‘De Chinese dictatuur van het volk wordt een dictatuur van Xi Jinping’

Toen het Amerikaanse Congres werd bestormd, nu anderhalf jaar geleden, hield de wereld haar adem in. Donald Trump deed de Amerikaanse democratie wankelen op zijn grondvesten, maar hij kon zich niet vastklampen aan het presidentschap. Xi Jinping slaagde de voorbije week tijdens het Partijcongres wel in zijn machtsgreep. Zonder de minste deining herschreef hij de spelregels van de Chinese politiek en de statuten van de Communistische Partij. De Chinese dictatuur van het volk wordt een dictatuur van Xi.

Ik volg dergelijke congressen nu al een kleine twintig jaar. Wat ik vorige week zag en hoorde, deed me bij momenten huiveren. Vooral het incident met de voormalige president, Hu Jintao, was bevreemdend. Hu werd duidelijk tegen zijn zin weggeleid. Volgens het persagentschap van de staat had dat te maken met zijn gezondheid, maar dat bleek niet uit de beelden. Hu was een van de tegenstanders van Xi’s machtsgreep en was wellicht ook niet opgezet met een aantal amendementen die in de vergadering voor zijn exit werden goedgekeurd.

Voor wie de beelden nog niet zag: twee medewerkers namen de tegenstribbelende Hu onder de arm en leidden hem achter een rij leden van het Politburo naar een zijingang. Die leden gaven geen krimp, evenmin zijn jarenlange rechterhand, Wen Jiabao. Ik heb beide heren enkele keren ontmoet tijdens mijn jaren in China. Ze behoorden tot de invloedrijkste mannen op aarde. Hun val is nu compleet. We zullen wellicht nooit precies weten wat er zich heeft voorgedaan, maar het incident was typerend voor het einde van zowat het laatste verzet tegen de immer groeiende macht van Xi.

Hu Jintao, the former Chinese leader, was unexpectedly escorted out of the Communist Party congress on Saturday without explanation. He appeared to pause to speak to President Xi Jinping before leaving. https://t.co/ggjYze23A5 pic.twitter.com/23qlBsn0L0

— The New York Times (@nytimes) October 23, 2022

Het Permanente Comité van de Partij, de machtigste zeven personen van China, wordt nu volledig bevolkt door Xi-getrouwen, ideologen eerder dan ervaren bestuurders. Het zijn al helemaal geen hervormers. De huidige eerste minister Li Keqiang en Wang Yang, twee getrouwen van Hu, verdwijnen van het politieke voorplan. Xi heeft werkelijk al zijn topbenoemingen kunnen afdwingen. Voor zijn eigen derde mandaat als secretaris van de Partij en president van China, werden de spelregels enkele jaren geleden al herschreven.

Nu werden de statuten van de Partij nog eens aangepast. ‘De twee grondslagen’ die werden toegevoegd, impliceren dat ‘Kameraad Xi de kern vormt van het Centrale Comité en de hele Partij’ en dat Xi’s ideeën leidend zullen zijn. Dat was misschien al het geval, maar nu is dat ook formeel gemaakt. Dichter bij een personencultus kun je je moeilijk begeven. Het blijft voor mij moeilijk te vatten, van een man die me ooit de hand schudde en op de borst drukte: ‘Doe vooral verder met uw werk.’ Zou hij er nu nog steeds zo over denken?

Het gevaar schuilt niet alleen in de almacht van Xi, maar vooral in de combinatie van die politieke almacht met de enorme uitdagingen waar hij voor staat. Wellicht is de machtsgreep deels een uiting van die onzekerheid. ‘Moeilijke tijden leveren sterke mannen op.’ China zit vast. De economische problemen die al lange tijd zichtbaar zijn, de vergrijzing, de schulden en de gebrekkige productiviteit, maken het nu bijna onmogelijk om te hervormen zonder enorme schade voor de bevolking. De militaire en politieke spanningen die het onvermijdelijke gevolg zijn van China’s klim de voorbije decennia, maakt een einde aan de tijd van ‘vreedzame ontwikkeling’.

Xi heeft nu het mandaat om China verder te wapenen tegen die moeilijke tijden. Veiligheid en soevereiniteit worden belangrijker dan hervormingen en openheid. ‘Offers’, ‘strijd’, en ‘onzekerheid’ zijn woorden die nu veel meer nadruk krijgen dan ‘groei’. Xi’s nieuwe dictatuur is dramatisch, maar ze is geen verrassing .