‘De islam is niet de oorzaak van extremisme, wel de oplossing’

‘Als politici extremisme en terrorisme aan banden willen leggen, zullen ze de dialoog moeten aangaan met religieuze leiders. Want religie is niet de oorzaak van het probleem, maar wel een deel van de oplossing’, aldus professor Islamitische Theologie Asma Afsaruddin. ‘Beleidsmakers focussen te weinig op de interactie tussen religieuze teksten, sociale leefomstandigheden en de culturele context die tot extremisme en geweld leiden.’

Neigt de islam van nature naar geweld? Hebben moslims een bepaalde verantwoordelijkheid om gewelddadig extremisme te bestrijden? Meer dan 250 moslimgeleerden en academici van over de hele wereld kwamen afgelopen week samen in Brussel om te praten over radicalisering en terrorisme in naam van een religie. Tijdens het symposium, georganiseerd door de ngo Dialogue Platform en de Fethullah Gülen Chair for Intercultural Studies van de KULeuven, ‘willen we als moslims extremisme beantwoorden met een positief alternatief verhaal’, aldus organisator Ramazan Güveli. ‘Veel islamitische wetenschappers maken zich zorgen over het gebruik van religieuze teksten en de jihadgedachte om geweld te rechtvaardigen.’

‘Vanuit mijn eigen ervaring als lesgeefster, kan ik zeggen dat je wel degelijk een verschil kunt maken in het terugdringen van radicale ideeën’, vertelt een van de invloedrijke sprekers, professor Arabisch en Islamitische Studies Asma Afsaruddin (Indiana University). ‘Door religieuze ongeletterdheid trappen kwetsbare jongeren veel sneller in de valkuilen van extremisme. Ook ik ben online al gestoten op het grote aanbod aan radicaal islamitische ideeën en ik moet toegeven als ik 16 was en niet veel afwist van de islam: ik zou ook overtuigd raken.’

‘De media moeten stoppen met de daders van aanslagen aan te duiden als jihadisten, noem hen gewoon terroristen’, klonk het tijdens uw lezing. Wat bedoelt u hiermee?

Asma Afsaruddin: ‘De gewapende jihad, is slechts één vorm van de islamistische jihad. Want eigenlijk betekent “jihad”, “strijd”. En dat kan je dus veel ruimer interpreteren. Zo kan je strijden voor een betere wereld of voor sociale hervormingen. Helaas wordt in het Westen jihad altijd geassocieerd met de militaire vorm. Wanneer we dus “zij die gewelddadig optreden” simpelweg “jihadisten” noemen, erkennen we hun acties. En hun daden verdienen dat niet. Bovendien beschouwt ook de islamitische wet ze als terroristen. Want gewelddadig optreden is enkel gerechtvaardigd ter verdediging en dan nog mag je geen burgers treffen. Je mag enkel diegene die wapens draagt raken, dus zeker geen vrouwen, kinderen of ouderen. Ook eigendommen of oogsten vernietigen, keurt de islam sterk af.’

‘Al deze regels lappen de terroristen aan hun laars. Daarom vind ik het problematisch dat de media ze blijven aanduiden als jihadisten. Want dat is net de term die ze graag gebruiken voor zichzelf. Als wij die term overnemen, beschouwen we hun acties als legitiem.’

Is dit gelijkaardig met het gebruik van de term “Islamtische Staat” (IS), want zo noemen de terroristen hun veroverde kalifaat. Erkennen we zo hun gebied?

Afsaruddin: ‘Klopt, daarom gebruik ik altijd de term: “de zogenoemde Islamitische Staat.” Zo probeer ik aan te geven dat wij de staat die zij hebben uitgeroepen niet aanvaarden.’

Terreurgroepen zoals IS claimen te handelen in de naam van de islam. Maar hoe islamitisch zijn ze?

Afsaruddin: ‘Net zoals in alle andere religies is een menselijk leven heilig binnen de islam. De gewelddadige acties van groepen als IS, Boko Haram en al-Qaeda staan dus lijnrecht tegenover de ethische regels van de islam. En dat is niet alleen mijn mening, daarover bestaat een consensus onder islamgeleerden. De leer van IS komt niet overeen met de regels van de islam, zij hebben dus niet recht niet om die titel te claimen.’

Maar toch worden deze twee zaken – zeker in het Westen – constant aan elkaar gelinkt.

Afsaruddin: ‘Het gebrek aan kennis is het grootste probleem. Mensen moeten blootgesteld worden aan een gevarieerd beeld van de islam. Daarom zijn conferenties als deze erg belangrijk. Het grote publiek moet zich ervan bewust worden dat de moslimwereld even hard strijdt om het extremisme aan banden te leggen. Daarnaast speelt onderwijs een essentiële rol. Want door ongeletterdheid op vlak van geloof, trappen (kwetsbare) jongeren veel sneller in de valkuilen van extremisme. Ook ik ben online al gestoten op het grote aanbod aan radicale ideeën en ik moet toegeven als ik zestien was en niet veel afwist van de islam, zou ik ook overtuigd worden. Dan weet je niet beter.’

‘Vanuit mijn eigen ervaring als lesgeefster, kan ik zeggen dat je wel degelijk een verschil kunt maken en de wereldvisie van mensen kan wijzigen door kennis aan te reiken. Toon de diversiteit binnen de islamitische traditie en geschiedenis. Daarmee verklein je de kans dat iemand verleid wordt tot extreme theorieën. ‘

Is dat net het gevaarlijke aspect van de islam, dat je de Koran op verschillende manieren kunt interpreteren?

Afsaruddin: ‘Ik zou het omdraaien en zeggen dat het net een verrijkende factor is en geen zwakte.’

Naast de historische aspecten van de jihad, doet u onderzoek naar vrouwen binnen de islam. Hebben deze vrouwen een bijzondere rol te spelen in de strijd tegen extremisme?

Afsaruddin: ‘Ik vind het niet nodig om hier een onderscheid te maken, vrouwen moeten dezelfde rol spelen als mannen. Sommigen argumenteren dat vrouwen een grotere rol hebben, onder meer omdat ze – vooral in traditionele samenlevingen – de verantwoordelijkheid hebben om kinderen op te voeden. Maar mannen en vrouwen staan zij aan zij in deze strijd, ouders tout court moeten hun kinderen behoeden voor extremisme. Educatie voor beiden is belangrijk, zodat zij het culturele erfgoed van hun religie kunnen doorgeven en jongeren een buffer meekrijgen tegen de propagandapraatjes van extremisten. Wél moet ervoor gezorgd worden dat de toegang voor vrouwen tot onderwijs eenvoudiger wordt. Zeker in armere landen, want wanneer er niet voldoende geld is om alle kinderen naar school te sturen, krijgen jongens nog steeds de voorkeur. Vrouwen trouwen toch, waarom investeren in hun ontwikkeling, luidt de redenering te vaak.’

Komt de reactie van de moslimwereld, om het terrorisme af te keuren, niet erg laat?

Afsaruddin: ‘Nee, het is fout om te zeggen dat moslims hun stem niet luid genoeg klinkt. Hun reacties worden niet opgepikt door de Westerse media, dáár wringt het schoentje.

Afsaruddin: ‘Terreurdaden worden overal ter wereld door moslims en niet-moslims afgekeurd, wat wel uitblijft is een politiek antwoord. En zo wordt de voedingsbodem van de radicalisering niet aangepakt. Extremisme heeft namelijk meer te maken met politiek, dan met religie. Radicalisering is een reactie op politieke problemen en vindt haar basis niet in een geloof an sich. Beleids- en opiniemakers focussen te weinig op de echte oorzaken van gewelddadig extremisme.’

En wat zijn deze échte oorzaken?

Afsaruddin: ‘Kijk naar Irak, waar het sektarisch geweld steeds erger en erger wordt. Dat geweld begon niet als een religieus conflict, maar heeft een politieke basis. En ook tussen Israël en Palestina zullen de spanningen niet direct gaan liggen. Ook daar zijn de oorzaken geopolitiek van aard. Daarbovenop blijft de ongelijkheidskloof wereldwijd toenemen. Al deze vormen van onrecht en ontevredenheid voeden extremisme in al haar vormen. Wanneer er niet snel politieke oplossingen uit de bus komen, zal de situatie alleen maar verergergen. De boodschap van terreurgroepen Kom mee aan onze zijde vechten, dat is de enige manier om een einde te maken aan het onrecht, klinkt zeer aanlokkelijk voor een heleboel jongeren.’

Welke politieke oplossingen stelt u voor?

Afsaruddin: ‘Tot voor kort sloot de politiek religieuze leiders uit van politieke gesprekken. Maar we moeten ze net betrekken. Religie is niet de oorzaak van het probleem, maar wel een deel van de oplossing. Iedereen moet samenwerken. Politici moeten de dialoog aangaan met religieuze leiders en grassroot activisten. Zodat er aandacht is voor de interactie tussen religieuze teksten, sociale leefomstandigheden en de culturele context die tot extremisme en geweld leiden.’