De knieval van de Amerikaanse media voor Donald Trump: ‘Hij speelt ermee, en hij is aan het winnen’

Zo luidruchtig en ferm de klassieke Amerikaanse media waren bij aanvang van Donald Trumps eerste ambtstermijn, zo ingetogen lijken ze nu hij opnieuw de macht heeft gegrepen. ‘Ze hebben het gevoel dat ze verslagen zijn.’

Toen Donald Trump in 2016 buiten alle verwachtingen de presidentsverkiezingen won, sprong ongeveer het voltallige Amerikaanse medialandschap op de barricaden. Op 20 januari 2017, de dag van Trumps eerste inauguratie, kopte The New York Times: The Resistance Begins.

In februari 2017 nam The Washington Post nog het ronkende ‘Democracy dies in Darkness’ aan als zijn motto. Op nieuwszenders als CNN, ABC News of MSNBC was de toon zonder meer strijdlustig. Op dit cruciale ogenblik moest de democratie te allen prijze verdedigd worden.

Hoe anders is de situatie acht jaar later. Terwijl Trumps eerste ambtstermijn nog voornamelijk kunst-en-vliegwerk bevatte, is zijn team nu beter voorbereid. Executive orders worden als door een repeteergeweer afgevuurd. Antioverheidsfanaten als Elon Musk krijgen een vrije hand om overheidsinstellingen overhoop te halen. Het tempo is nauwelijks bij te houden.

Opmerkelijk genoeg lijkt de strijdlust bij de door Trump zo geminachte mainstream media serieus getemperd. Hoewel er nog steeds kritisch bericht wordt, is de teneur nu veel meer gelaten.

‘Er is een soort fatalisme neergedaald over de klassieke Amerikaanse media’, zegt Amerikakenner Kenneth Kennard. ‘Toen Trump in 2016 de verkiezingen won, leek dat een samenloop van omstandigheden. Nu hebben ze het gevoel dat ze verslagen zijn, en dat Trump de enige stem is die er nog toe doet. Het besef is ingedaald dat de meeste Amerikanen geen deelnemers zijn aan het democratische systeem, maar hoogstens toeschouwers.’

Vijanden van het volk

Trump maakt zelf geen geheim van de wrok die hij koestert tegen het gros van de (eerder linksgezinde) Amerikaanse media. In zijn eerste termijn herhaalde hij voortdurend dat de media ‘de vijanden van het volk’ zijn.

Project 2025, het manifest van de conservatieve Heritage Foundation, lijst allerlei maatregelen op die de vrijheid van de media in het gedrang kunnen brengen. De door de overheid gefinancierde media moeten uitgekleed worden en ontdaan van ‘anti-Amerikaanse propaganda’. En ook commerciële media moeten kort worden gehouden.

Trump is de eerste president die bij zijn aantreden al drie rechtszaken had lopen tegen verschillende mediabedrijven. In oktober 2024 spande hij een rechtszaak aan tegen het populaire CBS-programma 60 Minutes, omdat hun interview met Kamala Harris gemanipuleerd zou zijn om Harris populairder te maken.

Hij lanceerde ook een aanklacht tegen de Des Moines Register, een krant in Iowa die net voor de verkiezingen een peiling publiceerde waarin Harris beter scoorde dan Trump. Hij had ook al een rechtszaak tegen ABC-news lopen, nadat nieuwsanker George Stephanopoulos hem van verkrachting had beschuldigd.

De strategie om mediabedrijven met rechtszaken aan te vallen is een gewoonte die Trump al vele decennia aanhoudt. In 1984 procedeerde hij al tegen de Chicago Tribune, omdat die kritisch had geschreven over Trumps plannen om een wolkenkrabber van 150 verdiepingen te bouwen in Manhattan. Trump moest een jaar later roemloos afdruipen. Het fenomeen bleek een constante: jaar na jaar verloor Trump steevast de rechtszaken die hij tegen kritische media aanspande. Tot nu.

Schikkingen

Nog onrustwekkender dan Trumps juridische aanvallen is de reactie van de aangevallen media. Zo besloot ABC News afgelopen weekend een schikking van 15 miljoen dollar (14,3 miljoen euro) te treffen. Die beslissing mag verbazen: een veroordeling lag niet voor de hand.

Stephanopoulos’ bewering was niet geheel van de pot gerukt: een New Yorkse rechtbank heeft Trump in 2023 schuldig bevonden voor het seksueel misbruik van de New Yorkse schrijver E. Jean Carroll. Toch besloot Disney, het bedrijf waarvan ABC News deel uitmaakt, het proces af te kopen.

Kort na Trumps verkiezing besloot Meta, het bedrijf van Facebook-oprichter Mark Zuckerberg, al om een door Trump aangespannen proces af te kopen. De president had het bedrijf in 2021 al aangeklaagd omdat het Trumps account had geschorst na de aanval op het Capitool van 6 januari 2021.

Ook Paramount Global, het grote bedrijf achter CBS, is al in gesprek over een mogelijke schikking. Die discussie dreigt pittig te worden: Trump verhoogde begin februari nog de inzet, en eist maar liefst 20 miljard (!) dollar van CBS.

Bovendien nam het Witte Huis ook al tal van maatregelen om het werk van journalisten te bemoeilijken. Zo is persagentschap AP niet langer welkom op persbriefings van het Witte Huis zolang het weigert om de Mexicaanse Golf als de Amerikaanse Golf te benoemen, zoals Trump eist.

De nieuwe regering lijkt ook vast van plan om het bronnengeheim van Amerikaanse journalisten uit te kleden. Kash Patel, de nieuwe directeur van de FBI, beloofde in het verleden meermaals om journalisten te vervolgen die Trump hebben tegengewerkt. Patel verklaarde ook dat Biden de verkiezing van 2020 heeft ‘gestolen’.

Angst voor Trump: waarom zelfs Jeff Bezos (The Washington Post) zich niet durft uit te spreken

Economische belangen

De knieval begon eigenlijk al voor Trumps aantreden. Jeff Bezos, die naast onlinewinkel Amazon ook The Washington Post bezit, weerhield de krant ervan om voor de verkiezingen een steunbetuiging voor Kamala Harris uit te spreken.

Ook de Los Angeles Times, ’s lands op vier na grootste krant, besloot in volle campagne geen endorsement uit te spreken. Meta, het socialemediabedrijf waaronder Facebook ressorteert, kondigde aan zijn factcheckingsoperaties op te doeken. X, het voormalige Twitter, was tijdens de campagne een luidspreker voor Trumps blijde boodschap.

Dat die mediabedrijven inbinden of voor een schikking kiezen, is niet geheel onlogisch. ‘Bedrijfseconomisch houdt het steek om te schikken’, zegt Sara Polak, professor American Studies aan de Universiteit Leiden.

‘Voor die grote conglomeraten is het veel handiger om zo’n proces gewoon af te kopen. Maar qua beeldvorming is het natuurlijk verschrikkelijk. Het lijkt toch alsof je schuld bekent. Impliciet verraden die bedrijven uit commerciële overwegingen de journalistieke missie van onafhankelijkheid en waarheidsvinding.’

Polak wijst op een tweede, onderbelichte drijfveer: veel bedrijven waartoe de grote media behoren, hebben best wel wat te winnen bij Trump. ‘Grote bedrijven geloven dat ze gebaat zijn bij minder belastingen en minder regels,’ aldus Polak. ‘Zelfs als veel journalisten niet echt voor Trump zijn, hebben de bedrijven waarvoor ze werken doorgaans minder problemen met een autoritaire president.’

Vernieuwende beloften

Bovendien blijkt Trump een meester in het bespelen van het hedendaagse medialandschap, waar traditionele mediabedrijven heel wat terrein hebben verloren ten op zichte van de nieuwe spelers. ‘Trump beseft als geen ander dat je je boodschap vooral als eerste moet brengen,’ zegt Kennard.

‘Als Trump roept dat hij de oorlog in Oekraïne op één dag zal oplossen, is dat de boodschap die blijft hangen. De meeste mensen volgen het nieuws amper. Ze gaan de dag erna niet checken of hij die belofte ook heeft waargemaakt.’

Trumps hele communicatiestrategie is gericht op het constante vernieuwen van die beloftes. ‘Hij belooft voortdurend de meest uiteenlopende dingen,’ stelt Kennard. ‘Hij gaat vrede brengen in Oekraïne! Hij gaat Groenland veroveren! Hij gaat Canada annexeren! Hij wil uitstralen dat hij alles onder controle heeft.

‘De enige manier waarop hij dat kan doen, is door constant de agenda te veranderen. Voor gedegen journalistieke publicaties is het enorm moeilijk om daarmee om te gaan. Hij speelt met de media, en hij is aan het winnen.’

Die moedeloosheid wordt vergroot door de passiviteit van het Congres. Sinds de verloren verkiezing zijn de Democraten zowel in het Huis van Afgevaardigden als in de Senaat in de minderheid. De Democratische Partij is leiderloos en lijkt geen strategie te hebben om de nieuwe regering het vuur aan de schenen te leggen. Aan Republikeinse zijde lijkt vrijwel niemand bereid om hun president tegen te spreken, uit vrees voor de toorn van Trump op te wekken.

Out-Foxing Fox

Grappig genoeg doet hetzelfde fenomeen zich in mindere mate voor bij Fox News, traditioneel hét medium voor de conservatief gezinde Republikein. Na Trumps verlies in 2020 verzuurde de relatie. Trump kon het moeilijk verkroppen dat Fox de strijdstaat Arizona als eerste aan Biden toekende. In de afgelopen campagne trok Fox opnieuw de kaart Trump. Toch lijkt het conservatieve medium niet langer Trumps favoriete praatpaal. Ook Fox zelf lijkt meer afstand te houden dan in Trumps eerste presidentschap. Zo protesteerde ook Fox tegen Trumps beslissing om AP uit het Witte Huis te verbannen.

Trump stelt immers ook Fox voor uitdagingen. Door Trumps alomtegenwoordigheid komt de zender zelf moeizamer uit de verf. ‘Trump is out-Foxing Fox,’ grinnikt Kennard. ‘Het businessmodel van Fox was altijd om radicaler te zijn, en de agenda ter rechterzijde te bepalen. Dat lukt hen nu niet meer. Trump overvleugelt hen, en je ziet dat ze het niet leuk vinden.’

Bovendien heeft de Trumpbeweging adem gegeven aan tal van andere radicale zenders, voor wie Fox niet ver genoeg gaat. Het is een uitdaging waarmee de conservatieve zender duidelijk worstelt.

Die afstandelijkheid tussen Fox en Trump contrasteert met Trumps eerste presidentschap, toen hij zijn politieke inspiratie doorgaans rechtstreeks uit Fox & Friends haalde. Voor zijn tweede ambtstermijn lijkt Trump zijn geliefde ochtendprogramma de rug te hebben toegekeerd. ‘Het is een bevreemdende ervaring, maar Fox is vandaag gewoon minder rechts dan Trump,’ zegt Polak.

‘Hoe onrustwekkend het ook was dat een president zo gemakkelijk beïnvloed werd door een televisieprogramma: het is jammer dat Fox die invloed niet meer heeft. Fox zou vandaag ironisch genoeg net een milderende invloed hebben op Trump.’

Welkom in Donald Trumps universum van de MAGA-media: ‘Ik geloof in wraak’

Gevaarlijk moment

Drie dagen voor Trumps tweede inauguratie kwam The Washington Post met een nieuw mission statement: riveting storytelling for all of America (meeslepende verhalen voor heel Amerika). Het is een opmerkelijk en dubbelzinnige opdracht voor de krant die ons dagelijks waarschuwt dat de democratie in duisternis sterft. Want wat betekent ‘heel Amerika’ nu eigenlijk?

Betekent het dat The Washington Post zich tot opdracht zou stellen om eindelijk enige ernstige aandacht te hebben voor wat er zich buiten de twee kusten afspeelt? Of is het een uitnodiging om meer ruimte te geven aan figuren die het niet altijd nauw nemen met de feiten of met democratische waarden? Betekent ‘heel Amerika’ dat ook mensen die geloven dat Hillary Clinton een pedofiel netwerk runt hun plaatsje in de zon verdienen?

Het is duidelijk dat de ruimte voor journalisten de komende jaren bepaald niet groter zal worden. De dreiging van zelfcensuur is levensgroot. An Telnaes, cartooniste bij The Washington Post, nam ontslag nadat de krant een cartoon van haar had geweigerd waarop kranteigenaar Jeff Bezos knielde voor de troon van Trump. Het is een boodschap die enigszins contrasteert met de waarschuwing over democratie en duisternis.

‘We bevinden ons echt op een gevaarlijk moment,’ waarschuwt Polak. ‘Het is uiterst verontrustend dat zo veel kranten en televisiestations nu al buigen voor allerlei antidemocratische eisen. Je moedigt Trump er alleen maar mee aan, want je geeft hem eigenlijk meer macht dan hij werkelijk heeft. Je moedigt hem aan om verder te doen. Kranten zijn nu eigenlijk hun eigen persvrijheid aan het ondergraven.’