De verbanning van Donald Trump van verschillende sociale media heeft het debat over de macht van big tech een nieuwe impuls gegeven. Factcheckers en Oost-Europa spelen een prominente rol in de discussies.
Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet.
Begin januari wilde de Vlaamse politieke opiniewebsite Doorbraak op Facebook een link promoten naar een kritische analyse over de Belgische vaccinatiestrategie. De advertentie werd echter geweigerd op basis van ‘sensationeel taalgebruik’. Het verband dat Doorbraak-medewerker David Geens ontwaarde met vermeende recente ‘censuur’ op sociale media is onwaarschijnlijk: Facebook hanteert specifiek voor zijn advertentiebeleid al langer erg strenge en soms bizarre regels, met honderden uitzonderingen die ervoor kunnen zorgen dat reclameberichten niet aanvaard worden. Het kan dan gaan over spelling en grammatica, het voorkomen van vloeken, of zelfs – dit is geen grap – een verbod op advertenties die het uitduwen van puisten afbeelden.
Telkens als de regels aangepast worden, worden sommige beslissingen ten onrechte aan de nieuwe regels geweten.
Specifiek met betrekking tot corona en vaccinatie zijn de regels voor Facebookadvertenties in oktober 2020 nog strenger geworden. Alle advertenties die mensen zouden ontmoedigen om zich te laten vaccineren worden geweigerd. Hoewel dat beleid expliciet vermeldt dat ‘advertenties die pleiten voor of tegen wetgeving of overheidsbeleid met betrekking tot vaccins’ nog steeds zijn toegestaan, is het wellicht daar verkeerd gelopen in het labyrint aan regeltjes. Het bewuste Doorbraak-artikel op Facebook delen bleef overigens perfect mogelijk.
Zwarte Piet
Facebook en Twitter hebben zó veel gebruikers en adverteerders dat het proces van modereren voornamelijk geautomatiseerd is. Het gebeurt grotendeels op basis van algoritmes, zelden op basis van menselijke beslissingen. De voorbije jaren, en zeker in 2020, zijn de gebruikersvoorwaarden van socialemediaplatformen geregeld gewijzigd. En telkens als de regels aangepast werden, kwam het voor dat bepaalde beslissingen ten onrechte aan een nieuwe regel werden geweten. Denk aan het feministische tijdschrift Opzij, dat een advertentie met een zwarte vrouw op de cover geweigerd zag – vanwege een banaal administratief probleem – maar aanvankelijk onterecht verkondigde dat het te wijten was aan nieuwe Facebookregels over ‘blackface’, waaronder ook afbeeldingen van Zwarte Piet vallen.
Wat zijn dan wél enkele nieuwigheden die de voorbije weken werden ingevoerd? Behalve het opschorten van de accounts van Donald Trump en enkele influencers die werden beschouwd als aanstokers van de bestorming van het Amerikaanse Capitool op 6 januari heeft Twitter deze maand meer dan 70.000 accounts verwijderd die geassocieerd waren met de extreemrechtse QAnon-samenzweringstheorie. Daaronder waren ook enkele tientallen bekendere en minder bekende Vlaamse twitteraars. Het ging vooral om accounts die QAnon-slogans als WWG1WGA (‘Where we go one, we go all’) vermeldden in hun tweets of hun profieltekst.
Ook beperkte Twitter de verspreiding van bepaalde hashtags, zoals #StopTheSteal, de slogan van Amerikanen die onterecht geloven dat Joe Bidens overwinning bij de presidentsverkiezingen vervalst is. Die beslissing leidde ook tot komische misverstanden: sommige twitteraars vonden het ‘orwelliaans’ dat ze ‘plotseling’ geen hashtag meer konden maken van # 1984, de titel van George Orwells roman over een totalitaire politiestaat. Maar Twitter liet in het verleden nog nooit hashtags met enkel cijfers toe.
Factcheckers
Momenteel woeden hoogdravende discussies over ‘vrijheid van meningsuiting’ en over wie precies kan en mag beslissen wat op sociale media thuishoort. Al te vaak wordt dat verward met factchecking. Joren Vermeersch, eertijds ideologisch adviseur van de N-VA, zag in de werking van Facebook met third-party factcheckers – waaronder ook Knack – een opstapje naar ‘het verwijderen van elke boodschap die de socialemediabedrijven zelf als “fake news” aanmerken’. In werkelijkheid worden op basis van factchecks hoogstens disclaimers geplaatst. Onafhankelijke factcheckers mogen momenteel zelfs niet eens uitspraken van politici controleren.
In de factcheckingwereld zijn wel vaker argwanende en kritische geluiden te horen over de grillige manier waarop big tech omspringt met zijn eigen gebruiksvoorwaarden. Een topvrouw van het International Fact-Checking Network publiceerde in oktober 2020 een vlammend opiniestuk nadat Facebook en Twitter kort voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen maatregelen hadden genomen tegen het delen van een tabloidartikel over Hunter Biden, zoon van de Democratische presidentskandidaat, zonder dat het stuk ooit gefactcheckt was. Ook de recente Twitterban van Donald Trump werd allesbehalve universeel toegejuicht.
Polen
Weinig mensen betwijfelen dat de grote socialemediabedrijven en bigtechbedrijven zoals Apple en Google het recht hebben om voorwaarden te formuleren over wat ze op hun platformen willen toelaten. Facebook en Instagram staan bijvoorbeeld afkerig van naaktfoto’s, en Twitter weigert sinds kort alle politieke advertenties. Maar regulering is niet veraf: op Europees niveau wordt binnenkort een nieuw wettelijk kader voorgesteld via de Digital Services Act. Dat belet niet dat er nog kleinschaligere ingrepen volgen. Vlaams minister van Media Benjamin Dalle (CD&V) noemde het bannen van Trump in een opiniestuk voor Knack een ‘selectieve, cosmetische ingreep’ en vond het tijdperk waarin sociale media aan ‘zelfregulering’ doen achterhaald: ‘Ook nationale regeringen en parlementen moeten hun huiswerk maken en kijken welke initiatieven ze bijkomend kunnen nemen. De wet geldt overal. Ook op sociale media moet de wetgeving inzake discriminatie, haatspraak en racisme worden nageleefd.’
In Oost-Europa valt een heel ander geluid te horen. In Polen lanceerde minister van Justitie Zbigniew Ziobro in december een voorstel om ‘de vrijheid van meningsuiting’ van de Polen te beschermen tegen de ‘ideologische censuur’ van grote internetbedrijven. Het voorstel houdt in dat sociale netwerken geen inhoud of gebruikers mogen blokkeren die volgens de Poolse wet niets illegaals doen. Gebeurt dat toch, dan wil men burgers de mogelijkheid geven om een speciale procedure te openen en bij platformen boetes te vorderen tot 1,8 miljoen euro.
Het initiatief kreeg weinig weerklank in de westerse pers, maar werd des te harder in de verf gezet door Engelstalige propagandaorganen als Russia Today, Poland in English (de Engelstalige website van de Poolse openbare omroep) en Remix News (een Hongaars initiatief dat gelieerd is aan de Fidesz-partij van Viktor Orban). De aankondiging werd ook gretig gedeeld in uiterst-rechtse kringen. De libertaire financeblog ZeroHedge juichte bijvoorbeeld toe dat het Poolse voorstel ‘censuurbeslissingen uit de handen neemt van ideologische activisten bij linkse techbedrijven’.
Het is nog onduidelijk in hoeverre het Poolse voorstel menens is of slechts een ballonnetje, maar alles wijst erop dat sociale media in 2021 opnieuw een turbulent jaar tegemoetgaan.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
