‘De grootmachtenpolitiek wordt nooit bepaald door grootmachten alleen’

‘Rusland en Amerika zijn als twee reuzen die koorddansen terwijl kleine landen hen uit evenwicht proberen te brengen’, schrijft Jonathan Holslag (VUB).

Rusland en de Verenigde Staten willen hetzelfde: stabiliteit in Oost-Europa. Want hoewel het Kremlin meer dan honderdduizend soldaten laat bivakkeren nabij de Oekraïense grens, geflankeerd door tanks en artillerie, heeft het weinig te winnen bij een oorlog. Amerika wil zich concentreren op China. Er rijzen evenwel twee grote problemen. De grootmachten botsen in hun zoektocht naar een nieuw machtsevenwicht op onstabiele kleine landen. Daarnaast is niet alleen stabiliteit belangrijk, maar ook de voorwaarden waaronder ze bekomen wordt.

Rusland spreekt in dat opzicht van rode lijnen. In een verdragsvoorstel dat het op 17 december aan Washington overmaakte, staan die rode lijnen keurig opgesomd. Voor een stuk grijpt het voorstel terug naar een akte over wederzijdse relaties met de NAVO uit 1997. Het behelst respect voor de soevereiniteit, overleg, transparantie en wapenbeheersing. Maar terwijl Rusland in de jaren 1990 verzwakt was, toont het zich nu als een zelfbewuste speler en legt het eisen op tafel, zoals de terugtrekking van kernwapens buiten het eigen grondgebied.

Daarnaast bevat het Russische voorstel vooral voorwaarden die niet eens zo nieuw of verrassend zijn. De vele maatregelen voor wapenbeheersing en de veiligheidsgaranties zijn zelfs een godsgeschenk voor de Amerikanen, die zo’n nieuw evenwicht kunnen gebruiken om zich op Azië te concentreren.

Het vierde uit het voorstel verbiedt de NAVO verder uit te breiden naar landen als Oekraïne. Symbolisch ligt dat gevoelig, al maakt de toetreding van Oekraïne in de praktijk sowieso geen kans. De Amerikanen lopen er niet warm voor en een pak Europese landen evenmin. Zelfs die kernbommen zijn vooral een symbolisch en politiek dossier. Tactische atoombommen die door vliegtuigen moeten worden vervoerd vormen slechts een klein onderdeel van de wederzijdse nucleaire afschrikking. Er bestaan immers gigantische intercontinentale kernraketten en korteafstandstypes die met kernkoppen kunnen worden uitgerust.

Vanuit het rationele perspectief van de grootmachtenpolitiek is het Russische voorstel dus zo gek nog niet. Maar uiteraard zal Washington het nooit aanvaarden. President Joe Biden heeft dat in zijn recente overleg met Vladimir Poetin ook duidelijk gemaakt. Het zou de indruk bevestigen van een verzwakt Amerika, dat door de knieën gaat voor Russische militaire intimidatie. China zou tot het besluit kunnen komen dat militaire druk loont, dat het moment is gekomen om te bewegen op Taiwan, bijvoorbeeld.

Maar er is meer aan de hand. De grootmachtenpolitiek wordt nooit bepaald door grootmachten alleen. Kleine landen spelen een cruciale rol. Oekraïne heeft het trauma van de annexatie van de Krim in 2014 niet verteerd en is eigenlijk ook het oostelijke deel van het land kwijtgeraakt. Het zal er alles aan doen om de Russen te bekampen, de westerse publieke opinie aan zijn kant te houden en meer steun van Amerika los te weken. Dat is niet meer dan normaal. Het is overlevingsgedrag.

Ook andere Oost-Europese landen, zoals Moldavië, zullen blijven lonken naar het Westen en de NAVO. Polen, Bulgarije en Roemenië hebben jarenlang bijna gesmeekt om Amerikaanse aanwezigheid als garantie tegen Rusland. Ook elders spelen kleine landen een grote rol. Kijk naar Kazachstan, een bondgenoot van Rusland. Daar ontaardt sociale onrust, aangestookt door hoge brandstofprijzen, in anti-Russische protesten. Het Kremlin stuurde meteen soldaten, net zoals het vorig jaar troepen naar Wit-Rusland stuurde.

De grote landen mogen dan stabiliteit willen, de kleine landen kunnen die hen vaak niet of nauwelijks geven. En laten we wel wezen: in de internationale politiek komt competitiviteit deels neer op het behouden van de steun van zo veel mogelijk kleine landen. Dat geldt voor Amerika en evenzeer voor Rusland. De kleintjes weten dat en zijn meesters in het bespelen van die realiteit. Rusland en Amerika zijn als twee reuzen die koorddansen terwijl Oekraïne en andere kleine landen hen uit evenwicht proberen te brengen.

Het goede nieuws is dat de titanen vandaag in zulke kleine landen niet op zoek gaan naar aanleidingen om met elkaar in de clinch te gaan. Het is vaak anders geweest, met assertieve, sterke grootmachten die conflicten in kleine landen bewust oppookten om de ander tot oorlog te provoceren. Zover zijn we vandaag nog niet. Het oprekken van invloedssferen en het afdwingen van belangen: ja. Het riskeren van een grote confrontatie: nee.