De onwaarschijnlijke en gevaarlijke comeback van Donald Trump

Het zou nipt worden, beloofden de peilingen. Uiteindelijk werd het niet zo nipt. Met de herverkiezing van Donald Trump krijgen Amerikanen een veroordeelde als president.

Na 6 januari 2021 leek Donald Trump uitgerangeerd. Prominente partijgenoten, onder wie de toplui in het Congres, Mitch McConnell en Kevin McCarthy, gaven hem een deel van de schuld voor de bestorming van het Capitool, en de poging om de bekrachtiging van Joe Biden als president onmogelijk te maken.

Trump vertrok met hangende pootjes uit Washington, voorbijgaand aan de traditie dat een aftredende president de inauguratie van zijn opvolger bijwoont.

Bijna twee jaar later, in november 2022, leidde Trump zijn partij naar een slechte tussentijdse verkiezing. Opnieuw was er gemor over de slechte selectie van kandidaten, bij wie Trumpliefde en radicaliteit vaak belangrijker waren dan verkiesbaarheid. Opnieuw was er sprake van dat partijkopstukken een andere leider zochten. Trump zelf zag de abortuskwestie, en het recente afgeschafte federale recht op abortus, als reden voor het slecht resultaat.

Heel kort na die tegenvallende verkiezing maakte Trump zijn nieuwe kandidatuur voor het presidentschap bekend in zijn club Mar-a-Lago, in mineur, met een toespraak zonder sprankel.

Dreigen en straffen

De opstanding van een breed gedesavoueerde president was eind januari 2021 begonnen. Kevin McCarthy, toen de Republikeinse topman in het Huis van Afgevaardigden, reisde naar Mar-a-Lago. Tijdens de bestorming van het Capitool had hij een woedende woordenwisseling gehad met Trump, waarbij McCarthy Trump vergeefs om hulp had gevraagd bij de beveiliging van het Congres, en de nog net zittende president McCarthy verweet minder van zijn land te houden dan de bestormers.

Enkele weken later reisde McCarthy naar Florida om de ring van de intussen afgetreden president te kussen – of zo kwam het toch over. Alle kritiek op de ex-president werd weer ingetrokken. McCarthy won dankzij die knieval in januari 2023 een kortstondig speakerschap in het Huis. Maar de steun van Trump voor hem was karig en tijdelijk, wat McCarthy aan den lijve ondervond toen hij na enkele maanden alweer opzijgeschoven werd als speaker.

Hoe wist Trump de Republikeinse teugels weer in handen te krijgen? Dat deed hij voornamelijk door zijn achterban uit te spelen in plaatselijke voorverkiezingen, en door te dreigen en te straffen. Sommige critici van de ex-president stapten zonder gevecht op. Andere moesten ondervinden dat de primarykiezers inderdaad aan Trumps kant stonden. Zo werd de zwaarste van de critici, Liz Cheney, gewipt ten voordele van een trumpiaans lichtgewicht. Twee jaar later zou Cheney de kandidatuur van Kamala Harris ondersteunen.

Republikeinen stelden vast dat het lastig was om mét Trump een verkiezing te winnen. Maar het was zo goed als onmogelijk om zónder Trump een Republikeinse voorverkiezing te winnen.

Kleine vijver

In zijn eigen voorverkiezing voor 2024 had Trump, zoals in 2016, het voordeel van een uitgebreid pakket tegenstanders. Drie deden er echt toe: gouverneur van Florida Ron DeSantis, ex-gouverneur van New Jersey Chris Christie, en ex-gouverneur van South Carolina Nikki Haley. DeSantis, toen ondersteund door Elon Musk, voerde een lamentabele campagne en Christie en Haley visten in dezelfde, kleine vijver van Trumpkritische Republikeinen. Haley hield het langst stand en haalde een behoorlijk aandeel van het kiespubliek binnen, maar kon Trump nooit in gevaar brengen.

De talloze processen tegen Trump bleken geen politiek probleem, bijna integendeel. Trump als de ‘vervolgde leider’ sloeg aan, zijn aanhangers tastten extra in de portemonnee om hem te ondersteunen. Hij leek een nieuw presidentschap al grotendeels gewonnen te hebben, toen hij midden juli beschoten werd – wat zijn kansen nog vergrootte. Maar in dezelfde maand juli beëindigde president Biden zijn hortende campagne. De komst van Kamala Harris gooide de plannen van de ex-president in de war en hij was enkele weken van zijn à propos. Winst was ineens niet meer verzekerd. Trump was nu de oude man, de oudste genomineerde kandidaat ooit. Het sympathie-effect van de aanslag was al gauw uit de peilingen verdwenen.

Weefspreken

Daar stond tegenover dat zijn campagneteam professioneler was dan ooit. Het probeerde met spots in te hakken op wat een specifiek doelpubliek zag als zwaktes van Harris (economie, migratie, toenemende antisemitische incidenten in het land, Harris’ vroegere steun voor terugbetaalde geslachtsoperaties). Dat professionalisme werd naar gewoonte doorkruist door de uitspraken van Trump tijdens zijn meetings. Zijn team zag in de economie en in tweede instantie in migratie de hoofdpunten: een grote meerderheid van de Amerikanen had het gevoel er slechter aan toe te zijn dan vier jaar tevoren, en een meerderheid vond de grenspolitiek van Biden-Harris onverteerbaar. Trump achtte migratie belangrijker en maakte zich sterk dat de weave zijn beste optie was. De weave, ofte het weefpatroon, was Trumps uitleg voor zijn in toenemende mate chaotische toespraken, waarin hij van de hak op de tak sprong en de economische boodschap vaak helemaal uit het oog verloor. Tijdens zijn geweef kwam hij tot zijn meer dreigende uitspraken over zijn tegenstanders.

Trump verdedigde zijn keuze om af te wijken van de wil van zijn campagneleiders. ‘Wat heeft discipline met winnen te maken?’ vroeg hij, blijkens een relaas in The Atlantic.

Bro’s onder elkaar

De campagne zag liever een uitbreiding van het kiezerspotentieel, Trump concentreerde zich op zijn kernpubliek: lager opgeleiden, grotendeels wit, en vooral: grotendeels mannen. Hij vond ook wel uitbreiding bij latino’s en zwarten, die te lijden hadden onder de economie van Biden-Harris.

Dat Democraten in het algemeen en Harris in het bijzonder aantrekkelijker waren voor vrouwen was zeker niet verwonderlijk. Het is historisch gegroeid en werd met abortus als acuut strijdthema nog meer uitgesproken. Trump deed af en toe een soms bizarre poging om ook vrouwen aan te trekken (‘Ik ben de vader van ivf’, of ‘Ik zal vrouwen beschermen, of ze het nu willen of niet’), maar door de bank genomen concentreerde hij zich meer op mannen.

De venten-onder-elkaar-inslag van zijn campagne (Trump had het tijdens een meeting zelfs over het geslachtsorgaan van golfer Arnold Palmer) was ook te merken bij de talloze, vooral mannelijke aanhangers die in zijn voorprogramma konden speechen, en die niet alleen minderheden beledigden maar over Kamala Harris en Hillary Clinton spraken in de meest denigrerende bewoordingen.

Zo vergrootte de kloof tussen vrouwelijke en mannelijke kiezers nog. Harris had volgens een peiling een voorsprong van 27 procent bij vrouwen die hoger onderwijs volgden, terwijl Trump 16 procent voor lag bij mannen zonder hogere opleiding – een kloof tussen de twee groepen van maar liefst 43 procent.

Trump zette met name in op jongere mannen, wat een onzekere doelgroep was. Mannen stemmen minder vaak dan vrouwen, en jonge mannen bleven in het verleden vaak thuis tijdens verkiezingen.

Tekenend voor het bro-gehalte was dat Nikki Haley niet op meetings werd uitgenodigd. Ze had nochtans, tot ontgoocheling van sommige van haar kiezers, haar steun aan Trump toegezegd.

‘Mannelijkheidsgedoe’

Niet iedereen in de partij zag die nadruk op mannen zitten.

Haley zelf sprak zich negatief uit over Trumps aanpak. ‘Die bromance en het mannelijkheidsgedoe bereiken een punt waar het vrouwen op hun ongemak dreigt te stellen’, zei ze na een meeting in Madison Square Garden waar bijna alleen mannen het woord voerden. ‘Je hebt met de campagne gelieerde organisaties die in advertenties Kamala aanduiden met het c-woord (cunt, vrij te vertalen als ‘kutwijf’; de term werd gebruikt in een door Elon Musk gefinancierd campagnefilmpje, nvdr.), of sprekers die verwijzen naar haar en haar pooiers. Dat is niet de manier om vrouwen te overhalen die zich zorgen maken over de stijl van Trump.’

Eerder had ze al gezegd: ‘Je hoeft Kamala niet dom te noemen (wat Trump herhaaldelijk deed, nvdr.). Ze raakte niet bij toeval waar ze is. Ze is een procureur. Je hoeft niet over intelligentie of uiterlijk of andere dingen te praten. Focus gewoon op haar politieke plannen.’

Trump volgde haar advies niet.

Een andere gok van het Trump-team bestond erin om nog een bro, Robert Kennedy junior, uit te spelen en hem een belangrijke rol te beloven in een nieuwe regering-Trump. Kennedy, telg uit de beroemde Kennedy-dynastie en zoon van president John Kennedy’s broer Robert, voerde zelf een betwiste presidentscampagne waarin hij opkwam tegen vaccins, voor milieumaatregelen en voor gezondere voeding. Naderhand besliste hij Trump te ondersteunen. Er zijn veel terreinen waarop Kennedy van mening verschilt met Trump, maar het team van Trump hoopte dat de uiteenlopende standpunten zouden leiden tot een optelsom aan aanhang en niet tot aftrek.

Misdaad loont?

De Democraten hadden de steun van vrouwen overschat, bleek op verkiezingsdag. Sommige vrouwen, vooral lager opgeleide vrouwen, stoorden zich minder aan het bro-gehalte van Trump dan aan de hogere prijzen, die ze aan Biden-Harris verweten.

Nu komt de realiteit op velen afgestormd. Wat wordt het met president Trump? Hoeveel miljoenen migranten zal hij het land uitzetten? Hoe autoritair zal hij zijn? Hoe zal hij het leger inzetten voor binnenlands gebruik? In 2016 kon de kiezer nog twijfels hebben over wie er met Trump aan de macht kwam. Dit keer is er van twijfel geen sprake. De plannen zijn duidelijk, hoewel het altijd onduidelijk is in hoeverre hij ze echt wil uitvoeren. De kiezer heeft een man die veroordeeld werd wegens fraude en die aansprakelijk gesteld is voor seksueel geweld tot president verkozen.