De gevangenis kan de politieke invloed van Lula versterken. De oud-president wordt mogelijk een martelaar in de ogen van de armen en van iedereen die de enorme ongelijkheid in de Braziliaanse samenleving bestrijdt.
Rechter Sergio Moro besliste vorige donderdag dat Lula meteen de cel in moest. De Braziliaanse oud-president is veroordeeld voor corruptie, een misdrijf dat op eigen voordeel is gericht, niet voor illegale activiteiten met alleen maar politieke bedoelingen zoals de staatsgrepen die Chávez in Venezuale of Juan Domingo Perón in Argentinië pleegden.
De grote gerechtelijke operatie Lava Jato (Carwash), waar Lula’s zaak deel van uitmaakt, heeft al tientallen politici en zakenmensen achter de tralies gezet. Lava Jato onderzoekt de illegale praktijken van openbare bedrijven zoals Petrobras en van privébedrijven zoals Odebrecht. Het schandaal heeft de hele politieke klasse in Brazilië in diskrediet gebracht.
Rechter Moro veroordeelde Lula in juli 2017 tot 9,5 jaar cel omdat hij een appartement aan het strand van Guarujá, in de buurt van São Paulo, zou hebben aanvaard als smeergeld om een bouwbedrijf te begunstigen bij contracten met staatsoliebedrijf Petrobras.
In januari hebben drie rechters in beroep de veroordeling unaniem bevestigd en zelfs opgetrokken tot twaalf jaar. Op 26 maart werden Lula’s tegenargumenten verworpen door dezelfde beroepsrechtbank.
Lula had nog gehoopt minstens de komende maanden uit de cel kunnen blijven, maar donderdag drukte rechter Moro die hoop die kop in. Het Federaal Hooggerechtshof verwierp met zes stemmen tegen vijf een laatste verzoek van Lula’s advocaten om de onmiddellijke aanhouding te voorkomen. Sinds zaterdag zit Lula in de cel.
Maar nu al stellen dat Lula’s politieke einde is aangebroken, ‘is overhaast’, zegt historicus Daniel Aarão Reis. De geschiedenis bulkt namelijk van politieke leiders die de gevangenis verlieten en door de bevolking in de armen werden gesloten of die vanuit ballingschap naar de macht terugkeerden.
‘Het zijn op zich allemaal verschillende gevallen, maar er zijn in de geschiedenis tal van voorbeelden van mensen die dankzij hun gevangenisstraf de macht veroverden,’ aldus Aarão Reis.
Twee mislukte militaire staatsgrepen tegen een democratische regering in 1992, maakten Hugo Chávez zo populair dat hij in 1998 president van Venezuela werd. In 1953 leidde de aanval op de Moncada-kazerne, waarbij tientallen militairen en rebellen omkwamen, tot de opsluiting van rebellenleider Fidel Castro, maar het zette tegelijk de Cubaanse revolutie in gang. Een gevangenisstraf van 27 jaar belette Nelson Mandela niet de strijd tegen apartheid te leiden in Zuid-Afrika. In 1990 kwam hij vrij, vier jaar later werd hij de eerste zwarte president van het land.
Vader van de armen
In Lula’s voordeel speelt dat hij alleen maar populairder is geworden, vooral bij de arme Brazilianen. In zijn twee mandaten, van 2003 tot 2011, realiseerde hij een grote inkomensherverdeling en drong hij de armoede fors terug. Hij is de nieuwe ‘vader van de armen’, zoals Getulio Vargas al bekend stond, de president die in de periodes 1930-1945 en 1950-1954 Brazilië grote sociale en economische vooruitgang bracht.
Lula’s voorstanders noemen hem ook de ‘vader van het vaderland’, omdat hij Brazilië internationaal aanzien heeft gegeven, zegt Aarão Reis. Zijn economische beleid, met onder meer grote infrastructuurprojecten, mag dan wel besmet zijn door corruptie, het heeft wel miljoenen banen gecreëerd.
Al die zaken samen verklaren Lula’s aanhoudende populariteit. Recente opiniepeilingen voor de presidentsverkiezingen in oktober gaven hem meer dan 30 procent van de stemmen, ondanks de aanhoudende stroom van berichten over corruptie, ondanks Lula’s veroordeling en die van andere leiders van de linkse Arbeiderspartij.
Tegen Lula’s opsluiting is al massaal gedemonstreerd. Veel Brazilianen zien het als een bewijs van klassenjustitie: de rijken en machtigen kunnen zich goede advocaten veroorloven om hun definitieve veroordeling uit te stellen en vaak de zaak te laten verjaren. Justitie maakt de ongelijkheid op de manier nog groter.
Velen zien in de opsluiting van Lula ook een schending van de grondwet. Die bepaalt dat iemand pas schuldig is als de hele gerechtelijke procedure is afgerond.
Iemand opsluiten voordat alle beroepsmogelijkheden zijn uitgeput, is ongrondwettelijk, zeggen Lula’s advocaten. Ook in het Federale Hooggerechtshof vonden zes van de elf rechters dat, maar donderdag veranderde die nipte meerderheid naar een nipte minderheid omdat één rechter zijn standpunt veranderde.
Geen concreet bewijs
Door de verdeeldheid binnen het Hooggerechtshof en de misbruiken door rechters en aanklagers in de anticorruptie-operaties kunnen Lula en zijn medestanders het gewicht van zijn veroordeling relativeren. Zelfs onafhankelijke juristen stellen dat het proces tegen Lula tekortkomingen vertoonde. Er is geen concreet bewijs, Lula werd geen eigenaar van het appartement dat hij als smeergeld zou hebben gekregen, en het bedrijf dat door Lula zou zijn bevoordeeld, werd niet geïdentificeerd.
Zo kunnen de oud-president, de Arbeiderspartij en andere linkse militanten het over een politieke vervolging blijven hebben, een gerechtelijke ‘staatsgreep’ die moest voorkomen dat Lula opnieuw president zou worden.
Dat Lula op korte termijn vrijkomt, is onwaarschijnlijk. Maar zijn advocaten hebben nog enkele opties. Zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezingen van oktober is nu wel van de baan. Een wet uit 2010 zegt dat wie veroordeeld is in hoger beroep geen kandidaat mag zijn. Maar vanuit de cel of niet, Lula zal de verkiezingen van oktober, en de politiek in het algemeen, nog sterk kunnen beïnvloeden met zijn aanhoudende populariteit. ‘Het zal afhangen van wat hij zelf zal ondernemen’, zegt Aarão Reis.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier