Nu Rusland de volksrepublieken in Oost-Oekraïne erkent, is de spanning in de regio te snijden. Welke gevolgen heeft dit voor de kansen op een diplomatieke oplossing? David Criekemans, professor internationale betrekkingen aan de Universiteit Antwerpen, deelt zijn inzichten.
Hoe zou u de huidige situatie in Oekraïne omschrijven?
David Criekemans: De Russische federatie heeft de onafhankelijkheid van volksrepublieken Loehansk en Donetsk in Oost-Oekraïne erkend. Deze erkenning is ondertekend, maar het is nog niet duidelijk wat de exacte territoriale grenzen van de erkende gebieden zijn. Bovendien zijn er in die regio’s nog heel wat rebellen aanwezig, wat kan leiden tot een nieuw potentieel conflict. Dit zou Oekraïne erg kunnen destabiliseren, wat volgens mij ook het Poetins doel is.
Wat gaat er volgens u de komende dagen gebeuren?
David Criekemans: Er worden nu al sanctiepakketten uitgerold, bijvoorbeeld om de entourage van Poetin te raken. Vermoedelijk zijn die sancties ingecalculeerd en staan ze al enkele dagen klaar. Ik verwacht voorlopig geen extra sancties bovenop die voorbereide pakketten. Wel zullen sommige landen, zoals de Britten, vermoedelijk meer wapens sturen naar de regio. Op diplomatiek vlak liggen de zaken voorlopig stil. Oekraïne heeft zijn ambassadeur uit Moskou teruggetrokken, daar wordt dus niet meer gesproken. Ik vermoed wel dat, zodra Loehansk en Donetsk geconsolideerd zijn, de Russen terug zullen openstaan voor diplomatieke gesprekken. Al is het maar ten zeerste de vraag of het Westen daarop in zal gaan.
De Oekraïense president Zelensky houdt de deur open voor diplomatie, maar is dat überhaupt nog mogelijk gezien de recente ontwikkelingen in de Donbass?
David Criekemans: Het wordt alleszins veel moeilijker. Tot 48u geleden konden we nog praten over Minsk-2-vredesproces en de implementatie daarvan. Daar lag een mogelijkheid om tot akkoorden te komen met Rusland. Maar Minsk 2 lijkt nu in de prullenmand verdwenen. De window of opportunity om er via een diplomatieke weg uit te geraken wordt steeds kleiner, en dat is verontrustend. Ik denk wederom dat de Russen diplomatie vooral zullen gebruiken om tijd te winnen.
Gisteren beweerde de Franse president Emmanuel Macron nog een principeakkoord te hebben over een mogelijk ontmoeting tussen de presidenten Joe Biden en Vladimir Poetin. Kunnen we dit zien als Poetin die het Westen diplomatiek op het verkeerde been zet door nét nu de volksrepublieken te erkennen?
David Criekemans: Ja, dat is eigen aan de strategie van hybride oorlogsvoering. Bij hybride oorlogsvoering is één van de basisaspecten dat je de tegenstander altijd op het verkeerde been probeert te zetten en dat je via verschillende kanalen verschillende politieke signalen zendt. Langs de ene zijde lijkt het alsof je gaat voor diplomatie, maar op het terrein ziet de situatie er heel anders uit.
Is een top tussen Biden en Poetin nu volledig van de baan?
David Criekemans: Op dit moment wel ja, op dit moment is het bijna onmogelijk voor Biden bijvoorbeeld om Poetin nu te zien. Dus er zal een rustpauze moeten komen, en we zullen nog moeten zien hoe het verder evolueert op het terrein natuurlijk.
Hoe straalt dit af op Macron?
David Criekemans: De Franse diplomatie heeft gedaan wat ze kon. Er is een poging ondernomen om via de diplomatieke weg een oplossing te vinden. Maar het stond in de sterren geschreven dat, zodra Rusland zijn activiteiten startte in Donetsk en Loehansk, het die republieken ook zou erkennen. Frankrijk heeft gedaan wat binnen hun mogelijkheden lag om dat te vermijden, maar is daar niet in geslaagd.
De bijeenkomst van de Russische Nationale veiligheidsraad gisteren krijgt veel kritiek. Onder anderen Nederlands premier Mark Rutte noemde Poetin gisteren ‘compleet paranoïde’ bij de Nederlandse talkshow Jinek . In hoeverre kan men het gedrag van Poetin nog rationeel en strategisch noemen?
David Criekemans: Ik ben al enkele keren in Rusland geweest. Je merkt ook bij academici dat de Russen, of toch op z’n minst de elite, in een andere realiteit leven. Ze bekijken de wereld door het prisma van de imploderende Sovjet-Unie, wat volgens hen de grootste geopolitieke ramp van de 20 eeuw is. In hun ogen heeft NAVO geen lessen getrokken uit het verleden en wil die steeds verder uitbreiden. Dan krijg je dus dit als respons, in die zin praten beide partijen naast elkaar.
Hoe kan je zo’n probleem oplossen?
David Criekemans: Eigenlijk zitten we hier met een klassiek veiligheidsdilemma. Daar moet je proberen uit te geraken, maar ik vrees dat het daar nu al te laat voor is. De westerse reactie is om nog meer wapens naar die regio te sturen. Maar je kan er je klok op gelijk stellen dat Rusland daar ook verder op zal reageren. Om zulke problemen op te lossen moet een fundamenteel debat gevoerd worden over de veiligheidsorde in Europa. Dat zal als gevolg hebben dat er langs westerse zijde ook een aantal heilige huisjes moeten verdwijnen. Maar in deze fase is zo’n debat zeer moeilijk en ik denk dat Poetin gewoon zijn actie in Oekraïne gaat verderzetten.
Kunnen we in de Russische geopolitieke strategie van de laatste jaren een plan ontwaren om de oude invloedsfeer van de USSR te herstellen?
David Criekemans: Ik zie Rusland vooral als een tanende macht, vergelijkbaar met Oostenrijk-Hongarije begin 20e eeuw. Ze moet per se bewijzen dat ze nog meetelt in de internationale politiek. En dat leidt tot allerlei stappen en ondernemingen. Poetin is een tacticus, geen strateeg. Dat wil zeggen dat hij gewoon kijkt naar bepaalde opportuniteiten die zich aandienen en daar gebruik van maakt.
We zien dat ze stappen hebben gezet in Wit-Rusland, in Kazakhstan en uiteraard ook in de Krim en het Oekraïense vasteland. Hoe kadert u dan deze acties?
David Criekemans: Poetin was de winnaar van de crisis in Wit-Rusland. Hij heeft uiteindelijk Loekasjenko helemaal in zijn broekzak en versnelt nu de integratie met Wit-Rusland via het unieverdrag. De opstanden in Kazakhstan zijn de kop ingedrukt – die leider zit nu ook half in de zak van Poetin. Dat zijn allemaal contrastrategieën die nodig zijn om de zwakke machtspositie van Rusland te compenseren. Hij heeft nood aan een bufferzone en hij zal daar geen compromissen over maken.
Ten slotte nog over Duits bondskanselier Olaf Scholz , zijn stilte over de Nord Stream 2 pijpleiding was opvallend de laatste weken. Vanmorgen kondigde hij aan de procedure tot certificering van die pijplijn stop te zetten. Wat verwacht u van hem in de toekomst van dit dossier?
David Criekemans: De pijpleiding ligt er, ze moet gewoon gecertificeerd worden. Dus hij kan gewoon wachten om ze te certifiëren. En ik denk dat dat is wat er nu zal gebeuren. Maar, merk op dat Nord Stream 1 blijft draaien a rato van een capaciteit van 55 miljard kubieke meter per jaar. Dus als er over Nord Stream 2 wordt gesproken, zijn we over iets virtueel bezig.
Oorlog in Oekraïne: alles wat u moet weten
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
