Niet verwonderlijk dat Trump zijn oog laat vallen op Groenland: de rijkdommen in de bodem zijn een zegen en een vloek

Donald Trump, die op 20 januari voor de tweede keer het Witte Huis betrekt, heeft het oog laten vallen op Groenland. Verwonderlijk is dat niet. Het eiland, dat toebehoort aan Denemarken, herbergt een verbazingwekkend aantal kritieke mineralen. En die zullen in de toekomst nog belangrijker worden.

Een miljard jaar geleden, toen een tektonische plaat zich losmaakte van een andere, werden twee magmakamers afgesloten onder wat later Groenland zou worden. Na duizenden jaren koelde het magma af en kristalliseerde elke laag onder zeldzame omstandigheden. Tegenwoordig is de Ilimaussaq-intrusie een gigantische rotsplooi onder Gardar, in het zuidwesten van Groenland. Door een speling van het lot herbergt het een indrukwekkende reserve van dertig van ’s werelds meest gewilde grondstoffen.

43 kritieke mineralen

Volgens een lijst die wordt bijgehouden door de Amerikaanse regering, zijn er in totaal 50 ‘kritieke mineralen’. Momenteel worden die voornamelijk geleverd door China. Zonder die mineralen zouden moderne economieën en hele strijdmachten lamgelegd worden. Daarom zijn de voorraden waarover Groenland beschikt van cruciaal belang.

Voeg daar de afzettingen in het oosten aan toe, en het gebied beschikt over reserves van 43 van de 50 mineralen. Molybdeen versterkt staal voor offshore windparken. Terbium is een onderdeel van magneten in tanks. Koper wordt gebruikt in alles, van elektrische bedrading tot chips voor kunstmatige intelligentie.

Deens grondgebied

De mineralen op Groenland hebben bedrijven aangetrokken die worden gesteund door onder meer Amazon-oprichter Jeff Bezos en het Amerikaanse ministerie van Defensie. Tijdens zijn eerste ambtstermijn als president (2017-2021) verklaarde Donald Trump al dat de Verenigde Staten het eiland zouden kopen. Voorlopig maakt het deel uit van Denemarken.

De 56.000 inwoners zitten wellicht op schatten. Ze zouden zelfs de grootste grondstoffenhausse uit de geschiedenis kunnen meemaken. Maar zo ver naar het noorden, en met zo’n laag aantal inwoners, is een boom verre van gegarandeerd.

Grondstoffenvloek

Het gaat immers vaak mis in economieën die rijk zijn aan grondstoffen, een lot dat bekendstaat als de ‘grondstoffenvloek’. De situatie van Groenland valt niet te vergelijken met die van bijvoorbeeld landen die worden geteisterd door krijgsheren die edelstenen verhandelen, maar het staat wel voor de uitdaging om de minder gewelddadige versie van de vloek te vermijden: daarbij slaagt een kleine, door overheidssubsidies overspoelde bevolking, overspoeld met overheidssubsidies, er niet in productief te blijven. In de Golfstaten, bijvoorbeeld, voelen maar weinig mensen zich geneigd om zich in de privésector te wagen. Nu de olie-inkomsten er zullen dalen, is dat een probleem voor de beleidsmakers in de regio.

Bezos en Gates

Hoewel de mijnbouw in Groenland nog in een vroeg stadium verkeert, zit het proces in een stroomversnelling. Bedrijven boren er nu op 170 locaties. Tien jaar geleden waren dat er 12. De exploratie van grondstoffen is een van de oudste en meest risicovolle vormen van economische speculatie: de opbrengst hangt niet alleen af van wat er onder de grond zit, maar ook van de marktprijzen.

KoBold Metals, gefinancierd door Microsoft-oprichter Bill Gates en Jeff Bezos, gebruikt artificiële intelligentie om boorlocaties te vinden en gaf al 14,5 miljoen euro uit aan de ontginning van Disko Nuussuaq, een afzetting van kobalt en koper. Andere investeerders zeggen dat ze er meer dan 97 miljoen euro hebben uitgegeven en honderden werknemers in temperaturen onder nul lieten kamperen. Een rapport meldt de bouw van een weg op een gletsjer.

Één actieve mijn

Als Groenland rijk wil worden van zijn grondstoffen, heeft het bedrijven nodig die commerciële mijnen openen. Veel exploratie levert niets op en brengt dus weinig geld in het laatje. Het is de exploitatie die zorgt voor belastinginkomsten en buitenlandse investeringen. Maar momenteel is er op Groenland slechts één actieve mijn. En daar beginnen de problemen.

Het gaat goed met Groenland. Het bbp per persoon bedraagt 55.000 euro, boven het EU-gemiddelde, maar dat heeft veel te maken met de geldtransfers vanuit Denemarken. Hoewel de regering in grote mate afhankelijk is van dat geld, beoogt ze ook onafhankelijkheid: ze wil bewijzen dat Groenland op eigen benen kan staan. En daarvoor is mijnbouw nodig.

Het probleem is de lokale bevolking aan het werk te krijgen: Groenland heeft een extreem krappe arbeidsmarkt: slechts 0,2 procent van de inwoners is werkloos. ‘We hebben Groenlanders nodig om te koken, de logistiek te doen’, zei een ambtenaar eens op een feest voor industriëlen in IJsland. ‘Waar halen we die vandaan?’ kaatste een investeerder terug.

Demografische verschuivingen

Ook de Golfstaten worstelden met dat probleem. Zij importeerden enorme hoeveelheden buitenlandse arbeiders. Maar die ballon gaat niet op voor Groenland. De bevolking is er zo klein dat zelfs een klein aantal buitenlandse werkkrachten enorme demografische verschuivingen zou veroorzaken.

Dat baart beleidsmakers zorgen. Uit een overheidsprojectie blijkt dat de bevolking tegen 2030 zou kunnen verdubbelen door arbeidsmigratie. Volgens een ambtenaar heeft elke mijn ongeveer 300 ervaren buitenlandse mijnwerkers nodig. Eén enkel project zou de lokale bevolking met 0,5 procent doen toenemen.

Overheidsdiensten op Groenland werken efficiënt, maar zijn tegelijk overbelast. Op het ministerie van Planning moeten amper 16 medewerkers toezicht houden op honderden vergunningen en milieuverslagen. Toekomstige investeerders moeten jarenlang wachten. Groenland kreeg van Denemarken pas in 2009 controle over zijn ondergrondse hulpbronnen. Als onderdeel van de deal worden royalty’s uit ontginning gecompenseerd door lagere Deense subsidies. Dat zet een rem op de ontginning.

Geen expertise, geen geld

Bovendien bestaat 88 procent van de bevolking uit Inuit, een inheemse groep die heel beschermend is als het op de Groenlandse bodemrijkdommen aankomt. Helaas beschikt geen enkel bedrijf er over de expertise of het kapitaal dat nodig is om de grondstoffen te ontginnen.

In andere landen is het standaardpraktijk dat overheden mijnwerkers belastingvoordelen geven totdat hun investering is terugverdiend. Maar in 2021 verloor Siumut, een partij die de afgelopen vier decennia lang vrijwel voortdurend aan de macht was geweest, een verkiezing omdat het een voorkeursbehandeling had gegeven aan een Chinees bedrijf dat een aandeel had in een mijn in Gardar. Veel lokale bewoners zouden liever zien dat de overheid investeerders aantrekt in de visserij en het toerisme. Dat zou sneller winst kunnen opleveren.

Ongeduldige investeerders

De situatie in Saudi-Arabië zet de Groenlandse beleidsmakers aan het denken. Alleen door de komst van buitenlandse arbeiders kon de Saudische regering de hulpbronnen plunderen. Maar weinig Saudi’s wilden daadwerkelijk zelf een bedrijf oprichten. De meesten gaven de voorkeur aan minder inspannende overheidsjobs of kwamen rond van uitkeringen. De productiviteit van het land daalde drastisch.

Tegenwoordig geeft het land honderden miljarden euro uit om die problemen op te lossen, buitenlandse investeringen aan te trekken, binnenlandse ondernemers te ondersteunen en lokale bedrijven te stimuleren minder afhankelijk te zijn van expats t. ‘Het is veel beter om nu de juiste banen naar Groenland te halen dan om een economie achteraf te corrigeren’, zegt een ambtenaar. Hoe de lokale beleidsmakers dat precies willen doen, is onduidelijk. Ondertussen worden investeerders ongeduldig.