De Baltische staten wapenen zich, ‘maar de oorlog met Rusland is al begonnen’

Kruisraketten en troepenmachten dienen vooral om af te schrikken, de echte oorlog tussen het Westen en Rusland speelt zich af in de media. In de Baltische staten vrezen ze dat Russisch fake news de voorbode kan zijn voor een invasie zoals in Oekraïne.

Gehuld in camouflagekleding en met een pistool op de heup, patrouilleert grenswacht Linas Ubertas langs de grens met Rusland. Behendig stuurt hij een zwaar toegetakelde oude Renault over de ijzige landweggetjes van het uitgestrekte Litouwse platteland. Soms remt hij, draait het raam omlaag, tuurt naar het gras, knikt bedachtzaam, en rijdt weer verder. Hij zoekt naar voetafdrukken, geknakt gras of sporen van autobanden: naar iets wat de aanwezigheid van illegaal overgestoken Russen verraadt. Het landschap is desolaat, de enige tekenen van leven zijn lange rijen houten grenspalen en ijzeren omheiningen. “In de afgelopen drie jaar heeft Moskou drie hekken neergezet”, lacht de grenswacht. ‘Ze zijn ons voor.”

De Litouwers bouwen zelf ook een hek, waarvoor de Europese Unie het leeuwendeel betaalt. Dat wordt helemaal volgehangen met camera’s en moderne technologie om de grens op ieder moment van de dag in de gaten te houden.

In Litouwen is men bang dat de Baltische staten, na de succesvolle destabilisatie van Oekraïne, bovenaan op het verlanglijstje van Poetin staan. “Natuurlijk gaat het hek geen tanks tegenhouden”, zegt Raimundas Karoblis, de Litouwse minister van Defensie. Er wordt gevreesd dat Rusland op slinkse wijze een conflict uitlokt en daarna overtuigend beweert dat Litouwen als eerste aanviel. Dat moet dan goed gedocumenteerd worden. De minister zit in de legerkantine van barrakken waar Belgische, Duitse en Nederlandse soldaten hun intrek hebben genomen.Ze maken deel uit van enkele duizenden troepen die door de NAVO gestuurd zijn om de grens met Rusland te helpen bewaken.

In Rusland lachen ze om de gedachte dat het Kremlin een rechtstreekse aanval beraamt op een lid van de NAVO, maar in Litouwen heerst een wijdverspreide angst voor dat doemscenario. De dienstplicht die in 2008 werd afgeschaft, is opnieuw ingevoerd met grote steun van de bevolking. Ondertussen winnen paramilitaire groeperingen snel aan populariteit. Zelfs op het eerste gezicht pacifistische burgers, van advocaten tot IT’ers, melden zich massaal voor schiettrainingen in de Litouwse bossen en velden. “Een NAVO-lid aanvallen zou totale gekte zijn”, geeft Litouws buitenlandminister Linas Linkevicius toe. De echte strijd is volgens hem echter al volop bezig.

Terwijl Litouwse burgers soldaatje spelen en oefenen op het beveiligen van bruggen, worstelt de overheid met een veel acuter gevaar, dat ook de rest van Europa bedreigt. Het regent ontwrichtende cyberaanvallen in de Baltische staten. Rusland voert een vlijtige informatieoorlog en probeert westerse landen uit elkaar te spelen met op maat gesneden propaganda. De verkiezing van Trump in Amerika en de populariteit van pro-Russische, anti-Europese kandidaten bij de verkiezingen in Frankrijk zijn slechts enkele voorbeelden. De klauwen van de Russische beer maken krassen in de fundamenten van de liberale wereldorde.

“Een boodschap die het nu goed doet bij onze bevolking is dat het Westen ons nooit te hulp zal schieten”, zegt kapitein Mindaugas Neimontas, leidinggevende bij de dienst counterpropaganda van Litouwen. Daarmee wordt op een pijnlijke historische gevoeligheid ingespeeld: “Tijdens de Tweede Wereldoorlog wachten we op het Westen om ons te bevrijden van de nazi’s. Ze kwamen niet en we werden we ingelijfd door de Sovjet-Unie.”

In de rest van Europa verspreidt Rusland een ander verhaal. “Onze NAVO-bondgenoten krijgen te horen dat wij allemaal nationalisten en fascisten zijn en niet passen bij de westerse cultuur”, zegt Neimontas. “Oorlog lijkt niet meer op de films, het is hybride geworden.”

Neimontas denkt dat Rusland dezelfde strategie plant in de Baltisische staten als in Oekraïne. Het proces start met ontwrichting met propaganda, dan volgt de bewapening van minderheden en pas op het einde komt er een militaire interventie. Dat laatste wordt dan gepresenteerd als een noodzakelijke stap om die minderheden en “de vrede” te beschermen. Het is een Machiavellistische strategie die in de wereld van de Internationale Betrekkingen de ‘Gerasimov doctrine’ is gaan heten, vernoemd naar Valery Gerasimov, een van de hoogstgeplaatste generaals momenteel in het Kremlin.

Europese NAVO-bondgenoten zoals België, zijn zich bewust van deze trend. “Hybride oorlogsvoering is de combinatie van militaire en niet-militaire middelen om een land te destabiliseren”, valt te horen bij het kabinet van Belgisch minister van Defensie Steven Vandeput, die ook wijst op “eerdere desinformatie- en militaire acties in Transnistrië en Georgië.” Het antwoord op Russisch propaganda moet volgens de Belgische minister komen met invloed door aanwezigheid en afschrikking. Daarom bevinden er zich nu ook Belgische soldaten in de Baltische staten.

In Litouwen zijn ze er nog steeds niet gerust op. Om de aanvallen actief tegen te gaan heeft het land speciale teams in het leven geroepen die propaganda moeten analyseren en deconstrueren. De teams moeten daar ‘waarheid’ tegenover zetten. Trots legt een defensiemedewerker een stapel boekjes op tafel waarin de Litouwse onafhankelijkheidsstrijd en het verzet tegen de Sovjet-Unie worden gememoreerd. Een ander door het ministerie uitgegeven boekje toont satirische tekeningen over Rusland en Poetin: een forse man met sovjetpet schildert stoïcijns een regenboog felrood. Een andere spotprent toont een jongetje dat onder zijn bureau schuilt voor agressieve vogels met orthodoxe kroontjes op, die door het beeldscherm van zijn computerscherm venijnig op zijn hoofd pikken.

Een andere stap die defensieminister Raimundas Karoblis heeft genomen is het aanhalen van banden met journalisten. “Ook zij hebben belang bij het verspreiden van juiste informatie.”

Daarmee slaat ook Litouwen een pad in van offensieve informatiestrategieën. Het gevaar om zelf propaganda te verspreiden of aan censuur te doen ligt dan al snel op de loer. Vier maanden geleden besloot Litouwen een Russische zender de uitzendrechten te ontnemen, toen een Russische talkshowgast woedend riep heel Oost-Europa te willen heroveren. “Als Amerikaanse tanks naar onze grenzen rijden, zullen ze branden met al hun manschappen.”

De EU tikte Litouwen op de vingers maar besloot recent dat de actie van de mediawaakhond proportioneel was. Het besluit is een opluchting voor Karoblis en zijn team. ‘Het waren overduidelijk leugens en het was duidelijke oorlogstaal.’ Inmiddels zijn vier Russischtalige zenders in het land aan banden gelegd.