‘De balans na 13 jaar Erdogan’

‘Onder president Recep Tayyip Erdogan heeft Turkije grote stappen vooruit gezet, maar op dezelfde terreinen bijna evenveel stappen achteruit. Om deze achteruitgang te stoppen, mag Erdogan zondag geen absolute meerderheid halen’, schrijft Niels Morsink.

Het officiële twitteraccount van de Turkse delegatie bij de EU herinnerde Europe er ter ere van de dag van de Turkse republiek aan dat Turkije geëngageerd blijft in de verdediging van universele waarden. Gisteren werden nochtans twee televisiestations die kritisch zijn voor de president gesloten. Dit lijkt een nieuw dieptepunt in de aanloop naar de parlementsverkiezingen komende zondag 1 november die president Recep Tayyip Erdogan van ‘vitaal belang’ noemt.

Op 7 juni 2015 verloor hij zijn absolute meerderheid voor de eerste keer sinds 2002, net wanneer hij een tweederde meerderheid zocht om de grondwet te kunnen wijzigen. Door middel van deze wijziging wil hij zichzelf als president meer macht geven. Dit zou Turkije verder doen afglijden naar een autoritair land en de verwezenlijkingen van Erdogan verder in de schaduw van zijn onvolkomenheden zetten. Gezien er geen coalitie werd gevonden, zijn er zondag nieuwe verkiezingen.

Na Mustafa Kemal die Turkije stichtte en de seculiere moderniteit in katapulteerde heeft niemand zijn stempel dermate op Turkije gedrukt als Erdogan die ondertussen 13 jaar aan de macht is. In deze 13 jaar heeft Turkije grote stappen vooruit gezet, maar op dezelfde terreinen bijna evenveel stappen achteruit. Dit is de dialectiek van Erdogan.

Groei vertraagd

Erdogan maakte een einde aan de economische chaos van Turkije in de jaren ’70-80-90. Deze periode werd gekenmerkt door een inflatie tussen de 30 en 120 procent en verschillende financiële en economische crisissen. Onder zijn bewind verminderde de inflatie tot 5 à 10 procent per jaar en de staatsschuld van 80 procent BNP in 2001 tot 30 procent BNP vandaag. De economie groeide en kwam veel sneller dan de EU uit de financiële crisis. In de laatste drie jaar is de groei echter erg vertraagd en deze is in de toekomst onzeker. Het tekort op de betalingsbalans maakt Turkije afhankelijk van buitenlands kapitaal dat wegvloeit onder andere als gevolg van politieke en institutionele instabiliteit waaronder een verminderde onafhankelijkheid van regulatoren en de centrale bank.

Op zich was het al een overwinning van de democratie dat een islamitische partij erin slaagde om aan de macht te blijven. In het verleden gebruikte de seculiere elite het leger of justitie om islamitische partijen van de troon te stoten. Daarenboven werd in aanloop naar het openen van de onderhandelingen met de EU de rechtstaat versterkt, zo werd onder meer de perswet geliberaliseerd. Erdogan kwam hier echter snel op terug en iedereen die tegenwerkte werd opgesloten zowel de legertop als journalisten en mensen die vreedzaam manifesteerde bijvoorbeeld tijdens de Gezi-protesten. De Turkse electorale democratie werkt, maar de rechtstaat wordt ondergraven.

Regionale leider Midden-Oosten

Huidig premier Ahmet Davutoglu wenste Turkije als regionale leider voor het Midden-Oosten te positioneren. Aanvankelijk lukte dit. Tijdens de Arabische lente werd gehoopt dat de Arabische landen het voorbeeld van Turkije als seculiere democratie zouden volgen. Erdogan onderhield goede banden met de nieuwe Egyptische president en steunde de oppositie in Syrië. De relaties met de EU verbeterden en in 2005 begonnen onderhandelingen voor het lidmaatschap.

De Arabische lente faalde echter en de nieuwe president van Egypte sloot de vriend van Erdogan op. Bashar al-Assad bleef langer aan de macht dan verwacht en ondertussen glipt een Russisch gevechtsvliegtuig af en toe het Turkse luchtruim in. De relaties met Iran en Irak liggen moeilijk en Erdogan blies ook de traditioneel goede banden met Israël op. Sinds het openen van de onderhandelingen met de EU is er weinig vooruitgang geboekt. Van geen problemen met de buren, ging Turkije naar niks anders dan problemen met de buren.

Onder Erdogan heeft Turkije op vele gebieden vooruitgang geboekt. Het is opmerkelijk dat onder dezelfde Erdogan, Turkije op dezelfde domeinen in de laatste jaren sterk achteruit gaat. Om deze achteruitgang te stoppen, mag Erdogan komende zondag geen absolute meerderheid halen.

Niels Morsink is vrijwillig medewerker aan het instituut voor de overheid van KULeuven.