Een gesprek met Enrique Krauze Kleinbort, een van de meest vooraanstaande Mexicaanse intellectuelen, na de verkiezing van de linkse Andrés Manuel López Obrador tot nieuwe president: ‘Hij beweert de handschoen te zullen opnemen tegen Donald Trump, maar vertoont er verrassend veel gelijkenissen mee.’
Andrés Manuel Lopez Obrador, de man die de Mexicanen een vreedzame en sociale revolutie belooft, behaalde gisteren bij de presidentsverkiezingen meer dan 50 procent van de stemmen. Zijn tegenkandidaten hebben hun nederlaag toegegeven.
Hoewel Lopez Obrador al sinds 2006 een gooi naar het presidentschap doet, beschouwen Mexicanen hem als de outsider die komaf moet maken met de corruptie die welig tiert onder Mexicaanse politici. Hij voelde perfect aan dat Mexicanen het jarenlange beleid van de gevestigde waarden PRI en PAN beu waren en richtte enkele jaren geleden zijn nieuwe partij Morena (Movimiento de Regeneración Nacional, nvdr.) op. Met deze partij behaalde hij gisteren ook in de senaat en in het parlement het grootste aantal stemmen.
Maar niet iedereen is lovend over de nieuwe Mexicaanse president. Geschiedenisprofessor, essayist en doctor Enrique Krauze Kleinbort is een van hen: ‘Obrador beweert de handschoen te zullen opnemen tegen Donald Trump, maar vertoont er verrassend veel gelijkenissen mee.’
Overal ter wereld lijkt het populisme succesvol, ook in Latijns-Amerika. Heeft u hier een verklaring voor?
ENRIQUE KRAUZE: Het populisme, hier ook wel caudillisme genoemd, heeft een lange geschiedenis in Latijns-Amerika. Verschillende sterke leiders, de zogenaamde stichters van de natie, stonden op toen de Latijns-Amerikaanse landen onafhankelijk werden van Spanje om hun land te verdedigen. De meeste bekende onder hen was Simon Bolivar.
In de negentiende en twintigste eeuw waren er verschillende populistische leiders aan de macht en sommigen ontpopten zich tot ware dictators. Maar op het einde van de twintigste eeuw leek de democratie uiteindelijk toch door te breken in Latijns-Amerika. Hugo Chávez in Venezuela was eerder een uitzondering. Ik dacht dan ook dat hij de laatste caudillo van Latijns-Amerika ging zijn, maar helaas lijkt dit niet langer te kloppen. Mexico lijkt namelijk goed op weg om een volgende caudillo te leveren en dit met de figuur van Andrés Manuel Lopez Obrador.
U schreef in een opiniestuk in The New York Times dat de politieke partij PRI het verdiende om te verliezen. Waarom?
KRAUZE: Na het ontstaan van de PRI hebben ze decennialang over Mexico geregeerd. Ook al deze regeringen waren erg populistisch, maar vertoonden geen caudillistische trekken. Om de zes jaar werd er een nieuwe president verkozen, een nieuwe man van dezelfde politieke partij.
De PRI heeft een aantal positieve dingen gerealiseerd, maar op het vlak van sociale vooruitgang en de economie hebben ze slechte beslissingen genomen. De grootste tegenstander van de PRI, de politieke partij PAN werd steeds sterker en slaagde er met presidentskandidaat Vicente Fox in 2000 in om de PRI voor het eerst in 71 jaar van de troon te stoten. Nadien slaagde Felipe Calderón er nog in om een tweede ambtstermijn voor de PAN binnen te halen, maar na twee termijnen toonden de Mexicanen berouw voor hun gewijzigde keuze en legden ze hun hoop op betere levensomstandigheden opnieuw in handen van de PRI. Maar president Enrique Peña Nieto slaagde er niet in om de Mexicanen weer een gevoel van veiligheid te bieden. Mexicanen keerden hun rug massaal naar de traditionele politieke partijen. Dit verklaart de glansrijke overwinning voor Andrés Manuel Lopez Obrador en zijn partij.
Maar volgens mij is de PRI in feite gewoon opnieuw aan de macht gekomen, maar onder een andere naam. Andrés Manuel Lopez Obrador is zijn politieke carrière immers bij de PRI begonnen en heeft zich pas later tegen deze partij gekant. Hij behoort tot de politieke elite. De kans is groot dat Mexico vertrokken is voor opnieuw enkele decennia onder de dynastie van één partij. Maar echte veranderingen verwacht ik niet.
Of een populist nu een links of een rechts discours hanteert, hij zal de polarisatie in de maatschappij enkel maar versterken.
Inhoudelijk lijkt er toch een groot verschil te zijn met de voorgaande periode? Andrés Manuel Lopez Obrador hanteert een uitgesproken links discours?
KRAUZE: Lopez Obrador gebruikt hetzelfde discours dat Hugo Chávez gebruikte en Donald Trump vandaag gebruikt. Mexicanen worden opgedeeld in twee groepen: de goede en de slechte burgers. Of een populist nu een links of een rechts discours hanteert, hij zal de polarisatie in de maatschappij enkel maar versterken.
Voor Lopez Obrador zijn de ‘goede’ Mexicanen de Mexicanen die voor hem stemden en de ‘slechte’ Mexicanen al wie niet achter zijn beleid staat. Lopez Obrador gebruikt al vijftien jaar hetzelfde discours en uiteindelijk slaagt hij erin om te oogsten wat hij gezaaid heeft. Hij heeft bewust haat in de Mexicaanse maatschappij geïntroduceerd en mensen tegen elkaar opgezet. En vandaag wint hij er de verkiezingen door.
Donald Trump wil een muur bouwen tussen de Verenigde Staten en Mexico en wil een einde maken aan het NAFTA-akkoord. Welke impact zouden deze beslissingen hebben voor Mexico?
KRAUZE: Deze ingrepen zouden niet positief zijn voor Mexico, maar het belangrijkste doel van de Amerikaanse president is om verdeeldheid te zaaien binnen Mexico. Abraham Lincoln zei al dat een verdeeld huis niet in staat zou zijn om te overleven en deze boodschap heeft Trump goed begrepen.
De huidige verdeeldheid binnen Mexico zou nog kunnen groeien tijdens het ambtstermijn van Lopez Obrador. Ik hoop dat hij verstandige keuzes zal maken en zijn verantwoordelijkheid zal opnemen om zijn beloftes te realiseren, maar ik ben daar nog niet zo zeker van.
Een populistische leider laat zich namelijk gemakkelijk door de waan van de dag misleiden. Al tweetend verliezen ze het contact met de gewone burgers. Ze houden te weinig hun voeten op de grond, waardoor ze beslissingen durven nemen met catastrofale gevolgen voor hun burgers. Kijk maar naar Donald Trump. Zijn beslissing om zich terug te trekken uit het NAFTA-akkoord is economisch slecht voor Mexico, maar wat hij doet met de vele migranten die via Mexico de Verenigde Staten bereiken is mensonterend. De beslissing van Trump om moeders en kinderen te scheiden en vervolgens de moeders te deporteren en de kinderen in kooien te plaatsen, maakt hem in mijn ogen een nazi. Hij is de grootste vijand van alle Mexicanen.
Uw laatste boek heeft als titel ‘Het volk ben ik’. Waarom?
KRAUZE: Deze zin is een uitspraak van Hugo Chávez. In de laatste dagen van zijn leven zei hij zelfs dat hij ‘niet langer Hugo Chávez’ was, maar ‘het Venezolaanse volk’. Het narcisme van sommige leiders kent geen grenzen. Ze zien zichzelf als de personificatie van hun volk, hun land en zelfs hun geschiedenis. Deze leiders verdelen de maatschappij en beslissen in eigen naam wat de enige waarheid is en kan zijn. Ze willen de geschiedenis herschrijven en mobiliseren hun volk om hieraan mee te werken. Ze wijzen de interne en externe vijanden aan als grote schuldigen van alle problemen in de maatschappij. Hun ultieme droom is een einde stellen aan grondwetten, instellingen en vrijheden. Ze komen via de democratie aan de macht omdat ze veel stemmen krijgen, maar eigenlijk is hun doel om komaf te maken met diezelfde democratie.
Dit fenomeen deed zich al voor in het Oude Griekenland. Daarom wijt ik mijn eerste hoofdstuk aan die periode. Het gebeurde later in Argentinië met Juan Perón, in Cuba met Fidel Castro, in Venezuela met Hugo Chávez, in Nicaragua met Daniel Ortega, in Bolivia met Evo Morales en in Ecuador met Rafael Correa. Op dit moment staat aan het hoofd van de Verenigde Staten ook een president wiens diepste wens het is om een einde te stellen aan de Amerikaanse democratie. Tot nu toe zie ik Lopez Obrador hetzelfde pad bewandelen. Hij waant zich de nieuwe Mexicaanse messias en zijn volk draagt hem op handen. Ik hoop dat de nieuwe president niet in de val van de macht zal trappen en de vrijheden van de Mexicanen blijft respecteren, maar ik vrees ervoor.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
