‘De Islamitische Staat is geen fanatiek clubje dwazen, maar een rationele speler met een strategie’

‘Doemdenken en vrezen dat het huidige Kalifaat binnenkort over de Pyreneeën stapt, is overdreven’, meent Jorge Vanstreels. ‘Maar we moeten dringend afstappen van het beeld van een fanatiek clubje dwazen en IS zien als rationele speler met een doordacht, strategisch staatsplan.’

Ze noemen hem ‘Abdul the Belgian’. Imam van beroep, IS-jihadist uit overtuiging. Rijdt in het Nieuwe Kalifaat rond met camper en luidspreker. Terwijl de camera draait, vraagt imam Abdul zijn hoogstens 8-jarig zoontje wat hij later wil worden: ‘Jihadist of martelaar?’ Na wat aarzeling kiest het kind voor het eerste.

Bovenstaande is een fragment uit materiaal dat al enkele dagen op het internet circuleert. Alhoewel de platitudes van de recente berichtgeving anders doen vermoeden, hoeft men geen expert in de regio te zijn om te beseffen dat het huidige Midden-Oosten en het fenomeen IS(IS) – Islamitische Staat – alle bestaande denkkaders – of paradigma’s – ver achter zich laat.

Een jaar geleden reisde ik voor Mo magazine doorheen de regio, tot aan een Syrisch vluchtelingenkamp. Les nummer één was dat de regio verre van eenvoudig te verklaren is: conflicten zijn er gelaagd en staan nooit ver van het kookpunt; de wortels ervan liggen steeds diep, verwoven tot één; geschiedenis en etniciteit staan er ten dienste van al of niet terechte grieven; en zoals de overwinningen van IS toonden, staatsgrenzen zijn er nog steeds de ondoordachte creatie van de overwinnaars uit de Eerste Wereldoorlog (zoals een Kalifaatstrijder het treffend uitdrukte: ‘Sikes-Pycot bestaat niet meer!’).

Een nieuw paradigma dringt zich op om het Midden-Oosten te vatten en er waar als mogelijk voorspellingen te doen. Een algehele theorie is niet de opzet van deze opinie, wèl om twee dimensies te duiden in de richting van een ander perspectief.

Ten eerste: opnieuw bleek de geldigheid van het oude adagium: dat van de geschiedenis en de verontrustende neiging tot herhaling. ‘Ze kwamen uit het niets’ is hoe een Westerse geschiedschrijver uit de 7de eeuw de eerste Arabische overwinningen verhaalt. Uit het niemandsland dat de woestijn ten zuiden van Syrië is, verschenen de Arabische krijgers van de islam, tot dan toe enkel gekend als barbaren die tot niets in staat waren, laat staan een Romeins of Perzisch leger verslaan.

Wat niemand voor mogelijk hield, gebeurde: in een mum van tijd verloor het Oost-Romeinse Rijk de helft van haar territorium en trokken de Rijksgrenzen zich ver terug, tot midden-Anatolië. In het Oosten viel het Perzische Rijk. De blitzkrieg van de eerste Arabische jihad rekende voorgoed af met het toen geldend wereldbeeld; een nieuw paradigma drong zich op om de nieuwe werkelijkheid te vatten. (Zonder veel succes overigens.)

Wat was die nieuwe werkelijkheid? De schepping van een rijk – of Kalifaat – waar niet wereldlijke macht centraal stond, maar de puurheid van het geloof. Alle acties van de nieuwe staat dienden begrepen te worden vanuit dit tot dan toe ongekend standpunt. Een nieuwe speler op het wereldtoneel, rationeel, dat wel, maar met een geheel nieuwe logica.

Een correctie: doemdenken en vrezen dat het huidige Kalifaat binnenkort over de Pyreneeën stapt, is overdreven, vooral om redenen van conventionele militaire superioriteit. Maar willen we de acties van deze nieuwe groep en staat begrijpen, zullen we dringend moeten afstappen van het beeld van een fanatiek clubje dwazen en IS vatten als rationele speler met een doordacht, strategisch staatsplan. Doen we dat niet, dan zijn de laatste bladzijden van de geschiedenis nog niet herhaald.

Tweede dimensie: ‘Abdul the Belgian’. De brainwashing van een groot deel van de jongere generatie en de tijdbom ervan terzijde gelaten, moeten we ons als samenleving eens dringend buigen over onze eigen houding. Kijk naar Abdul en je ziet een gelukkige, sympathieke vader, oprecht blij met zijn nieuwe bestemming. ‘België is een land van ongelovigen. Jihad verdienen ze!’ horen we hem zeggen. Je krijgt niet bepaald de indruk dat vader en zoon hier bij ons een plek vonden die ze thuis noemden. Voor de helderheid laat ik de discussie van de (on)dank voor onze welvaartstaat buiten beschouwing, om hier tot de kern te komen: een groot deel van de IS-strijders is buitenlands.

Ze stromen toe uit onder andere Europa, waar hun toekomst met Jihad de betere optie leek. Een radicalisering die hier al begon, waar ze de sporen van de maatschappij kwijtraakten en voer voor extreme imams werden. Frustratie gekneed tot haat. Toegegeven, de wortels van de radicalisering zijn verschillend en complex. Maar dit kunnen we al zeker stellen: Europa is niet de pluralistische heimat die het meent te zijn. De neiging om minderheden bewust of onbewust anders te behandelen, is een rekening die we nu gepresenteerd krijgen. Wanneer IS-strijders in naam van het Nieuwe Kalifaat bloeddorstige wreedheden uitvoeren, dragen ook wij een deel van de schuld. Of met andere woorden: Europa verworden tot bron van Jihad. Om maar te stellen dat een paradigma dat de conflictpsychologie van het Midden-Oosten verklaart vanuit een ver-van-mijn-bedperspectief je reinste onzin is. Het mag dan wel eenvoudig zijn om terroristen te karikatureren, ook dat ligt ver van de werkelijkheid.

Laat me besluiten. Eenvoudige denkkaders gaan voor het Midden-Oosten niet langer op. Tactiek verwarren met strategie nog minder. De Realpolitik van na de Eerste Wereldoorlog botst op de geboorte van een nieuw paradigma dat meer kind is van de interne dynamiek dan dat het steunt op de pijlers van conventionele diplomatie. Hoog tijd om de regio en ook onszelf anders te gaan zien, want in het andere geval – het mag misschien een platitude zijn, maar toch – staat de Jihad aan uw deur.

Jorge G. Vanstreels