De échte oorzaak van de Amerikaanse shutdown

De onderliggende oorzaken van het dodelijke Amerikaanse partijpolitieke steekspel liggen dieper.

Aan Congo-Zaiïe president Mobutu werd ooit de uitspraak toegedicht, toen hij zich richtte tot een grote volksmassa, verenigd in het sportstadion van Kinshasa: ‘Waarde landgenoten, vorig jaar bevonden wij ons op één pas van de afgrond. Sindsdien hebben wij een belangrijke stap voorwaarts gezet.’

De recente, onvoorstelbare politieke jijoe-jitsoeworsteling in het Amerikaanse Congres over de begroting en het schuldenplafond maakte deze gevleugelde woorden bijna toepasselijk. De politieke klasse en vooral dan de diehards van de Tea Party in de schoot van de Rrepublikeinse partij hebben zich gedragen als krakelende belhamels, die met hun gehakketak dreigden de wereldeconomie te doen kapseizen.

Zij speelden met exploderend vuurwerk in een opslagplaats van financiële massavernietigingswapens. In wezen is nochtans het begrotingsprobleem van de Verenigde Staten wel ernstig maar zeker niet hopeloos. De openbare schuld bedraagt er 105,6 % van het Amerikaanse BNP. In Japan is dat de 225 %, in Griekenland 157 %, in België 97,8 % en in Duitsland 77,9 %. De Amerikaanse openbare schuld is wel sterk gestegen de jongste jaren maar er waren momenten dat ze nog hoger was opgelopen met name tijdens wereldoorlog II en tijdens de Koreaanse, de Vietnamese en Iraakse oorlogen.

Het begrotingstekort van de Verenigde Staten bedroeg in 2009 10 % van het BNP maar is vandaag teruggelopen tot 4%. Dit is 1% meer dan de 3% deficit die in Europa zijn toegestaan.

De wet, die het schuldenplafond beperkt tot een bedrag vastgesteld door het Amerikaanse Congres, gaat terug tot het jaar 1917 en is dus bijna 100 jaar oud. De Amerikaanse politici leven met deze wet sinds bijna een eeuw zonder evenwel stokebrand te spelen met de wereldeconomie.

Het recente, tragikomische gebeuren in het Amerikaanse Congres, dat bovendien wellicht voor herhaling vatbaar is over een paar maanden, tast uiteraard het prestige en de geloofwaardigheid van de Verenigde Staten aan, nu blijkt dat de solvabiliteit van de grootste mogendheid ter wereld niet meer onaantastbaar is, zodra zou blijken dat de biljoenen Amerikaanse schatkistcertificaten en staatsbons, verspreid in de wereld, niet meer zouden worden terugbetaald, wegens verzet van een beperkt aantal Congresleden in Washington.

Maar de onderliggende oorzaken van het dodelijke Amerikaanse partijpolitieke steekspel liggen dieper. Ook in veel andere democratische landen blijkt het bereiken van een consensus over vitale kwesties, die het algemeen welzijn van de bevolking betreffen, steeds moeilijker te worden. Politici en partijen zijn gewikkeld in een dodelijke concurrentiestrijd, die uiteraard een strijd is om de macht. De Amerikanen hebben hiervoor een mooie formule : ’the cut the throat over competition’, waarbij men poogt elkaar politiek de keel over te snijden. De evolutie van de communicatiemiddelen maakt de kiezers veel mondiger, kritischer, nukkiger en volatieler.

Bovendien leidt overinformatie tot desinformatie en wordt ruimte gecreëerd voor zaligsprekende demagogie. De toenemende agressiviteit op het politieke strijdtoneel wordt aangewakkerd door dezelfde ICT- revolutie en dus de mogelijkheid om een tegenstrever elektronisch te besmeuren en te bevechten, zonder hem in het gelaat te moeten kijken, laat staan in zijn ogen, die toch nog steeds mensenogen zijn.

Ook in landen als Groot-Brittannië en Frankrijk heerst een soort verbale burgeroorlog tussen rechts en links, aangewakkerd door nationalistische, anti-Europese en populistische volksverleiding. En de politieke guerrilla laait nog hoger op in de landen van Zuid-Europa.

Ook in België zijn er heel wat tekenen van buitensporige partijpolitieke, communautaire en culturele polarisatie. Er ontstaat een geleidelijke verglijding van het beschavingspeil, waardoor in het politieke bedrijf de tegenstrever ‘de vijand’ is geworden. Verdraagzaamheid wordt beschouwd als karakteriële zwakheid. Het afsluiten van een vergelijk wordt afgedaan als de uitverkoop van principes en het woord compromis is verheven tot supreem scheldwoord. Veel van het politieke wapengekletter is ook het gevolg van het gebrek aan toekomstvisie, aan inzicht in de echte uitdagingen en begrip voor de toenemende lotsverbondenheid van steeds meer mensen over alle grenzen heen, in een wereld van toenemende interdependentie.

Mentaal gewelddadige reacties en houdingen, uitingen van collectief egoïsme en xenofobie worden veroorzaakt door angstcomplexen en wankelmoedige overtuigingen. Extremisten zijn meestal onzekere mensen die stoer doen om zich zekerheid aan te meten. Meer fundamenteel rijst de vraag of onze democratie – een uitvinding van vooral de 19e eeuw en de 20e eeuw – zoals die vandaag functioneert, nog wel aangepast is aan de uitdagingen van de huidige samenleving. Het is de hoogste tijd om hierover na te denken. Ook in een land waar men aan de zesde staatshervorming toe is.