De hel van Moria: ‘Hoe slapen ze ’s nachts, de Europese beleidsmakers?’

In de nacht van 8 op 9 september ging kamp Moria op het Griekse eiland Lesbos in vlammen op. Maar in het haastig opgebouwde noodkamp zijn de vluchtelingen er nog slechter aan toe, zegt Caroline Willemen van Artsen Zonder Grenzen.

In het overvolle vluchtelingenkamp Moria brak begin september ook nog eens corona uit. Gevolg? De 13.000 bewoners – er was plaats voor 2900 mensen – werden opgesloten in het kamp, wat de toch al hopeloze toestand niet ten goede kwam. Tot er in de nacht van 8 op 9 september brand uitbrak en de bewoners in paniek de straat op vluchtten, waar ze noodgedwongen langs de weg moesten bivakkeren. In allerijl werd een tijdelijke noodopvang neergezet. Maar inmiddels zijn we ruim twee maanden verder en zitten de vluchtelingen nog altijd in het noodkamp.

Projectcoördinator van Artsen Zonder Grenzen Caroline Willemen verbleef tot in oktober op Lesbos en is niet te spreken over de schrijnende situatie: ‘Er zijn nog altijd geen douches, zodat mensen zich moeten wassen in de zee. Uiteraard zijn er plaatsen waar je koud water kunt halen, kinderen en mannen kunnen daar terecht, maar voor vrouwen ligt dat minder voor de hand. Er zijn 200 tot 300 toiletten voor 8000 mensen, maar die worden niet regelmatig schoongemaakt. Daar hoef ik geen tekening bij te maken.’

Sommige tenten staan maar 20 meter van de zee en zijn niet afgeschermd tegen wind of regen. ‘In onze pediatrische kliniek zagen we heel wat ziektes bij kinderen die rechtstreeks gelinkt zijn aan de levensomstandigheden in Moria’, weet Willemen. ‘Luchtwegeninfecties door het verblijf in wind en regen, huidinfecties vanwege de slechte hygiënische omstandigheden… Aangezien de toestand in het noodkamp niet beter is dan die in het oorspronkelijke kamp, houden die ziektes aan. Als het regent, staan de mensen tot aan hun knieën in het water.’

Minderjarigen

In de weken na de brand werd een deel van de vluchtelingen van Lesbos weggehaald, onder wie 400 onbegeleide minderjarigen. De kinderen werden naar het Griekse vasteland gebracht, verschillende Europese landen lieten weten dat ze een aantal niet-begeleide minderjarigen wilden opvangen. Ook België zal er 12 opnemen, maar het proces verloopt traag.

Dat de kinderen binnen de 48 uur na de brand geëvacueerd konden worden, werd een succesvolle operatie genoemd. Maar Willemen denkt daar anders over: ‘Ik heb drie jaar op Lesbos gewerkt. De kinderen waren altijd een issue, ze hadden nooit mogen wonen in Moria. Dat is zo vaak gezegd. Moria is geen plek om op te groeien voor kinderen, zeker niet voor onbegeleide minderjarigen. Maar daar kon niets aan worden gedaan, volgens de Griekse autoriteiten. Tot het na de brand plots wél mogelijk was, omdat alle ogen van de wereld op het eiland gericht waren. Ik word daar heel boos om. Waarom dan plots wel?’

Artsen getuigen dat ze elke dag minderjarigen in het noodkamp zien die zichzelf snijden omdat ze uit het leven willen stappen. ‘Klopt’, bevestigt Willemen. ‘Ze komen uit landen waar oorlog woedt en dromen van een ander, veilig leven in Europa. Als ze dan in een kamp arriveren waar het niet veilig is en waar geen school is, weegt dat zwaar.’ Voor de ouders is dat een bron van zware stress, zegt Willemen. ‘Zij beseffen dat het geen paradijs is in Europa. Maar ze hoopten voor hun kinderen wel een veilig onderkomen te vinden. Bovendien weten ze niet hoelang ze in Moria moeten blijven, de asielprocedures duren lang.’

De Griekse regering wil een nieuwe, permanente opvang op Lesbos waar de EU deels de leiding voor moet nemen. Maar tot nu toe is er weinig reactie van de Europese Commissie. De bewoners van Lesbos zijn tegen de bouw van een nieuw onderkomen en zullen zich met hand en tand verzetten, laten ze weten. Het huurcontract van het land waarop het noodkamp is gebouwd geldt alvast voor vijf jaar. ‘Het kan dus nog een tijd duren’, zegt Willemen. ‘En dan is er nog covid-19. Griekenland zit in lockdown. Voor de bewoners van het noodkamp houdt dat in dat ze slechts vier uur per week naar buiten mogen. Dat legt een enorme druk op de mensen, want ze hebben verder niets te doen. De mannen slapen met 150 bij elkaar en zitten dag en nacht op elkaars lip. Je kunt bijna niet anders dan verwachten dat de boel opnieuw ontploft.’

Ontruimingen

Na drie jaar Griekenland concludeert Willemen dat Europa bijzonder weinig moeite doet voor de vluchtelingensituatie. ‘Van alle mensen die de eerste twee weken na de brand naar Lesbos kwamen en van alles beloofden, is niemand zijn belofte nagekomen. Er werden tenten en slaapzakken en medische noodteams aangevoerd, maar intussen zaten er 10.000 mensen tien dagen lang op straat. Zwangere vrouwen, kinderen, ouderen. Zonder wc’s, met nauwelijks water en veel te weinig eten. Dat zoiets kan in een Europees land, vind ik ongelofelijk. Ik begrijp dat een oplossing niet meteen voorhanden was, maar ze hadden die mensen echt wel kunnen onderbrengen in schoolgebouwen of sportzalen.’

Hoe slapen ze ’s nachts, de Europese beleidsmakers die hierover beslissen, vraagt Willemen zich af. ‘Als je weet dat je een verschil kunt maken in de verbetering van de basisleef- omstandigheden van die mensen op de Griekse eilanden en je doet het niet?’

Het ziekenhuis van AZG, drie kilometer van het nieuwe kamp, blijft intussen functioneren. In de hoofdstad Mytilini runt de organisatie een ziekenhuis voor geestelijke gezondheid waar mensen terechtkunnen die slachtoffer zijn van foltering, geweld en seksueel misbruik. ‘We weten niet of we ons dichter bij het nieuwe kamp moeten installeren, net omdat het niet bekend is hoelang dat zal blijven bestaan. In Moria zelf werken we bewust niet, omdat we geen deel willen uitmaken van de onmenselijke omstandigheden daar.’

Wel praktisch haalbaar op korte termijn is de plaatsing van containers, redeneert Willemen. ‘Maar ook dat is niet eenvoudig te regelen. Want de weinige autonome en betere initiatieven op het eiland worden door de Griekse overheid verwijderd. Zo ontruimde de politie onlangs kamp Pikpa, dat onderdak bood aan de meest kwetsbare vluchtelingen.’ Pikpa werd gerund door Griekse en internationale vrijwilligers en vormde jarenlang een degelijke opvang. Maar Notis Mitarachi, de Griekse minister van Asiel en Migratie, besliste dat Pipka moest verdwijnen, na de golf van ontruimingen op andere plaatsen in Griekenland deze zomer. Het ministerie van Asiel en Migratie wil de volledige verantwoordelijkheid voor alle asielzoekers en vluchtelingen.

‘Hetzelfde staat te gebeuren voor kamp Kara Tepe, dicht bij het oude Moria. Er verblijven 1200 mensen, allemaal in containers. Het zal op 31 december dit jaar gesloten worden. Ook hier vragen we ons af waarom een degelijk initiatief, een van de weinige, moet verdwijnen.’ Dat hoeft niet zo te zijn, besluit Willemen. ‘Het is een politiek gevecht, dat maakt het heel moeilijk voor ons om mee te leven. De politieke onwil van Europa is en blijft voor mij onbegrijpelijk.’