‘Fascist tot op het bot’: de overwinning van Trump brengt de verrechtsing van het Westen in een stroomversnelling

De Verenigde Staten hebben de komende vier jaar een fascist als president. Dat is niet de mening van extreemlinkse opiniemakers, dat is het woord dat voormalige medewerkers van Donald Trump in de mond hebben genomen. Die ex-medewerkers zijn niet de minste, en ze zijn al helemaal niet links. John Kelly, de man die het tijdens Trumps eerste termijn het langst uithield als zijn stafchef, en generaal Mark Milley, die ook meer dan een jaar lang met Trump heeft samengewerkt, wonden er de afgelopen weken geen doekjes om. Milley noemde hem zelfs fascist ‘to the core’ – tot op het bot. Maar het is zeer de vraag of hij de komende vier jaar nog vaak zo genoemd zal worden. De overwinning van Trump is zo groot dat hij de manier waarop we naar de wereld kijken op z’n kop zet. En dus ook wie door de mainstream de komende jaren fascist zal worden genoemd, en wie niet.

De evolutie is al minstens sinds 2016 aan de gang, het jaar van de Brexit én van de eerste overwinning van Trump, maar de tweede zege zal veel zwaarder doorwegen. Die brengt de verrechtsing van het Westen in een stroomversnelling, en de gevolgen zullen in heel de wereld voelbaar zijn, van Peking tot Brussel. Na vier jaar Joe Biden moet iedereen zich nu herpositioneren. De keuze waar we vandaag voor staan doet een beetje denken aan de discussie over het klimaat, met ‘mitigation’ en ‘adaptation’ als twee polen. Proberen we de opwarming nog tegen te gaan (mitigation), of passen we ons aan de nieuwe realiteit aan (adaptation)? Naar de Amerikaanse politiek vertaald wordt dat: leggen we ons neer bij Trump als het nieuwe normaal, of niet?

De druk om het extreemrechtse programma van Trump – maar ook van Viktor Orbán, Giorgia Meloni, Herbert Kickl of Tom Van Grieken – te normaliseren wordt de komende weken en maanden enorm. Het zal een wezenlijk verschil maken hoever westerse leiders daarin meegaan, zelfs in dit kleine land. Kan de lokroep van extreemrechts nog overstemd worden door het centrum? En als dat niet kan op korte termijn, dan wel op lange termijn? Aanvaarden we, in mindere of meerdere mate, dat president Trump de nieuwe norm is?

Wie dat niet doet, drijft verder af van het nieuwe politieke centrum in het Westen. Wie dat wel doet, gaat mee in de discriminatie van al wie niet boven aan de voedselpiramide staat: vrouwen, migranten, mensen die in armoede leven en eigenlijk iedereen die niet zomaar in de pas wil lopen. De herverdeling van de rijkdom wordt nog moeilijker dan ze al was. In Amerika begint het woord ‘solidariteit’ een beetje raar te ruiken.

De houding van ons land, van Europa en van de bondgenoten in de NAVO zal altijd een combinatie van mitigatie en adaptatie zijn, of van onderhandelen én aanpassen. De vroege en enthousiaste gelukwensen van, bijvoorbeeld, de Franse president Emmanuel Macron vielen op. Zijn woorden zijn het waarmerk van een realpoliticus, de leider van een (voormalige) grootmacht, met nog altijd een nucleair arsenaal ter beschikking, die weet dat hij maar beter de lijnen met Washington gaaf kan houden. Hij stuurde al felicitaties nog voor de overwinning helemaal officieel was, net als andere Europese leiders, van EU-commissievoorzitter Ursula von der Leyen tot NAVO-baas Mark Rutte. ‘Klaar om nog eens vier jaar samen te werken’, schreef Macron op X, het medium van Elon Musk, de grootste Trump-donateur. Hij voegde er weliswaar aan toe dat hij en Trump elk hun eigen overtuigingen hebben, maar dat leek de ‘vrede en welvaart’ geenszins in de weg te staan.

Weten we waarom Donald Trump opnieuw gewonnen heeft? Tot op zekere hoogte wel. De prijsstijgingen van de laatste jaren hebben een beslissende rol gespeeld. Ook al heeft Joe Biden zijn uiterste best gedaan om de inflatie te bestrijden en draait de Amerikaanse economie goed, toch had Trump de perceptie mee: onder hem ging het beter. Dát was het gevoel van heel veel kiezers en dat is het gevoel dat bij velen de doorslag gaf.

Veel meer dan in Kamala Harris, de kandidate van de Democraten, stelden de Amerikanen ook vertrouwen in Trump als het gaat over wat ‘de bescherming van de grenzen’ is gaan heten. Trump wordt gezien als dé man die ongewenste migratie kan tegenhouden. Dat is slecht nieuws voor wie naar de Verenigde Staten wil migreren, én voor de migranten die er nu al zijn. Meer in het algemeen heeft Harris het lang niet slecht gedaan. Maar ze had te weinig tijd om helemaal uit de verf te komen.

De bizarste reden, of toch voor westerse oren, achter het succes van Trump is tegelijk de eenvoudigste. Donald Trump zaaide haat waar hij ook kwam, dat is waar. Maar voor het eigen kamp – dus voor diegenen die níét belachelijk werden gemaakt, of met de dood werden bedreigd – bracht hij tegelijk overal een boodschap van hoop. Het leven voor het eigen volk zal betaalbaarder worden, hij zal de Chinezen een lesje leren, de migratie wordt in goede banen geleid en hij zal ook nog eens de oorlog in Oekraïne stoppen. ‘Dream big again’ stond er te lezen links van het podium waarop Trump zijn overwinningstoespraak hield. Grote dromen: dat is de basis van zijn succes.

Het maakt niet uit dat die dromen dromen zullen blijven. Zijn grootspraak van de afgelopen jaren bestaat voor een groot deel uit loze beloftes. Maar daar hebben al meer fascisten de verkiezingen mee gewonnen.