De heffingenoorlog van Donald Trump: ‘Europa mag zeker niet doen alsof het complete onzin is’

Gaat de handelsoorlog van Trump eigenlijk wel over invoerheffingen? Stanford-historica Jennifer Burns legt uit welke radicale strategieën de mensen achter de president nastreven. En waarom we ze serieus moeten nemen. ‘Trump wil de wereldorde veranderen. Niet zachtjes, maar op zijn manier: door dingen plat te branden.’

De hele wereld keek de afgelopen weken met verbazing naar het gegoochel met invoerheffingen van de Amerikaanse president Donald Trump. Toch ziet de Amerikaanse historica (Stanford University) Jennifer Burns verschillende strategieën achter de schijnbare chaos.

‘De economische adviseurs van Trump zeggen: de dollar en de stijgende schulden zijn niet houdbaar, we hebben een nieuwe orde nodig voor het wereldwijde financiële systeem. President Trump is dan weer gefixeerd op het Amerikaanse handelstekort. Daardoor zijn, volgens hem, honderdduizenden industriële banen verloren gegaan.

‘Als sinds de jaren tachtig zit hem dat dwars. Het sloot tijdens de verkiezingen perfect aan bij veel onvrede onder burgers. Veel Amerikanen maken zich zorgen over banen, hoge prijzen en een gebrek aan huisvesting.’

Wat wil Trump?

Jennifer Burns: Hij wil de wereldorde veranderen. Niet zachtjes, maar op zijn manier: door dingen plat te branden. De adviseurs van Trump weten dat. Zij gebruiken de president als instrument om hun eigen ideeën over verandering door te drukken. Misschien is dat wat je van buitenaf zo moeilijk kunt doorzien.

In Europa denken we dat Trump een succesvolle economie aan het ruïneren is met buitensporige heffingen, zonder enige noodzaak.

Burns: Dat is de verkeerde blik. Ik kan het Europeanen alleen maar aanraden: kruip in de huid van de machthebbers in de VS om te begrijpen wat hun volgende stappen zullen zijn. Trump vertegenwoordigt een politieke beweging die gelooft dat het land op de verkeerde weg is op economisch, politiek en militair gebied.

Er is een legendarisch plan voor een ‘Mar-a-Lagoverdrag’, genoemd naar Trumps landgoed in Florida. Waar gaat het over?

Burns: Dat plan combineert de ideeën van Trumps adviseurs met die van hemzelf. Volgens de president zijn de industriële banen verloren gegaan omdat Amerika zijn markt heeft opengesteld. Tegelijkertijd hebben de meeste andere landen hoge handelsbarrières opgebouwd. Daarnaast meent de entourage van de president dat door de sterke dollar goederen exporteren uit de VS niet winstgevend is en dat daarom bedrijven sluiten. De dollar is sterk omdat het de reservemunt is waar veel buitenlands kapitaal naartoe stroomt. Voor Trump en zijn mensen moet het oude systeem verdwijnen.

Hoe moet dat gebeuren?

Burns: De eerste fase is ontwrichting. Hoge tarieven moeten de economische orde door elkaar schudden. Ze moeten alle landen – vriend en vijand – aan de onderhandelingstafel brengen om de tarieven te verlagen. Bedrijven kunnen de tarieven omzeilen door bijvoorbeeld hun fabrieken in de VS te vestigen. Daarnaast wil de Amerikaanse regering zo veel mogelijk landen overhalen om valutaverdragen met de VS te sluiten. Het is een idee om de staatsobligaties die de VS uitgeven te herschrijven zodat ze een looptijd van 100 jaar hebben. De VS zou er dan lange tijd geen rente over moeten betalen. Ze hopen dat dat zal leiden tot een devaluatie van de dollar. Dat zou dan weer de export van goederen aantrekkelijker maken, waardoor overal nieuwe fabrieken gebouwd kunnen worden.

Waarom zouden andere landen dat accepteren en zelf geen vergeldingsheffingen instellen?

Burns: Landen als China, vijanden van de VS, dreigen met nog hogere tarieven. Bondgenoten zoals Europa moeten worden overgehaald om mee te werken door te dreigen met het wegnemen van militaire bescherming. Met andere woorden, er worden economische en militaire doelstellingen gecombineerd.

Kan het plan werken?

Burns: Het is veel te riskant, vooral nu. In veel opzichten. In een paar weken tijd is Trump erin geslaagd om de relatie met zowel bondgenoten als tegenstanders helemaal op zijn kop te zetten. De betrouwbaarheid van de VS is weg, onze integriteit en waarden – ons meest waardevolle bezit. Europa kan op zoek gaan naar nieuwe handelspartners. En dat kan onaangenaam worden als de VS zelf ooit diplomatieke allianties nodig hebben voor hun eigen veiligheidsbelangen.

Trumps tarieven treffen ook België: hoe hard voelen we de klap?

Trump heeft een groot deel van de nieuwe heffingen 90 dagen opgeschort. Heeft hij zijn oorspronkelijke plan opgegeven?

Burns: Nee, want deze heffingen gaan niet echt over heffingen, maar over de Verenigde Staten die opnieuw willen onderhandelen over hun rol in de wereld. Ze moeten de staten laten weten dat de VS in de toekomst eenzijdig zullen optreden in de financiële wereld.

Het model voor het Mar-a-Lagoplan zou het zogenaamde Plaza-akkoord zijn, dat de VS in 1985 afsloten met onder andere Duitsland en Japan.

Burns: Maar dat was een verdrag tussen bondgenoten. Zonder zulke stabiele bondgenootschappen geloof ik niet dat zo’n overeenkomst er komt.

China heeft de grootste dollarreserves. Zou een devaluatie van de Amerikaanse munt geen financiële oorlogsverklaring zijn?

Burns: Het doet me denken aan het tijdperk van de Amerikaanse president Ronald Reagan. In de jaren tachtig voerde hij een wapenwedloop met de Sovjet-Unie en zei hij tegen hen: volg maar als je kunt! Dat bouwde veel druk op en leidde uiteindelijk tot de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Voorstanders van het Mar-a-Lagoplan dromen dat hetzelfde kan gebeuren met China, dat nu als economisch wankel wordt beschouwd. Maar juist daarom is het onwaarschijnlijk dat de Chinezen zullen instemmen met het plan en dat het zal werken.

De man met het tarievenplan: hoe Donald Trump met invoerheffingen de wereldorde wil hertekenen

Nobelprijswinnaar econoom Paul Krugman vindt de basisaanname verkeerd, dat een devaluatie van de dollar zal leiden tot nieuwe industriële banen.

Burns: Noch het Plaza-akkoord noch de devaluatie van de dollar door de Amerikaanse president Richard Nixon in het begin van de jaren zeventig kon het verlies van industrie stoppen. De globalisering en de arbeidsverdeling kunnen niet worden teruggedraaid. De wereld is technologisch veranderd, er zijn meer netwerken. Daarom werkt het Mar-a-Lagoplan niet.

Wat moet Europa nu doen?

Burns: Europa mag zeker niet doen alsof wat er nu in Washington gebeurt complete onzin is. De reactie om een gemeenschappelijke Europese defensie op te bouwen is heel zinvol. Daardoor verliest Trump invloed in de onderhandelingen over de heffingen, hij kan dan niet meer dreigen met het terugtrekken van de militaire defensieparaplu.

Welke risico’s ziet u in het Mar-a-Lagoplan?

Burns: Er zijn verschillende scenario’s denkbaar, zoals een zware recessie die de werkende klasse in de VS hard treft. De prijzen van alledaagse producten kunnen stijgen tot een niveau dat niemand zich kan veroorloven. Dat economische lijden kan snel leiden tot politieke onrust. De regering-Trump kan dan proberen om de onenigheid te breken. Die instabiliteit zou andere spelers in de verleiding kunnen brengen. Rusland zou bijvoorbeeld zijn oorlog kunnen uitbreiden of China zou Taiwan kunnen aanvallen.

Sombere vooruitzichten.

Burns: Als je naar de geschiedenis kijkt, begrijp je mijn angst. Tijden van globalisering zijn vaak vervangen door fasen waarin staten zich terugtrokken. Zulke fasen gaan altijd gepaard met oorlog en conflicten.