Het ene na het andere Turkse persmedium sluit noodgedwongen zijn deuren. In het land van president Erdogan bestaan zo goed als géén kritische media meer. ‘De echte coup was niet op 15 juli vorig jaar, maar is nu al maanden aan de gang onder leiding van president Erdogan.’
De laatste maanden waren opnieuw heel spannend voor journalisten in Turkije. Deze week nog verbood de Turkse regering tv-zenders om verslag te doen van terroristische aanslagen. Televisiestations mogen de lopende programma’s bij een terreuraanslag niet meer onderbreken voor een nieuwsuitzending. Beelden van aanslagen mogen niet meer uitgezonden worden, ooggetuigenverslagen en analyses zijn ook verboden.
Een van de laatste oppositiekranten, Cumhuriyet, moest begin oktober 2016 verschillende arrestaties slikken en staat momenteel onder permanente bewaking. Voor mijn reis naar Turkije plande ik een interview met de 75-jarige Aydin Engin, journalist voor de krant Cumhuriyet, maar ook hij werd opgepakt. De reden voor de arrestaties blijven omstreden. De krant in kwestie wordt ervan beschuldigd de Koerdische terreurorganisatie PKK te steunen en banden te hebben met de Turkse islamitische denker en geleerde Fethullah Gülen, sinds 2013 aartsvijand van Erdogan.
Volgens Justitieminister Bekir Bozdag zitten er slechts dertig journalisten in de gevangenis. Bozdag acht het echter mogelijk dat er onder de gedetineerden ‘mensen zouden zijn die voorhouden journalist te zijn, terwijl zij eigenlijk werkloos zijn, ofwel een andere job aangeven terwijl zij eigenlijk als journalist werkzaam zijn’. Volgens schrijversorganisatie PEN zaten er in december 2016 145 journalisten achter de tralies in Turkije. Het land is een absolute koploper wat dat betreft.
Die trend zal waarschijnlijk niet snel veranderen, gezien de nieuwe wetten en maatregelen die president Erdogan blijft aanmaken. Een van de vele voorbeelden is de maximale periode dat iemand door de politie aangehouden mag worden. Die periode is opgetrokken van vier naar dertig dagen (in veel westerse landen is dit 12 tot maximaal 24 uur). Tijdens de eerste vijf dagen mogen arrestanten bovendien geen advocaat zien. Volgens de website Turkey Purge, een website van jonge, anonieme journalisten die de schade sinds de mislukte coup van 15 juli in kaart proberen te brengen, zijn ruim 6.400 academici, 3.600 rechters en bijna 42.000 mensen binnen het Ministerie van Onderwijs ontslagen.
Onaangekondigd bezoek
Achter al die cijfers schuilen gezichten en families, maar vooral ook emoties. Een manier om de situatie beter in kaart te brengen, is door op zoek te gaan naar mensen die het zelf, vanop de eerste rij, hebben meegemaakt. Ercüment Akdeniz is zo iemand. Hij werd samen met veertig collega’s op een doodnormale dag ontslagen.
Ik ontmoet Akdeniz in Istanboel, het kloppend hart van de Turkse media-industrie, na een lange vlucht en verschillende screenings aan de luchthaven. Hij was lange tijd hoofdredacteur van de linkse televisiezender Hayat TV. Op 4 oktober van vorig jaar werd hij verrast door een bezoek van een antiterreureenheid die zomaar alle studio’s kwam afsluiten, zonder enige vorm van proces. Van de ene dag op de andere zaten meer dan veertig journalisten zonder werk. Hij vertelt hoe het is verlopen.
‘We vermoeden dat onze krant binnen enkele dagen gesloten gaat worden. Maar nu zijn we voorbereid. Mocht er vandaag een inval gebeuren op onze redactie, dan zijn we in staat om binnen het uur weer aan de slag te gaan’
‘Onze broadcast service werd op 28 september van vorig jaar afgesloten, wat we heel vreemd vonden aangezien ons hoofdkantoor in Europa is gevestigd; een maatregel die we hebben genomen om zulke toestanden te vermijden. Een paar dagen later, op 4 oktober, kwam een antiterreureenheid binnen om onze studio’s effectief te sluiten. Ze hebben al ons materiaal meegenomen en we hebben geen toegang meer tot de studio’s. Een deel van de journalisten, onder wie ikzelf, kon gelukkig bij de collega’s van de krant en website Evrensel aan de slag in hetzelfde gebouw. Helaas zit een veertigtal journalisten nu zonder werk’, klinkt het grimmig.
‘Het is niet de eerste keer dat we noodgedwongen moeten stoppen met uitzenden. Na de Gezi-protesten in juni 2013 was dat ook het geval, maar een week later mochten we dankzij aanhoudende protesten opnieuw aan de slag. Nu lijkt het wel helemaal voorbij.’
Duidelijk aangedaan door de situatie nipt Akdeniz van zijn thee en vertelt verder. ‘Mensen zijn bang om op straat te komen. Protesten en demonstraties worden voortdurend op harde wijze de kop ingedrukt.’ Dat kan ik door eigen observatie bevestigen. Aan de redacties van de haast enige overgebleven oppositiekrant Cumhuriyet staan verschillende politiewagens met waterkanonnen paraat om in te grijpen indien de protesten uit de hand dreigen te lopen. Foto’s nemen wordt niet toegelaten.
(Zelf)censuur
Op mijn vraag of er een duidelijke reden is voor de sluiting van hun tv-zender, blijft het antwoord vaag: ‘Er wordt ons verweten dat we propaganda zouden voeren voor de PKK terwijl we enkel nieuws uit die streken (vooral het zuidoosten van Turkije, nvdr.) brengen. Dat is voor de regering blijkbaar al genoeg om in te grijpen en volledige redacties te sluiten. Een proces is er nooit geweest en, eerlijk gezegd, zitten we er ook niet meer op te wachten. We zijn momenteel vooral bezig met het bewaren van de krant Evrensel, maar ook dat is geen eenvoudige taak: we worden door iedereen afgeschilderd als terroristen. Kranten die de lijn van Erdogan volgen, roepen op om ons tegen te houden. To shut us down.’
‘Als jullie, journalisten in België, erin slagen om een interview te publiceren met bijvoorbeeld IS, dan wordt het vaak als belangrijk nieuws beschouwd. Als wij nog maar iets publiceren of uitzenden over een aanslag beraamd door PKK, is het al te veel. Dat maakt dat de meerderheid van de journalisten in Turkije niet meer durft te berichten over bepaalde onderwerpen. Het is een soort openluchtgevangenis waarin we voortdurend moeten opletten vooraleer we iets schrijven, uitzenden of zelfs tweeten.’
‘Als je hier vier of vijf dagen eerder was gekomen, was je hier waarschijnlijk nooit binnengeraakt’
Het wordt meteen duidelijk hoe ernstig de dreiging nu ook is voor Evrensel, de oppositiekrant waar Akdeniz nu werkt: ‘We vermoeden dat onze krant binnen enkele dagen op dezelfde manier gaat worden gesloten als Hayat TV. Maar nu zijn we voorbereid. Mocht er vandaag een inval gebeuren op onze redactie, dan zijn we in staat om binnen het uur weer aan de slag te gaan. We hebben een heel netwerk uitgebouwd van mensen die ons steunen en waar we desnoods kranten in huis kunnen drukken.’
Aanhoudende protesten
Op een paar straten van het grootste winkelcentrum van Istanbul ligt de redactie van oppositiekrant Cumhuriyet. Het is een drukke buurt waarin een mix van kantoorgebouwen en lokale winkels een aangename sfeer creëert die onherroepelijk aan onze hoofdstad doet denken. Er valt meteen iets op als ik de redactie nader: ze is omgeven door een politieomheining en het wordt zwaar bewaakt. Iedereen moet langs een metaaldetector passeren vooraleer ze de redactie kunnen binnenstappen.
Het is duidelijk dat de krant moeilijke tijden doorstaat en voor haar toekomst vreest. Tientallen mensen komen hier elke dag om hun steun te betuigen. ‘Cumhuriyet is de laatste grote oppositiekrant in Turkije. Als die verdwijnt, zal ook onze laatste hoop op een ommekeer verdwijnen.’ vertelt een betoger in gebrekkig Engels. ‘Daarom staan wij hier. We zullen blijven komen totdat de regering beslist om zich terug te trekken. Het klinkt onwaarschijnlijk, maar toch blijven we erin geloven.’
Ook ik moet mijn zakken leegmaken vooraleer ik het gebouw binnenga. Het is druk op de redactie en ik besef dat het moeilijk wordt om met een journalist te spreken aangezien mijn contactpersoon is opgepakt. Een stagiair van de krant stemt in om de situatie uit te leggen: ‘Als je hier vier of vijf dagen eerder was gekomen, was je hier waarschijnlijk nooit binnengeraakt. Duizenden mensen stonden hier voor de redactie en op straat om hun ongenoegen over het beleid te uiten. De politie greep hardhandig in en kon zo de protesten uiteendrijven.’
‘Een rechtbank in Istanbul heeft de hoofdredacteur van de krant en acht vaste medewerkers formeel aangehouden. We worden ervan beschuldigd banden te hebben met de Koerdische rebellen en betrokken te zijn bij de couppoging van 15 juli. Dit slaat werkelijk op niets, we proberen gewoon kritisch te blijven en verschillende partijen aan het woord te laten.’
Na een halfuur beslis ik om te vertrekken. Verstopt achter hoge struiken en bomen zie ik plotseling waterkanonnen van de politie staan, samen met een drietal politieauto’s. Nietsvermoedend probeer ik een geschikte hoek te vinden om foto’s te nemen van deze pakkende situatie. Het was misschien niet de slimste zet, merk ik later, aangezien ik achteraf op zo’n paar honderd meter werd gevolgd door diezelfde politieagenten. Uiteindelijk heb ik alle beelden moeten wissen en werd ik op brutale wijze verzocht om de plek te verlaten.
Slow motion coup
In een zijstraat van het Taksim-plein ontmoet ik Andrew Finkel. Hij is correspondent voor onder meer The Daily Telegraph en CNN en verblijft al sinds 1989 in Turkije.
ANDREW FINKEL (°1953)
- Britse journalist
- Woont en werkt in Turkije sinds 1989
- Correspondent voor The Daily Telegraph, CNN, The Times, TIME en The Economist
- Ook actief in Turkse media
- 2013: mede-oprichter van het non-profit platform P24
- Auteur van verschillende universitaire en wetenschappelijke artikelen
- Zijn tweede en bekendste boek, Turkey, What Everyone Needs To Know, werd gepubliceerd door Oxford University Press.
Volgens hem is er sprake van een slow motion coup: ‘Het zijn niet enkel de kritische media die beetje bij beetje monddood gemaakt worden. Sinds het verzuren van de relatie met Fethullah Gülen in 2013 heeft president Erdogan al honderdduizenden mensen ontslagen uit uiteenlopende sectoren. Rectoren van belangrijke universiteiten worden vervangen, leerkrachten worden aangeduid door de regering, rechters worden ontslagen, noem maar op. Het lijkt erop dat Erdogan een nieuwe natie aan het bouwen is en daarbij zijn mensen zorgvuldig uitkiest.’
‘Het zijn grotendeels ordinaire mensen die waarschijnlijk niet eens tegen de regering zijn, maar iedereen waarvan de staat enige vermoedens heeft banden te hebben met de PKK of Fethullah Gülen, wordt ontslagen. Via deze maatregelen raakt Erdogan natuurlijk veel meer mensen dan de honderdduizenden reeds ontslagen personen, want elke ontslagen persoon heeft een familie die op het loon rekent. Het aantal getroffen mensen is dus een pak groter, waarschijnlijk miljoenen mensen die vanaf nu twee keer zullen nadenken bij de volgende verkiezingen. Hoe autocratischer de regering zich gedraagt, hoe meer fouten ze maakt.’
‘Voor journalisten is de situatie nog grimmiger geworden sinds 15 juli. Daarvoor werden journalisten voornamelijk ontslagen of opgesloten indien ze niet in het plaatje pasten, maar nu zijn er verschillende, subtielere manieren om journalisten de mond te snoeren. Zo kan de regering bijvoorbeeld paspoorten van familieleden afpakken, of boetes aanrekenen zonder enige vorm van proces. Dat maakt dat heel wat journalisten de strijd niet meer durven aan te gaan.’
‘Het zijn niet enkel de kritische media die monddood gemaakt worden’
Samen met een vast team van ervaren journalisten heeft Finkel een online-platform ontwikkeld, P24, voornamelijk bedoeld om ontslagen of gevangen journalisten te steunen of zelfs vrij te pleiten. Op die manier hoopt de Britse journalist mensen te betrekken bij de problematiek, en vooral ook zijn steentje bij te dragen om van Turkije weer een leefbaar land te maken voor journalisten.
De kracht van de democratie
Ondanks alles blijft Ercüment Akdeniz hoopvol: ‘We zijn niet bang, we geloven in arbeiders, in de kracht van de democratie en in de toekomst van het land’, vertelt hij vol overtuiging. ‘Mensen zullen ooit het echte gezicht van Erdogan zien en dan begrijpen dat deze situatie niet langer kan blijven duren. Althans, daar werken we elke dag voor, via onze website en onze krant.’
‘Er zullen ongetwijfeld een paar van onze vrienden en collega’s in de gevangenis belanden of zelfs gedood worden, maar we geven de strijd niet op. Een website is niet makkelijk om te sluiten en we zijn goed voorbereid op een mogelijke inval op onze redactie. Het verleden leert ons dat geen enkele coup de democratie kan onderdrukken en vooral ook dat het telkens gelukt is democratie te herstellen. Waarom zou het deze keer anders zijn?’ besluit Akdeniz hoopvol.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier