Terwijl er in een aantal grote landen een beleid wordt gevoerd dat het leven van transgenders moeilijker in plaats van makkelijker maakt, toont Uruguay dat het ook anders kan. ‘We proberen op alle vlakken discriminatie weg te werken.’
Het zijn harde tijden voor de LGBTQ-gemeenschap (lesbisch, gay, biseksueel, transgender, questioning, nvdr.). Waar de Verenigde Staten transpersonen als het ware trachten ‘weg te definiëren’ door gender binair en strikt biologisch op te vatten, verkozen de Brazilianen onlangs een president die er zijn hand niet voor omdraait publiekelijk homofobe en transfobe uitspraken te doen. Ook dichter bij huis waait die conservatieve wind. In Hongarije bijvoorbeeld wordt het de universiteiten verboden nog langer de richting genderstudies aan te bieden.
Toch surft niet iedereen mee op die conservatieve golf. In Uruguay, een Zuid-Amerikaans landje met nog geen 3,5 miljoen inwoners, werd in oktober een uitgebreide en progressieve transgenderwet goedgekeurd die tot doel heeft discriminatie tegenover transgenders de wereld, of althans het land, uit te helpen. Het land lijkt daarmee op eigen kracht het hoofd te willen bieden aan de verrechtsing van het continent dat niet steeds bekend heeft gestaan om zijn meest transgendervriendelijke klimaat.
Volgens een rapport van het Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens uit 2015 lag de levensverwachting van transpersonen in Latijns-Amerika toen op amper 35 jaar oud, terwijl dat voor de gehele bevolking voor die regio ongeveer 75 jaar is. Volgens een studie waar The Economist over berichtte, vinden maar liefst vier van de vijf moorden op transgenders plaats in Latijns-Amerika.
Die cijfers verbergen echter grote contrasten in de regio. Zo was Argentinië – Uruguay’s grote broer aan de Río de la Plata – in 2012 het allereerste land dat transpersonen wettelijk toeliet om hun juridische geslachtsregistratie aan te passen zonder aan enige medische voorwaarde te moeten voldoen. Een gelijkaardige wet ging, ter vergelijking, pas in 2018 in voege in België. En dan is er nog Uruguay, waar homoseksualiteit al meer dan tachtig jaar legaal is. Het laatste decennium ontpopte het kleine land zich als een ware voortrekker in de verdediging van LGBTQ-rechten. De zopas goedgekeurde ’transwet’ is daar het voorlopige hoogtepunt van.
Transpersonen die ten tijde van de dictatuur opgesloten zijn geweest of zijn moeten vluchten, kunnen voortaan rekenen op herstelbetalingen.
Uitkering
‘Het gaat niet om erg veel geld, maar wist je dat transpersonen van de Uruguayaanse staat een minimumuitkering ontvangen?’ vraagt Nicolás niet zonder trots. Nicolás Mauri is jong en in transitie, vertelt hij zelf. Hij is lid van de Ovejas Negras (letterlijk: ‘de zwarte schapen’), een actiegroep die zich inzet voor de rechten van de LGBTQ-gemeenschap in Uruguay. En hij is bovenal trots op de voortrekkersrol die de Uruguayaanse overheid hierin opneemt.
‘Het gaat om 992 Uruguayaanse peso per maand’, vervolgt Nicolás. Omgerekend komt dat neer op zo’n 27 euro. Het minimumloon in Uruguay bedraagt 13.430 peso, wat overeenkomt met een slordige 359 euro per maand. ‘Misschien niet veel, maar hiermee erkent de staat wel dat transpersonen zich in een kwetsbare sociaaleconomische situatie bevinden’, vertelt Nicolás.
En in die erkenning ging de Uruguayaanse overheid vorige maand nog wat verder. Op 19 oktober keurde het parlement immers de ‘Ley Integral para Personas Trans‘ goed, een uitgebreide wet die discriminatie tegenover transpersonen de wereld uit wil helpen. Daarmee schopt het kleine land het meteen tot de wereldtop inzake de bescherming van de fundamentele rechten van transgenderpersonen. En dat doet het niet enkel via een artikel waarbij de mogelijkheid wordt geboden om op basis van zelfidentificatie de officiële geslachtsregistratie aan te passen.
‘Uiteraard is dat een belangrijk punt,’ zegt Nicolás. ‘Voordien was het veel ingewikkelder om het geslacht wettelijk te laten aanpassen. Maar de nieuwe wet gaat veel verder. We proberen op alle vlakken discriminatie weg te werken en fouten uit het verleden recht te zetten. Daarom namen we in de wet ook een artikel op dat belooft om transpersonen die omwille van hun geaardheid slachtoffer werden van vervolging, te vergoeden.’
Uruguay was niet altijd zo progressief. Van 1973 tot 1985 ging het land immers gebukt onder een militaire dictatuur. In die periode werden transgenders vervolgd door de politie. ‘Daarom zullen transpersonen die vóór 31 december 1975 geboren zijn en die ten tijde van de dictatuur opgesloten zijn geweest of zijn moeten vluchten, voortaan kunnen rekenen op herstelbetalingen,’ zegt Nicolás.
Een macholand
Maar met de wet wil de overheid ook hedendaagse discriminatie aanpakken. Want die bestaat wel degelijk, ook in Uruguay. Volgens de laatste tellingen wonen er ongeveer 853 transpersonen in Uruguay. Door armoede en geweld bedraagt hun levensverwachting nog geen 45 jaar, bitter weinig in vergelijking met de 77 levensjaren voor de totale Uruguayaanse bevolking.
‘Dat is omdat we pas de laatste tien jaar in de goede richting zijn gaan evolueren,’ vertelt Patricia Gambetto. Patricia is mama van een zoon die op veertienjarige leeftijd een geslachtswijziging onderging. ‘Hij heeft veel geluk gehad dat hij niet tien jaar eerder is geboren’, vertelt Patricia. ‘En dat we in Montevideo, de hoofdstad, leven.’
Volgens Patricia hangt nog veel af van de omgeving waarin iemand geboren wordt. Haar zoon postte op de dag van zijn coming-out een video op YouTube met als titel ‘Me siento varón, pero soy nena‘, ofwel ‘ik voel me een jongen, maar ik ben een meisje’. ‘De hele school reageerde ontzettend warm en ondersteunend. Dat had vroeger niet gekund. Ook in het binnenland had dat moeilijker kunnen liggen. Es un país machista, het is nog een macholand daar’, zegt Patricia.
Om een gelukkig leven als transpersoon niet van het toeval te laten afhangen, nam de wet enkele belangrijke artikels op om de levenskwaliteit te garanderen. Zo gaat het land werken met quota, zowel op het vlak van onderwijs als op het vlak van werk. ‘Twee procent van het aantal studiebeurzen zal voorbehouden worden voor transgenders’, zegt Nicolás. ‘En daarnaast zal ook één procent van alle ambtenarenposten enkel toegankelijk zijn voor transpersonen.’
Minderjarigen
Of quota ook in Europa moeten overwogen worden, betwijfelt Pieter Cannoot, doctoraal onderzoeker aan het Human Rights Centre van de Universiteit Gent. ‘Vanuit bepaalde kringen wordt nogal argwanend gekeken naar het gebruik van quota,’ aldus Cannoot. ‘Niet iedereen is overtuigd dat het de beste manier is om discriminatie weg te werken. Bovendien moeten we ons de vraag stellen of transpersonen niet liever gewoon als vrouw of als man beschouwd worden. Ik denk niet dat het de bedoeling is dat iemand na zijn of haar transitie voor de rest van zijn of haar leven nog als transpersoon aanzien wordt.’
Tegelijk vindt de onderzoeker dat het van groot belang is dat de wetgever pogingen doet om armoede en discriminatie aan te pakken. ‘Op dat vlak kunnen België en andere landen zeker zaken leren van Uruguay. Het feit dat ze daar hebben nagedacht over een allesomvattende wet die ook het mentale welzijn van transpersonen de nodige aandacht geeft, is iets erg positief.’
Ik denk niet dat het de bedoeling is dat iemand na zijn of haar transitie voor de rest van zijn of haar leven nog als transpersoon aanzien wordt.
Daarnaast wijst Cannoot op nog een ander cruciaal element in de nieuwe wet. ‘Uruguay staat ook enorm progressief tegenover geslachtswijzigingen bij minderjarigen. Bij ons werd die leeftijdsgrens nogal arbitrair op zestien jaar gelegd, maar in Uruguay is er geen beperking wat leeftijd betreft. Er is wel ouderlijke toestemming nodig, maar het kan in principe op elke leeftijd. Bovendien kan de rechter in de plaats van de ouders toestemmen, wanneer ze niet akkoord zouden gaan met de beslissing van hun kind.’
Daar is ook Patricia ontzettend blij mee. ‘De wet wou in principe nog een beetje verder gaan en ook minderjarigen zonder ouderlijke toestemming de kans geven een geslachtswijziging te laten ondergaan, maar dat artikel werd weggestemd. Ik begrijp niet waarom mensen daar zo gevoelig op reageren. Het is niet dat je op je achttiende plots trans wordt, zoiets sluimert vaak al veel langer.’
Televisie
Tot slot heeft de Uruguayaanse overheid ook aandacht voor de culturele dimensie van het leven als transpersoon. ‘De wet belooft om transpersonen zoveel mogelijk toegang te verschaffen tot het culturele leven en tot allerlei evenementen,’ vertelt Nicolás. ‘Ook de zichtbaarheid wil ze promoten.’
Al is dat volgens Patricia niet echt nodig. ‘Je moet hier niet meer uitleggen wat het is om transpersoon te zijn,’ vertelt Patricia. Nicolás is het met haar eens: ‘In Uruguay hoef ik niet uit te leggen wie ik ben.’ Patricia: ‘Iedereen begint stilaan te beseffen wat het inhoudt. Deels heeft dat ook te maken met twee erg populaire televisieseries die momenteel op de nationale zenders uitgezonden worden: in beide reeksen speelt een transpersoon een hoofdrol.’
Hoewel het land nog een hele weg af te leggen heeft op het vlak van geweld en gezondheidszorg – nu kunnen transgenders eigenlijk enkel terecht in publieke hospitalen, en niet in de private, is Nicolás er wel van overtuigd dat Uruguay een referentie is op het vlak van transgenderbeleid. ‘In tegenstelling tot enkele andere landen, zoals Paraguay of Brazilië, zijn wij erg geseculariseerd. Dat heeft er misschien iets mee te maken.’
In ieder geval bewijst Uruguay uit eigen beweging dat het niet de tendens hoeft te volgen van zijn buurlanden waar de bescherming van de transgendergemeenschap net lijkt af te nemen. ‘Het voelt ontzettend goed dat de wet gesteund wordt door politici komende uit alle politieke strekkingen’, zegt Nicolás. ‘Het toont aan dat we als land vooruit willen én kunnen.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
