelddaden waaraan de fascistische stoottroepen zich sinds mei 1923 hadden schuldig gemaakt.
Kort na de verschijning van zijn boek hield Matteotti een paar buitengewoon felle interventies in het parlement. De woedende fascisten onderbraken hem zo vaak dat de toespraak anderhalf uur duurde in plaats van de voorziene twintig minuten. De volgende dag werd Matteotti bij het verlaten van zijn woning ontvoerd. Eenmaal in de auto van zijn ontvoerders begon hij zich hevig te verzetten. Daarop brachten de ontvoerders hem verscheidene dolkstoten toe.
Bijna twee maanden later werd het lijk van Matteotti teruggevonden in Riano, een stadje 30 kilometer ten noorden van Rome. Drie van de daders werden kort daarop gearresteerd. Hoewel schuldig bevonden, kregen ze onmiddellijk amnestie van de Italiaanse koning. Na de oorlog volgde een rechtzetting, maar de veroordeling tot levenslang belette niet dat ze na enige jaren vrijkwamen.
Nooit is achterhaald of Mussolini daadwerkelijk achter de liquidatie van Matteotti zat. Misschien had hij, zoals de Engelse koning Hendrik II over Thomas Becket, ooit te verstaan gegeven dat hij Matteotti liever kwijt dan rijk was en voegden anderen de daad bij het woord.
Dit artikel verscheen eerder in Knack Historia: 150 politieke moorden en aanslagen. Hier te koop
De politieke moordzomer
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
