De man met het tarievenplan: hoe Donald Trump met invoerheffingen de wereldorde wil hertekenen

Nadat Donald Trump voor de tweede maand op rij stevige invoerheffingen op Mexicaanse en Canadese goederen heeft uitgesteld blijft de vraag: wat hoopt de Amerikaanse president eigenlijk te bereiken? ‘Trump kent zichzelf de macht toe om naar eigen goeddunken uitzonderingen toe te staan. Dat zet de deur open naar allerlei vormen van corruptie.’

Moeten Amerika’s handelspartners voortaan het begin van de maand vrezen? Net geen veertig uur nadat Donald Trump via een presidentieel besluit invoertaksen van 25 procent had opgelegd voor Mexicaanse en Canadese producten, kondigde hij aan dat zijn tarieven voor een maand de koelkast ingaan. Tenzij er nog iets verandert, zullen de taksen op 2 april in voege treden.

Daarmee herhaalde Trump zijn zet van een maand geleden. Ook toen stonden er fikse invoerheffingen tegen Canada en Mexico op stapel. Na ultiem overleg met de Mexicaanse president Claudia Sheinbaum en de Canadese premier Justin Trudeau, die beloofden hun grens beter te beveiligen, besloot Trump toen een maand respijt toe te kennen.

Deze keer verliepen de gesprekken een stuk moeilijker. Eigenlijk liepen ze in het geheel niet: toen Sheinbaum en Trudeau de voorbije week toenadering zochten tot het Witte Huis, gaf Trump niet thuis. Ook in China, dat eveneens een importtaks van 20 procent werd opgelegd, werd gereageerd met verbijstering: de heffingen werden opgelegd zonder voorafgaande waarschuwing. Buitenlandminister Wang Yi reageerde dat onder Trump ‘de wet van de jungle’ dreigt.

Groot was dan ook de verbazing toen Trump uiteindelijk de invoerheffingen toch weer tijdelijk schorste. Herinnerde hij zich plots dat hij in november 2018 zelf een vrijhandelsakkoord met Canada en Mexico had gesloten, een akkoord dat hij toen nog ‘de belangrijkste deal ooit’ noemde? Of reageerde hij toch op de onrust op de aandelenbeurs? Trump beweerde alvast van niet, en weet de dalende aandelenkoersen aan ‘globalisten die zien hoe rijk ons land zal zijn’. Tegelijk suggereerde Trump dat van uitstel geen afstel hoeft te komen.

Mooier dan liefde

Tijdens de campagne had Donald Trump nochtans het licht gezien. ‘Tariff is het mooiste woord in het woordenboek’, wist de Republikeinse presidentskandidaat. ‘Het is zelfs mooier dan liefde.’

Invoerheffingen werden tijdens de voorbije campagne Trumps passe-partout. Geen probleem dat het Amerikaanse volk tergt, of het kan met een tariefje opgelost worden. Volgens Trump zijn importtaksen een oplossing voor de illegale migratie uit Mexico en de smokkel van fentanyl uit Canada. Invoerheffingen, zo beloofde Trump tijdens de campagne, zullen het Amerikaanse begrotingstekort wegwerken, de Amerikaanse houtindustrie redden en de kinderopvang goedkoper maken. Ze, zo concludeerde Trump in zijn speech voor het Huis van Afgevaardigden afgelopen dinsdag, zullen de ‘ziel van het land’ redden.

Als we Trump mogen geloven, zijn de invoerheffingen tegen Canada en Mexico slechts het begin. In zijn speech voor het Huis kondigde Trump aan dat hij op 2 april ‘wederzijdse importtaksen’ wil opleggen aan alle landen die de VS invoerheffingen opleggen. ‘De belastingen die zij ons opleggen, zullen we aan hen opleggen’ zei Trump, wat hem een staande ovatie van zijn partijgenoten opleverde.

Welvaartsverlies

Het enthousiasme waarmee Trump zijn tariefplan voorstelt, contrasteert met de algehele consensus onder economen dat het plan de Amerikaanse economie zal schaden. ‘Importheffingen zorgen voor welvaartsverlies’, zegt Bruno Merlevede, professor internationale economie aan de Universiteit Gent. ‘Ze zorgen ervoor dat Amerikaanse consumenten meer moeten betalen om een wagen te kopen. De in het buitenland gebouwde auto wordt duurder, omdat de invoertaks doorgerekend wordt aan de consument. En de in Amerika gebouwde auto was al duurder. Finaal zorgen invoerheffingen ervoor dat minder consumenten een auto kunnen kopen.’

Ook de effecten op de werkgelegenheid zijn niet eenduidig. Invoerheffingen op staal kunnen bijvoorbeeld voor meer werkgelegenheid zorgen in de Amerikaanse staalindustrie, maar kunnen dan weer negatieve effecten hebben op de tewerkstelling in de Amerikaanse auto-industrie, die nu duurder staal moet aankopen. Bovendien zullen andere landen reageren op de Amerikaanse heffingen, waardoor exportmogelijkheden van Amerikaanse bedrijven wegvallen.

Trumps doel om de werkgelegenheid te stimuleren is des te vreemder omdat de werkloosheidsgraad in Amerika momenteel slechts vier procent bedraagt. ‘Er zijn geen enorme aantallen arbeiders die zo snel mogelijk aan de slag willen’, zegt Merlevede. ‘Zelfs als Trump dat zou willen, heeft de Amerikaanse arbeidsmarkt gewoon te weinig arbeiders om opnieuw enorme fabrieken te vullen.’

Ook in zijn eerste ambtstermijn begon Donald Trump al een handelsoorlog, zij het dan met China. In juli 2018 legde Trump invoerheffingen op voor een reeks Chinese goederen, waarop China reageerde met tegenheffingen. Trumps opvolger Joe Biden koos ervoor die tarieven te behouden. ‘Onderzoek achteraf heeft aangetoond dat Chinese exporteurs die heffingen nauwelijks hebben gevoeld’, zegt Merlevede. ‘Ze hebben hun prijzen niet laten zakken om competitief te zijn. De Amerikaanse inkopers hebben de taksen volledig doorgerekend aan de Amerikaanse consument.’

Napoleon van Bescherming

Volgens Trump zelf haalde hij zijn inspiratie bij voormalig president William McKinley (1843-1901), de ‘Napoleon van Bescherming’ die als Republikeins volksvertegenwoordiger in 1890 draconische invoerheffingen oplegde voor buitenlandse goederen. Het plan bracht enorme rijkdom voor de steenrijke producenten die zijn campagne financierden, maar zorgde bij de doorsnee Amerikaan voor een wurgende inflatie. Twee jaar later behaalden de Democraten een meerderheid in Huis en Senaat, en won de Democratische presidentskandidaat Grover Cleveland. Opmerkelijk detail: McKinley nam als president (1897-1901) juist afstand van zijn tarievenplan, omdat het inging tegen het nationale belang.

Andrew Gawthorpe, Amerikakenner aan de Universiteit Leiden, wijst op Trumps specifieke achtergrond als zakenman. ‘Trump komt uit de vastgoedsector. Hij heeft als zakenman nauwelijks een blik gehad op hoe internationale handel echt werkt. Hij gelooft dat geïmporteerde goederen eigenlijk een gemiste zakelijke opportuniteit zijn voor Amerikaanse bedrijven. Hij gelooft dat de Amerikaanse maakindustrie erbij gebaat is al die goederen zelf te maken, zelfs als dat ertoe leidt dat Amerikanen dubbel zoveel moeten betalen voor goederen die vaak van mindere kwaliteit zijn.’

Navarro

De architect van het huidige tariefplan is Peter Navarro, die tijdens Trumps eerste presidentschap al handelsadviseur was. Hoewel Navarro met zijn denkbeelden aanvankelijk zo goed als alleen stond, slaagde hij erin zijn ideeën binnen de MAGA-beweging te planten. Navarro doorstond bovendien de loyaliteitstest: hij werd veroordeeld tot een celstraf van vier maanden omdat hij weigerde mee te werken aan het onderzoek naar de bestorming van het Capitool van 6 januari 2021. Die trouw geeft hem nu credibiliteit.

Voor Trumps tweede ambtstermijn zijn de denkbeelden van Navarro – die terugkeerde als Trumps tophandelsadviseur – leidend geworden. Vicepresident J.D. Vance sprak zich tijdens de campagne hevig uit voor invoerheffingen: hij beweerde dat ze de prijzen zouden doen dalen. Ook minister van Financiën Scott Bessent en handelsminister Howard Lutnick zijn zelfverklaarde believers. ‘Voor veel van Trumps medestanders zijn die invoerheffingen een bijna culturele strijd’, zegt Gawthorpe. ‘Ze geloven dat de teloorgang van de maakindustrie in de Midwest de wortel is van alle problemen waarmee hun kiezers kampen: de dalende levensverwachting, het hoge aantal zelfmoorden, de opiatencrisis. Ze geloven echt dat de tarieven voor een soort renaissance van de maakindustrie zullen zorgen die alles weer maakt zoals het vroeger was.’

Buitenlandbeleid

Het zou fout zijn om Trumps plan als een plotse bevlieging te zien. Integendeel: zijn handelswijze spoort absoluut met hoe hij buitenlands beleid benadert. Buitenlands beleid is een van de weinige beleidsaspecten waarop Donald Trump al decennialang hetzelfde verhaal vertelt. Toen Trump zich in 1987 voor het eerst in de politieke arena waagde, deed hij dat met een aanval op het Amerikaanse buitenlandbeleid. In drie grote Amerikaanse kranten kocht hij toen een paginagrote advertentie, waarin hij het Amerikaanse buitenlandbeleid afkraakte.

Trumps advertentie van toen lijkt verdacht veel op zijn verzuchtingen vandaag, al heette de aartsvijand toen nog Japan, op dat moment de opkomende economische macht. ‘Decennialang hebben Japan en andere landen geprofiteerd van de Verenigde Staten’, schreef Trump, die toen al speelde met het idee om zich kandidaat te stellen voor het presidentschap. En ook toen al beweerde hij dat de wereld ‘Amerikaanse politici uitlacht’.

Zijn oplossing van toen lijkt verdacht veel op het beleid dat hij vandaag uitrolt: ‘Belast die rijke landen, niet Amerika. Maak een einde aan onze enorme begrotingstekorten, verlaag de belastingen, en laat de Amerikaanse economie groeien zonder de kosten te dragen voor de bescherming van hen die het zich gemakkelijk kunnen veroorloven om de verdediging van hun vrijheid zelf te betalen.’

Nieuwe Orde

Het is de basisanalyse die Trump van bij het begin van zijn politieke carrière blijft herhalen: de huidige internationale orde – nota bene door Amerika zelf vormgegeven – is in het nadeel van Amerika. De defensieakkoorden en vrijhandelsverdragen die Amerika ooit sloot om wereldwijde invloed te verwerven, ervaart Donald Trump als een molensteen die de nv Amerika de dieperik dreigt in te sleuren.

‘De voorbije decennia heeft Amerika zijn handelsbeleid vooral ingezet als middel om aan buitenlands beleid te doen’, zegt Andrew Gawthorpe. ‘Na de Tweede Wereldoorlog heeft het Europese landen toegang tot zijn markt gegeven, zodat ze opnieuw sterke economieën zouden hebben om sterk te staan tegenover de Sovjet-Unie. Het heeft zijn handelsbeleid met China geopend, in de hoop dat China democratischer zou worden. Eigenlijk draait Trump die logica nu om. Hij wil tonen dat hij bereid is om dat buitenlandbeleid op te offeren om Amerikaanse arbeiders te helpen.’

Gawthorpe bemerkt nog een extra dimensie van het heffingenplan: de mogelijkheid om uitzonderingen toe te staan. Zo stond Trump al snel uitzonderingen toe voor de autoconstructeurs. ‘Eigenlijk creëert Trump een soort afhankelijkheid,’ aldus Gawthorpe. ‘Hij kent zichzelf de macht toe om naar eigen goeddunken uitzonderingen toe te staan. Dat geeft hem een enorme macht over veel Amerikaanse bedrijven, die hij op die manier aanzet om hem tegemoet te komen. Dat zet de deur open naar allerlei vormen van corruptie.’

Het is nu al duidelijk dat Trumps met zijn drieste ingrepen de regels van de internationale economie zal herschrijven. Waar Amerika zijn buitenlandse handel voorheen nog inzette als wortel, lijkt Trump vooral de stok te zullen hanteren. De grilligheid van de Amerikaanse beslissingen zal bedrijven en overheden over de hele wereld tot voorzichtigheid aanzetten. Het is een feuilleton dat zich voortaan elke maand dreigt af te spelen. Afspraak voor de volgende episode op 2 april.