‘De Europese islam is zich al aan het vormen, en dat is een zegen voor de islam én Europa’

Een Europese islam is de islam van de toekomst, zegt Gert Jan Geling van denktank Liberales. ‘Laten we haar daarom omarmen’.

De totstandkoming van een Europese islam is iets wat zowel vanuit islamitische als vanuit islamkritische hoek onmogelijk en onwenselijk wordt geacht. Vanuit islamitische hoek wordt er geregeld betoogd dat er maar één islam is, en dat het niet wenselijk is dat die zich aanpast aan een cultuur. Vanuit islamkritische hoek wordt vaak beweerd dat de islam en Europese waarden niet samen kunnen gaan, omdat ze fundamentaal met elkaar botsen.

Beide kampen miskennen de realiteit die as we speak tot stand aan het komen is. Het ontstaan van een Europese islam is een ontwikkeling die allang plaatsvindt en die niet af te stoppen is. En zowel vanuit islamitisch als vanuit islamkritisch perspectief is er ook geen reden dat men zich daar zorgen over dient te maken, omdat zowel voor de islam als Europa de Europese islam een zegen is.

De islam is – net als elke andere religie – een religie die zich aanpast aan de context waarin zij beleden wordt. Van Indonesië tot Marokko, van Rusland tot Somalië, van België tot India en van China tot Senegal wordt een oneindig aantal islams beleden die ingekleurd zijn door de lokale cultuur. Er is niet maar een soort islam, er zijn meerdere soorten islams.

De islam is aan verandering onderhevig, dat is zij immers altijd al geweest. En dat is zij ook in Europa. Op dit moment is de islam, die vooral naar West-Europa is meegebracht door migranten, zich aan het vermengen met de Europese culturen en waarden. Met name bij jonge moslims die hier geboren zijn zien we dit terug. In vele vormen overigens.

Want de Europese islam die op dit moment tot stand komt, is niet alleen de islam in haar progressieve, liberale variant, die vrijzinnige interpretaties van de geloofsregels erop nahoudt, inclusief is ten opzichte van minderheden binnen de eigen gelederen en staat voor de gelijkwaardigheid van man en vrouw. Ook de meer conservatieve en zelfs orthodoxe stromingen zijn in zekere (mindere) mate aan inkleuring door de Europese culturen onderhevig, ook al ontkent men dit in deze kringen ten stelligste. Zo kent de prominente salafistische As-Soennahmoskee in Den Haag bijvoorbeeld een hoog gehalte van vrouwelijke participatie in haar gelederen.

Overigens acht men zelfs in progressief islamitische hoek een Europese islam lang niet altijd wenselijk. De Gentse imam Khalid Benhaddou stelde eerder in Knack dat hij geen Europese islam, maar een rationele islam nastreeft. Een Europese islam associeert hij met het einde van de islam. Benhaddou mist hierbij nadrukkelijk het feit dat een rationele islam alleen kon domineren in een rationele context, zowel in het heden als verleden, zoals bijvoorbeeld in het Bagdad van de 9e eeuw en het Kalifaat van Cordoba. Het moderne post-verlichting Europa is een dergelijke rationele context. Deze context is dus noodzakelijk om een rationele islam te laten onstaan. Een rationele islam die tot stand gekomen is in de Europese context is dus eigenlijk een Europese islam.

Het gegeven dat er op dit moment al een Europese islam aan het ontstaan is, illustreert het ongelijk van de islamcritici die stellen dat de islam en Europese waarden niet samengaan omdat zij fundamenteel met elkaar botsen. Islamcriticus Wim van Rooy beweerde in Knack dat een Europese islam gedoemd is te mislukken. De islam is volgens hem onveranderlijk en het is een illusie om anders te geloven. Van Rooy miskent hierbij de realiteit die onder zijn ogen aan het veranderen is. Overal in West-Europa, ook in België, is een Europese islam aan het ontstaan (die overigens in Balkanlanden als Bosnië-Hercegovina, Albanië, Kosovo, Macedonië en Bulgarije allang bestaat). En ja, deze Europese islam gaat wel degelijk samen met Europa en het Europese waarden. Zij is daar immers sterk door beïnvloed en geïnspireerd, met name haar humanistische variant.

Dat betekent nog niet dat er geen botsingen zullen zijn rondom de totstandkoming van een Europese islam. De integratie van een relatief nieuwe religie in de verschillende Europese culturen zal niet zonder horten of stoten verlopen. Maar dat is niet per se iets problematisch.

Juist deze botsingen vormen een essentieel onderdeel van het proces dat tot de totstandkoming van een dergelijke vorm van islam leidt. Het is daarom nodig, want deze ontwikkeling komt immers niet vanzelf tot stand. We zullen moeten accepteren dat deze botsingen onderdeel uitmaken van een proces, een proces dat uiteindelijk zal leiden tot een islam die sterk geïnspireerd op het Europese gedachtegoed.

Vanuit islamitische hoek zal men moeten beseffen dat er niet zoiets bestaat als een pure, zuivere islam. Dat is een illusie. Waar ook ter wereld is de islam ingekleurd door de cultuur te midden waarvan zij zich bevindt. Zo ook in Europa. Deze ontwikkeling zou vanuit islamitische hoek dan ook niet ontkend of tegengewerkt, maar eerder omarmd en gestimuleerd moeten worden. Want het zal betekenen dat de islam eindelijk een echt onderdeel wordt van de samenlevingen van West-Europa.

Islamcritici daarentegen dienen zich te realiseren dat juist de totstandkoming van een Europese islam een zegen voor Europa zal inhouden. Een islam die zich laat inspireren door Europese waarden en het Europese gedachtegoed is juist waar men in Europa naar streeft. De voltooiing van dit streven zal een zegen voor Europa inhouden. Maar niet alleen voor Europa, maar ook voor de islam.

Want een Europese islam is de islam van de toekomst. Een islam die zich aangepast heeft aan de moderniteit, die levensvatbaar is in een 21e eeuwse samenleving, en die zich kan verspreiden over andere delen van de wereld, waar een crisis van de islam woedt. De Europese islam heeft toekomst, laten we haar daarom omarmen.

Gert Jan Geling op Twitter