Het was me de week wel voor de Democratische president Joe Biden. Achtereenvolgens kreeg hij te verwerken: lamentabele peilingen, uitmuntende kiesresultaten en zorgwekkende tegenkandidaten.
Biden startte zijn week met twee vernietigende peilingen. Uit de eerste, gepubliceerd door The New York Times, bleek dat hij duidelijk achterligt op Donald Trump in vijf van de zes meest bevochten staten. Hij won ze alle zes in 2020, maar nu ligt Trump in een rechtstreeks duel 10 procent voor in Nevada, 6 procent in Arizona, 5 procent in Georgia en Michigan, en 4 procent in Pennsylvania. Biden is nog aan de winst in Wisconsin, maar daar bedraagt het verschil nog slechts 2 procent.
Als deze peiling bevestigd wordt in november 2024 kan Biden zijn herverkiezing vergeten, en wordt Donald Trump opnieuw president. Het enige wat Trump volgens de gepeilde kiezers in dit duel nog weghoudt van het Witte Huis is een criminele veroordeling. Dat zou 6 procent van Trump doen overstappen naar Biden.
Deze peiling leidde tot een opstandje van wat Bidengetrouwen nogal eens afdoen als ‘bedplassers’ – partijgenoten die zich zorgen maken over hun president. Sommigen eisten of suggereerden dat de president plaats zou ruimen voor een jongere, beter scorende presidentskandidaat. De bekendste van die ‘bedplassers’ was David Axelrod. Axelrod leidde de kiescampagnes van Barack Obama, en was diens rechterhand in het Witte Huis. Hij schreef op X: ‘Zijn grootste zwakte is het enige wat hij niet kan veranderen … de leeftijdspijl wijst maar in één richting’. ‘Alleen Joe Biden kan deze beslissing treffen. Als hij presidentskandidaat blijft, wordt hij de genomineerde van de Democratische partij. Maar hij moet uitmaken of dat verstandig is: of het in ZIJN belang is of in dat van het land’.
Niets wijst erop dat Biden overweegt zijn presidentskandidatuur te stoppen. Het wordt tijd voor tegenkandidaten die echt kans maken om zich kenbaar te maken. In sommige staten is de officiële meldtijd ongeveer voorbij (al kan de partij de eigen regels altijd veranderen).
Kort na de The New York Times publiceerde CNN een nationale peiling, die aangaf dat kiezers Biden bijna over de hele lijn de mindere kandidaat vinden. Trump geniet de voorkeur inzake economie, migratie en buitenlands beleid. Inzake verdediging van de democratie scoort Biden nauwelijks beter dan Trump. De enige uitzondering: abortus.
Een meerderheid van gepeilden vindt dat het onder Biden de slechte kant opgaat met de VS.
Slechts 25 procent van gepeilden vindt dat Biden ‘het uithoudingsvermogen’ (stamina) en de scherpte van geest heeft om president te zijn (tegen 53 procent voor Trump). Dat is opnieuw een verwijzing naar de leeftijd. Biden wordt later deze maand 81. Maar hij is een oude 81-jarige. Hij ziet er allesbehalve robuust uit. Hij beweegt slecht, praat onverstaanbaar, raakt met moeite trappen op (hij betreedt Air Force One via de buik van het vliegtuig). Hij mijdt interviews en persconferenties, en laat zich minder dan zijn voorgangers zien bij landgenoten. Dat is een van de vaste klachten bij voormalige aanhangers: ‘We zien hem nooit’. Dat ‘niet zien’ wordt gekoppeld aan ‘niet gehoord worden’.
Opgedeeld blijkt uit de peiling dat Biden fors aan aanhang verliest bij jongeren, latino’s en zwarte mannen. Bij jongeren en zwarte mannen is Trump nu ongeveer even populair als Biden.
Ook opmerkelijk: een niet ingevulde alternatieve Democratische kandidaat, anonymus, zou wel gemakkelijk Donald Trump verslaan. Het omgekeerde is trouwens ook het geval, een niet-Trump Republikein zou het beter doen tegen Biden.
David Chalian, politieke chef van CNN, concludeerde uit de peiling dat Biden qua populariteit goed op weg is om het pad van Jimmy Carter en Donald Trump te volgen: het pad van een president die na één termijn wordt weggestemd.
‘Het is de schuld van Taylor Swift’
Op die twee peilingen volgde een verkiezingsdag. Dinsdag. De peilingen lieten niet veel verhopen voor de Democraten, maar ze deden het onverwacht goed in de lokale verkiezingen. In Ohio, recentelijk een betrouwbaar Republikeinse staat, werd een voorstel om een ruim recht op abortus in de grondwet op te nemen, goedgekeurd. In nog veel meer Republikeins Kentucky werd de Democratische gouverneur Andy Beshear herkozen, tegen een populaire, door Donald Trump ondersteunde kandidaat in. Democraat Beshear won met 5 procent voorsprong in een staat die Republikein Trump in 2020 met een marge van 26 procent had binnengehaald. En in betwist Virginia, met een populaire Republikeinse gouverneur die na het Huis ook de controle over de Senaat zocht, schoten de Republikeinen naast hun doel: ze wonnen niet in de Senaat en verloren hun meerderheid in het Huis.
November 2023 was tot op zekere hoogte vergelijkbaar met november 2022. De Republikeinen verwachtten winst, in 2022 spraken ze over ‘een Republikeinse golf’, maar in werkelijkheid scoorden ze slecht.
Er was tandenknars te horen op de rechtse tv-zenders, naast manke analyses. Rick Santorum, ooit zelf een Republikeins presidentskandidaat en voordien senator uit Pennsylvania, betreurde de ‘zuivere democratie’ in Ohio. ‘Je laat stemmen over sexy dingen als abortus en marihuana, en massa’s jonge mensen komen daarop af en stemmen’, zei hij op zender Newsmax. ‘Gelukkig laten de meeste staten dat soort initiatieven niet toe, want zuivere democratie is niet de manier om een land te besturen.’
Charlie Kirk, een rechtse radiofiguur, legde de schuld bij zangeres Taylor Swift. Swift had haar fans opgeroepen om te gaan kiezen, zonder daarbij stemadvies te geven. ‘We zijn er beter op voorbereid dat dit ook bij de presidentsverkiezingen het geval zal zijn’, aldus Kirk, ‘We zullen zeggen: waar komen al die jonge, vrouwelijke kiezers vandaan?’
‘We doen alsof ze Moeder Maria is of zoiets. Dat is ze niet. Al wat Swifties willen, is een snelle abortus. Dat is wat ze willen’.
(lees verder onder de preview)
‘Peilingen stemmen niet’
Biden daarentegen was duidelijk in zijn schik met de resultaten. Ze vormden voor hem een signaal om de spot te drijven met Trump, en om de tegenaanval in te zetten tegen de critici in zijn partij.
Hij haalde de uitspraak van Trump aan dat Republikeinen met hem aan het roer zoveel zouden winnen, dat ze het winnen beu zouden worden.
Zei Biden: ‘De waarheid is dat die kerel het verliezen niet beu wordt. Wij houden niet op met winnen en hij houdt niet op met verliezen.’
Andy Beshear had de gouverneursrace in Kentucky gewonnen door te verwijzen naar ‘programma’s die alle Biden-initiatieven waren’, zei de president ook. In een adem noemde hij het ‘de Biden-Harris agenda’. ‘Mensen winnen er keer op keer op keer verkiezingen mee’. De president verwees naar 8 peilingen die een ander beeld gaven van de situatie, dan die van CNN en New York Times. Hij zei het quasi-onverstaanbaar, en het is niet duidelijk naar welke peilingen hij verwees.
‘Peilingen stemmen niet’, was een slogan die medestanders van de president lanceerden.
En dat is natuurlijk waar. Peilingen vormen, als ze al een correct beeld geven, een momentopname. Exact vier jaar geleden was er nog geen sprake van covid. Toch zou dat een hoofdpunt worden in de presidentscampagne van 2020.
Maar hoe valt de blijvende, groeiende onpopulariteit van de president/partijleider te verklaren in combinatie met het relatief succes van zijn partij in recente verkiezingen?
De ene verklaring is: de partij loopt weg van de president. Biden heeft in geen van de drie staten waar dinsdag successen werden geboekt campagne gevoerd. Gouverneur Beshear werd in Kentucky bestookt met advertenties die hem wilden vastpinnen op de inflatie van Biden en van Bidenomics, het economisch programma van de president. De gouverneur hield zich mijlenver van de president. Ja, hij financiert wegenwerken met fondsen die zijn vrijgekomen in de infrastructuurwet van Biden, hij gebruikt maatregelen van Biden om milieuvriendelijke industrie naar Kentucky te halen. Maar ook na afloop van de verkiezingen behield hij een veilige afstand van de president. Hij afficheerde zich bijna als partijloze, niet links, niet rechts. ‘Als mensen wakker worden’, zei hij de dag na zijn overwinning, ‘denken ze niet aan president Biden of president Trump. Ze denken erover of hun baan goed genoeg is. Kunnen ze zich een dokter veroorloven als hun kinderen of hun ouders ziek zijn?’
Dat was zijn focus, betoogde hij, en niet de nationale politiek.
Abortus-aardverschuiving
De tweede verklaring is: abortus (en breder: pogingen van Republikeinen om vrijheden in te perken).
Sinds het Hooggerechtshof, na de benoeming van drie conservatieve rechters onder Donald Trump, in juni 2022 het federaal recht op abortus afschafte, en daarmee vrouwen een recht ontnam dat ze 49 jaar hadden gehad, heeft een politieke aardverschuiving plaatsgevonden. Met de beslissing van het Hooggerechtshof werd een hartenwens van de Republikeinen vervuld. Evangelische kiezers, die in sommige gevallen met de neusknijper op voor Trump hadden gekozen, haalden onverwacht hun doel binnen. Maar sindsdien is de ‘overwinning’ alleen maar een probleem gebleken voor de Republikeinen.
Officieel zou de afschaffing van het federaal recht moeten leiden tot staatsregels inzake abortus. Vele conservatieve staten, waaronder Kentucky, hadden preventief al heel strenge anti-abortuswetten klaar, die bijna onmiddellijk na de afschaffing van het federaal recht in voege konden treden.
In vele staten werden referenda georganiseerd, te beginnen in ook al conservatief Kansas. Daar ontnam de bevolking in augustus 2022 het parlement de mogelijkheid om abortus aan banden te leggen. Sindsdien zijn er in nog 6 staten raadplegingen geweest. In alle gevallen stemde de bevolking voor het recht op abortus. Dat was onder meer ook het geval in Kentucky – hoewel de uitspraak van de bevolking de plaatselijke wetgeving niet kon milderen.
(Lees verder onder de preview)
Beshears meest opvallende verkiezingsboodschap werd geleverd door een nu 21-jarige vrouw, die als 12-jarige was verkracht door haar stiefvader. Zij kon destijds een abortus hebben, maar nu zou de wet van Kentucky het haar verbieden. De gouverneur van Kentucky kan de wet van zijn staat niet veranderen, zolang de Republikeinen het parlement beheersen. Maar via zijn verkiezing toont de bevolking dat ze eerder aan zijn kant staat dan aan die van de Republikeinse tegenstander die zich helemaal vindt in een abortusverbod zonder uitzonderingen.
In de staat Virginia was de Republikeinse gouverneur eind 2021 verkozen, nadat zijn Democratische voorganger tijdens de pandemie tot langdurige schoolsluitingen had beslist. Hij zou ouders meer macht geven in het onderwijs. Sommige van de ouders hebben die macht gebruikt om ‘controversiële’ boeken weg te halen uit schoolbibliotheken. Dat blijkt niet populair bij een breder deel van de bevolking. Inzake abortus had gouverneur Glenn Youngkin een compromis voorgelegd: een limiet van 15 weken met uitzonderingen voor incest, verkrachting en de gezondheid van de moeder. Het probleem was dat sommige partijgenoten een strengere regeling wilden. En dat kiezers niet geloofden dat het bij 15 weken zou blijven, nadat vele andere Republikeinse gouverneurs een limiet van 6 weken hadden doorgevoerd (Florida en Georgia, onder meer). Vijftien weken zou hoe dan ook een inperking blijven van de huidige wet van Virginia, die abortus toelaat tot 22-24 weken. Een meerderheid van de bevolking stond volgens de peiling achter de limiet van 15 weken, maar daar speelde nog een ander element, bleek uit interviews. Ook wie persoonlijk tegen abortus is, stemt niet per se voor een verbod of limiet op abortus. Nogal wat Republikeinse vrouwen vielen in die categorie.
Dit alles laat de Republikeinen achter met een probleem dat ook in 2024 nog zal spelen. Stemmen binnen de partij pleiten ervoor om het pad van de staten te verlaten en opnieuw federale abortusregels te introduceren. De partij heeft in elk geval geen samenhangende boodschap inzake abortus, en wordt daar al twee verkiezingen voor afgestraft.
Rangorde van ontevredenheid
Behaalden de Democraten dinsdagnacht hun overwinning dankzij of ondanks Biden?
Voor Dan Balz, de veteraan onder de politieke journalisten van The Washington Post, was het geen van beide. Het merk Biden, schrijft hij, is er duidelijk slecht aan toe, en dat baart de Democraten zorgen. Maar plaatselijk zijn ze beter georganiseerd dan de Republikeinen. Ze spendeerden dubbel zoveel aan de abortusstemming in Ohio als de Republikeinen. De combinatie van hun abortusstandpunt en extremisme schaadt de Republikeinen. ‘De verkiezingen van dinsdag beantwoorden geen vragen over wat er te gebeuren staat in 2024.’ Maar ze tonen de factoren die kiezers afwegen. ‘En als een meerderheid zegt dat ze vinden dat het land de verkeerde kant uitgaat, is dat niet alleen omdat ze ontevreden zijn met Biden’.
In USA Today formuleerde Democratische adviseur Lis Smith het zo: ‘In deze periode van onvrede zijn kiezers meer ontevreden met Republikeinen dan met Democraten. Dat zal niet de meest inspirerende boodschap zijn, maar het is beter dan het alternatief’. Ook al zijn kiezers dan volgens de peilingen meer ontevreden over Biden dan over Trump.
Nieuwe kapers op de kust
Na dinsdag – zijn beste dag van de week – had Biden nog twee keer slecht nieuws te verwerken.
Ten eerste: Jill Stein wordt presidentskandidaat voor de Groenen. Ze haalde in het verleden linkse stemmen weg bij de Democraten. in 2016 kreeg ze in Pennsylvania, Wisconsin en Michigan meer stemmen dan het aantal waarmee Hillary Clinton verloor van Trump. Als Hillary die drie staten had binnengehaald, was ze president geworden.
Biden krijgt nu twee tegenstanders op links: Stein en Cornel West, die als onafhankelijke campagne voert.
Ten tweede: Joe Manchin, de Democratische Senator uit Republikeins West Virginia, heeft aangekondigd dat hij niet langer kandidaat zal zijn. Daardoor verliezen de Democraten waarschijnlijk eind 2024 hun meerderheid in de Senaat. Jim Justice, de huidige gouverneur van West Virginia, zal naar verwachting die zetel binnenhalen. Justice is afwisselend Democraat en Republikein geweest, maar is nu al enige tijd stabiel Republikeins.
Manchin was weliswaar een lastige klant, die vanuit zijn steenkoolstaat klimaatmaatregelen tegenhield, maar hij stemde vaker met dan tegen zijn partij. Nu zal hij onderzoeken, liet hij weten, wat er mogelijk is naast de twee partijen. Een centrumkandidatuur wordt niet uitgesloten. Als die er inderdaad komt, al dan niet met Manchin als presidentskandidaat, kan dat Biden kosten op zijn rechterflank. Gelukkig voor hem is ook Robert Kennedy presidentskandidaat. Diens kandidatuur kost dan weer meer stemmen aan Trump dan aan Biden, ook volgens de geciteerde peiling van The New York Times.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier