In Alabama werd deze week een zeer strenge abortuswet aangenomen, waarmee de Amerikaanse staat in de voetsporen treedt van onder andere Ohio en Georgia. Maar waarom gebeurt dit nu?
Afgelopen woensdag stemde het parlement van de Amerikaanse staat Alabama in met de strengste abortuswet van het land. Vrouwen kunnen onder de nieuwe wet alleen een abortus krijgen als hun leven in gevaar is. Er wordt ook geen uitzondering gemaakt voor slachtoffers van verkrachting of incest. Een arts die een abortus uitvoert, kan tot 99 jaar celstraf krijgen.
De gouverneur van Alabama, Kay Ivey, tekende het wetsvoorstel dezelfde dag nog, zodat de wet – in theorie – over zes maanden in werking kan treden. ‘Voor de vele voorstanders van dit wetsvoorstel is dit een krachtig signaal van de diepgewortelde overtuiging van Alabamianen dat elk leven kostbaar is en dat elk leven een heilig geschenk van God is’, zei ze na afloop in een verklaring.
Vorige week tekende de gouverneur van Georgia, Brian Kemp, nog een wet die abortus verbiedt zodra er een hartslag bij de foetus kan worden vastgesteld. Dat is doorgaans rond zes weken, voordat de meeste vrouwen weten dat ze zwanger zijn. Eerder werden zulke ‘hartslag-wetten’ al ingevoerd in Ohio en Mississippi.
Toch zullen deze wetten voorlopig niet ver komen. Het arrest Roe versus Wade uit 1973 van het Hooggerechtshof garandeert elke vrouw in Amerika een grondwettelijk recht op abortus. De wetten die de laatste maanden werden doorgevoerd, gaan daar lijnrecht tegenin.
‘Deze wetten zijn overduidelijk ongrondwettelijk en zullen direct door tegenstanders voor lagere rechtbanken gebracht worden’, zegt Maya Manian, hoogleraar in de rechten met een specialisatie in reproductieve rechten aan de University of California San Francisco. ‘Als die lagere rechtbanken de huidige jurisprudentie volgen, zullen deze wetten nooit van kracht worden.’
En dat is precies de bedoeling, legt Manian uit. ‘Het doel is namelijk het federale recht op abortus terugdraaien.’ Als een lagere rechtbank de wetgeving namelijk ongrondwettelijk verklaart, kunnen de bedenkers ervan beroep aantekenen, net zo lang tot de wetgeving mogelijk voor het Hooggerechtshof komt. ‘Deze strategie is in de maak sinds de benoeming van Brett Kavanaugh in het Hof’, zegt Manian. ‘De anti-abortuswetgevers zien een kans nu er in het Hof vijf rechters zetelen die mogelijk het juridisch precedent van Roe versus Wade en Planned Parenthood versus Casey zullen vernietigen.’
Deze wetten zijn overduidelijk ongrondwettelijk.
Het recht op abortus
Het grondwettelijke recht op abortus zit verankerd in Roe versus Wade uit 1973. Maar sinds 1992, toen de zaak Planned Parenthood versus Casey voor het Hooggerechtshof kwam, is aan dat grondwettelijke recht al flink getornd, vertelt Manian. ‘Met Casey oordeelde het Hof dat staten veranderingen wijzigingen mogen aan hun abortuswetgeving, zolang het een vrouw die op zoek is naar abortuszorg niet onnodig belast.’
In 2013 wilde de staat Texas abortus aan banden leggen door abortusklinieken te overladen met strenge eisen, onder meer dat elke arts van de kliniek rechten moest hebben om te opereren in nabijgelegen ziekenhuizen (wat niet gebruikelijk is) en dat elke kliniek het gebouw moest updaten naar het niveau van een ziekenhuis-eerstehulppost wat betreft veiligheid, voorzieningen en parkeerplaatsen. Omdat de meeste klinieken daar het budget niet voor hadden, ging het aantal abortusklinieken in de staat met 28,7 miljoen inwoners van 42 naar 19.
De wetgeving werd voor de rechter gebracht en kwam uiteindelijk terecht bij het Hooggerechtshof (Whole Women’s Health versus Hellerstedt), dat oordeelde dat Texas ‘onnodige belasting’ had opgelegd aan vrouwen die een abortus wilden en de wet werd daarmee ongrondwettelijk verklaard.
Maar dat betekent niet dat er de afgelopen decennia niet andere obstakels voor abortus zijn opgeworpen. Vooral sinds 2011 is het aantal restricties dat staten opwerpen flink gestegen, blijkt uit data van het Guttmacher Instituut, een Amerikaanse onderzoeksgroep die een lijst van abortuswetgevingen bijhoudt. Voorbeelden van zulke restricties zijn een verplichte echo van de foetus voor een abortus, een verplichte uitleg van de arts over de foetus, of een verplichte wachtperiode tussen het eerste gesprek met de abortus-arts en de procedure. Daarnaast is het in de meerderheid van de staten verplicht voor minderjarigen om toestemming van een ouder of voogd te hebben voordat een abortus plaats kan vinden. ‘Met de Casey-jurisprudentie is het recht op abortus al flink verwaterd’, concludeert Manian.
Afschaffen of afbrokkelen
Er zitten inmiddels twintig zaken in de pijpleiding voor het Hooggerechtshof om het grondwettelijke recht op abortus opnieuw onder de loep te nemen. Het Hof neemt maar een klein deel van de zaken die aangeboden worden op en bepaalt zelf welke zaken wel en welke niet voorkomen. Maar het is te verwachten dat minstens één abortuszaak het binnenkort tot het Hooggerechtshof haalt, voorspelt Manian, omdat er inmiddels vijf rechters in het Hof zetelen die het abortusrecht mogelijk willen afschaffen. Het gaat om Thomas Clarence, Samuel Alito, Neil Gorsuch, Brett Kavanaugh en voorzitter John Roberts.
Maar de vraag is nog maar of deze vijf conservatieve rechters dezelfde mening delen over het abortusvraagstuk. Er zijn twee benaderingen, legt Manian uit. ‘De eerste is het volledig afschaffen van Roe’, zegt ze. ‘Daarmee vervalt het grondwettelijke recht op abortus, en alle jurisprudentie die daaruit voortvloeide, zoals Casey.’ In dat geval is het recht op abortus op de staten aangewezen.
De uitspraak uit 1973 heeft weliswaar het gewicht van een federale wet, maar is nooit gecodificeerd: het Congres heeft er nooit een federale wet van gemaakt die door beide kamers aangenomen en door een president ondertekend is. Dus als het Roe-arrest vernietigd wordt, is er geen federale die abortus mogelijk maakt of verbiedt. ‘Je ziet dat de meer progressieve staten nu druk bezig zijn met het juridisch precedent van Roe vast te leggen in hun statelijke wetten’, zegt Manian, ‘om zo toegang tot abortus te garanderen.’
Mocht Roe afgeschaft worden, dan zou een Republikeins Congres ervoor kunnen kiezen het nieuwe precedent, dat net als Roe de kracht van wet heeft, te codificeren op federaal niveau. Of dat waarschijnlijk is, hangt volgens Manian af van wat er in 2020 gebeurt. ‘Als de Democraten het Huis van Afgevaardigden behouden, is het niet waarschijnlijk dat een eventuele afschaffing van Roe door het Congres in federale wetten wordt vastgelegd.’
Abortus is straks misschien technisch gezien niet crimineel, maar ook niet beschikbaar.
Maar naast het volledige terugdraaien van Roe versus Wade, is er een andere mogelijkheid. ‘Het zou goed kunnen dat het Hof – met de verschillende abortuswetten in de pijpleiding – ervoor kiest om het recht op abortus langzaam af te laten brokkelen, in plaats van het in een keer compleet af te schaffen’, zegt Manian. Vooral voorzitter John Roberts en rechter Brett Kavanaugh zouden zo’n benadering prefereren, denkt ze. ‘Het is eerder gebeurd, bijvoorbeeld met het Citizens United-arrest.’ Dat arrest had te maken met campagnefinanciering en maakte de creatie van superPAC’s, aan kandidaten gelieerde actiegroepen die niet direct voor een kandidaat werken, mogelijk.
In het geval van het abortusrecht zou het Hof ervoor kunnen kiezen verschillende lokale wetten voor te laten komen, en zo beetje bij beetje de bepalingen in Roe en Casey af te laten brokkelen, tot er van een beschermd recht op abortus weinig meer over is. ‘Het is koffiedik kijken natuurlijk’, zegt Manian, ‘maar ik denk dat het Hof voor die tweede benadering zal gaan. Het zal steeds minder eisen stellen aan wat een ‘onnodige last’ is, zodat er op een gegeven moment in sommige staten helemaal geen abortusvoorziening meer is. Abortus is dan technisch gezien niet crimineel, maar het is ook niet beschikbaar.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
