‘De dam breekt’: hoe erg is het gesteld met Biden en is een alternatieve kandidaat nog mogelijk?

Een kleine week na zijn desastreuse debatprestatie proberen Amerikaans president Joe Biden en zijn team nog altijd de onrust en paniek in de Democratische Partij te temperen door het debat af te doen als ‘één slechte avond’. De kritiek zwelt aan, en wordt een stuk minder anoniem. Vijf vragen over hoe het nu verder moet.

1. Hoe proberen Biden en het Witte Huis orde op zaken te stellen?

Sinds het debat is het mantra in de omgeving van de president: het was één slecht debat, ‘één slechte avond’, en dat verzinkt in het niet bij 3,5 jaar geslaagd presidentschap.

De 81-jarige president hield in het afgelopen weekend een familiebijeenkomst waarop zijn familieleden hun volle steun betuigden aan zijn blijvende kandidatuur. De familie, dat lekte ook uit, had kritiek op medewerkers van de president die hem een te vermoeiende voorbereiding hadden gegeven, en hem hadden overladen met statistieken en feitenmateriaal. Dat kwam boven op de verklaring die eerder was gegeven: dat hij worstelde met een verkoudheid. Hij was verkouden en zijn hoofd zat zo vol dat hij niet meer in staat was om normaal te reageren.

De president sprak sindsdien enkele keren met autocue, en ging naar enkele fondswervingsevenementen. Op een van die evenementen gaf hij dinsdagavond zelf een derde verklaring voor zijn slechte prestatie. Biden had het over vermoeidheid ten gevolge van buitenlandse reizen die hij eerder in juni had gemaakt, onder meer rond D-Day. ‘Ik viel bijna in slaap op het podium’, zei hij over het debat. Hij keerde twaalf dagen voor het debat terug van zijn recentste reis.

Zijn woordvoerster, Karine Jean-Pierre, gaf eerder dinsdag geen centimeter toe op de eerste persbriefing in het Witte Huis sinds het debat. Het was een slecht debat, geen ouderdomsepisode, zei ze. Ze wees vragen af om medische informatie rond de president vrij te geven, of om zijn dokter beschikbaar te maken voor de pers.

Wel wil het Witte Huis enkele evenementen organiseren die tonen dat Biden naar behoren functioneert. Hij geeft vrijdag een interview aan tv-zender ABC, en houdt volgende week een persconferentie. Dat worden zijn eerste publieke tussenkomsten sinds het debat zonder autocue.

Medewerkers getuigen dat niets er op wijst dat Biden ook maar overweegt om zijn presidentskandidatuur in te trekken. Ze hopen dat er geen instorting komt in de peilingen, en dat de financiers niet massaal afhaken. In dat geval, denken ze, kan de campagne gewoon verdergezet worden. Het nieuws over het debat zal wel slijten, of overschaduwd worden. Sinds de beslissing van het Hooggerechtshof om presidentiële immuniteit ruim te definiëren, wordt een presidentschap van Donald Trump voor de Democratische achterban weer een stuk bedreigender.

2. Werkt die aanpak?

In toenemende mate niet. De peilingen tonen dat driekwart van de Amerikanen vinden dat de Democraten beter af zouden zijn met een andere kandidaat.

In de uren en dagen na het debat vonden journalisten in de partij wel massa’s anonieme bronnen die hun ongenoegen en ongerustheid over de prestatie van de president onder woorden brachten. Maar geen enkel kopstuk wilde met naam en toenaam over die ongerustheid getuigen. Dat werd overgelaten aan columnisten en de media.

Sinds dinsdag is de bezorgdheid van de partij buiten de oevers van de anonimiteit getreden. ‘De dam breekt voor Biden’, titelde Politico, ietwat voorbarig. Want uiteindelijk riep slechts één zittend lid van het Huis van Afgevaardigden de president op om zijn campagne stop te zetten en terug te treden als presidentskandidaat. Dat lid, Lloyd Doggett uit Texas, gaf zelf aan dat hij tegen zijn pensioen aan zit en niet veel meer te verliezen heeft. Maar de beslissing van het Hooggerechtshof had de zaken voor hem op scherp gezet, zei hij, en de twijfel weggenomen. ‘Ik had dit eerder moeten doen’, legde Doggett later uit. Hij wil dat de partij via een ‘open, democratisch proces’ een nieuwe kandidaat selecteert die betere kansen heeft tegen Trump.

Doggett bracht op zich geen dambreuk, maar de dam raakte in de loop van de dag meer en meer beschadigd. Tim Ryan, een bekender, gewezen Congreslid uit Ohio, stelde meteen voor om vicepresident Kamala Harris kandidaat te maken. Huidig Congreslid Mike Quigley, uit Illinois, trok de versie van het Witte Huis in twijfel: ‘We moeten eerlijk zijn met onszelf en toegeven dat het niet gewoon een gruwelijke avond was’. ‘Uit respect voor de president’ wilde hij geen nader commentaar geven.

Meer prominente leden van het Huis, gewezen speaker Nancy Pelosi en zwart boegbeeld Jim Clyburn, weken ook af van de versie van de president.

Pelosi zei dat het legitiem was je af te vragen of de debatprestatie van Biden ‘eenmalig was of eerder een aandoening’.

Clyburn gaf aan dat hij ingeval van een kandidaatswissel Kamala Harris zal ondersteunen, en het onaanvaardbaar zou vinden als zij niet de kandidaat zou worden. Clyburn, die cruciaal was bij de eerste nominatie van Biden, zette al lijnen uit voor zijn opvolging.

Anderen voorspelden dat Biden zich een heldenrol zou toemeten door uit eigen beweging op te stappen, in het belang van het land of van de partij.

Congreslid Jamie Raskin uit Maryland zei dat Biden hoe dan ook – dus ook na zijn terugtrekking – de cruciale rol moet spelen op de Conventie, en daar de grote toespraak moet geven.

De groeiende bezorgdheid van Democraten is niet alleen het gevolg van vrees voor een tweede ambtstermijn van Trump. Eigenbelang speelt ook een rol. Als de presidentskandidaat de kiezers niet motiveert om naar de stembus te trekken, treft dat ook kandidaten in nipte races naar het Huis en de Senaat. Een kiesnederlaag op presidentieel niveau kost de Democraten meer dan waarschijnlijk de meerderheid in de Senaat en kan de minderheid in het Huis nog verkleinen.

3. Hoe erg is het gesteld met Biden?

Sinds het debat hebben een aantal persorganen vers materiaal gepubliceerd over de gezondheidstoestand van de president. Dat materiaal druist in tegen de versie van de ‘slechte avond’.

Dat soort zorgbarende berichten over Biden is niet nieuw. In juni vorig jaar publiceerde The New York Times al een artikel over aftakeling bij de president, toenemende lapsussen en fysieke problemen. Hij kon zich op een bepaald ogenblik niet meer herinneren hoeveel kleinkinderen hij had, of in welk buitenland hij recentst geweest was. Men liet hem via een lagere ingang het presidentiële vliegtuig opstappen, verkleinde de trappen, liet hem de microfoon in de hand nemen omdat een microfoon aan een spreekgestoelte zijn verzwakte stem onvoldoende capteerde. Men had zijn werkschema drastisch verlicht.

In februari van dit jaar werd Biden buiten vervolging gesteld voor het achterhouden van geheime documenten als vicepresident omdat geen jury ‘een welmenende, oude man met een slecht geheugen’ zou veroordelen. Dat schreef procureur Robert Hur, weliswaar een man die was aangesteld door Donald Trump. Biden reageerde furieus dat er niets mis was met zijn geheugen, maar verwarde in zijn boze reactie de president van Egypte met die van Mexico.

Vervolgens trokken twee journalisten van The Wall Street Journal op onderzoek. Ze hadden bronnen bij beide partijen, maar na tussenkomst van het Witte Huis nuanceerden hun Democratische bronnen hun standpunten zodanig dat ze irrelevant en onbruikbaar waren geworden voor het artikel. Zo bleef een verslag over met bijna uitsluitend Republikeinse bronnen, dat dan ook als partijdig kon worden afgedaan.

Sinds het debat hebben The New York Times, CNN en The Wall Street Journal nieuwe bijdragen over de mentale en fysieke toestand van Biden gepubliceerd. Uit al die verslagen blijkt dat de er gaandeweg meer episodes zijn waar Biden ‘er niet bij’ is, vooral in tijden van stress en vermoeidheid. Tussendoor functioneert hij wel normaal.

The Times legde aan een Amerikaanse en een Europese diplomaat voor of ze Biden nog in staat achten in een kamer met Poetin te onderhandelen, zoals hij drie jaar geleden deed. Het antwoord van de Amerikaan was aarzelend: ‘Ik weet het gewoon niet’. De Europeaan zei: ‘Neen’.

4. Is een alternatieve kandidaat nog mogelijk?

Jazeker. Het gemakkelijkst zou zijn mocht Biden zich zelf terugtrekken als presidentskandidaat (wat hij volgens eensluidende medestanders niet zinnens is). In dat geval zijn er twee mogelijkheden. Er komt een gedoodverfde opvolger, wellicht vicepresident Kamala Harris, die door uittredend president Biden wordt voorgedragen. Zij zou dan midden augustus op de Conventie in Chicago worden bekrachtigd.

Aan het andere uiteinde van het spectrum komt er een open Conventie, waarbij zo goed als iedereen zich kandidaat kan stellen en de afgevaardigden beslissen. In dat geval wordt het aantal kandidaten allicht op een of andere manier toch geregisseerd en beperkt. Hoe dat precies moet verlopen, en hoe de campagne van de kandidaten er dan zou uitzien, moet nog uitgedokterd worden.

Een derde, weinig waarschijnlijke mogelijkheid is dat de afgevaardigden rebelleren tegen kandidaat Biden. De afgevaardigden zijn in meerderheid via de primary’s aan Biden gebonden, en verbinden er zich toe ‘in goed geweten’ voor de kandidaat uit de primary’s te stemmen. Maar ‘in goed geweten’ houdt geen waterdichte verplichting in en laat ruimte voor afwijking.

Overigens kan Biden ook nog na de Conventie, en zelfs na de verkiezingen, maar voor de bekrachtiging van de stemming, vervangen worden. Als de kandidaat zich zo laat zou terugtrekken (en verkozen zou zijn), beslist de partij over een vervanger.

5. Heeft zo’n alternatieve kandidaat betere kansen dan Biden?

Er zijn talloze problemen met een late switch van kandidaat, die niet door een primarysysteem is bekrachtigd. Zal zij of hij niet gezien worden als onrechtmatig, ondemocratisch aangeduid? Zal zo’n verkiezing de partij verdeeld achterlaten? Aanhangers van Kamala Harris hebben al duidelijk gemaakt dat zij de eerste in rang moet zijn: een vicepresident is bij uitstek de opvolger van de president. Sommige van die aanhangers wezen erop dat een andere vervanger dan Harris, vooral als het een witte man zou zijn, tot stemmenverlies zal leiden bij de cruciale zwarte en vrouwelijke achterban van de partij.

Ruime immuniteit voor Trump: ‘De president is nu een koning, boven de wet verheven’

Ander probleem: hoe gaat het met de financiering? De Biden-Harris-campagne zit op een berg geld, heeft in juni nog 127 miljoen dollar opgehaald aan steun. In principe kan Harris dat geld gebruiken, maar bijvoorbeeld parlementslid Lloyd Doggett verwacht juridische betwisting als de pot niet verdeeld zou worden onder alle kandidaten.

Of een alternatieve kandidaat, die minder bekend is bij de kiezers, en eventueel een deel van de achterban tegen de haren heeft gestreken, meer kans zou maken in november dan Biden, kan niemand voorspellen.

Van de andere kant: Amerikanen hebben uitentreuren duidelijk gemaakt dat ze een andere optie verkiezen boven Biden of Trump. En 51 miljoen mensen hebben live naar het debat gekeken. Veel meer miljoenen hebben fragmenten van het debat gezien. De beelden van een stamelende, voor zich uit starende president zijn niet van het netvlies te wissen. Ze kunnen hoogstens gerelativeerd worden in het licht van een slechter alternatief.