‘Darwin was naast briljant ook seksistisch en vooringenomen’

Zijn vrouwen minder ambitieus dan mannen? Schrijfster Celia Ledoux is duidelijk: ‘Voor het darwinisme is leunstoellogica af en toe belangrijker geweest dan empirische wetenschap.’

Gisteren vulde ik een persoonlijkheidstest in voor een sollicitatie. Zulke tests zijn vrij doorzichtig, maar ik ben altijd eerlijk.

Alleen het thema ambitie ging me moeilijk af. Het viel me op: elke keer er een ambitieuze uitspraak verscheen, aarzelde ik en klikte in plaats van vijf (helemaal mee eens) bijna elke keer het lauwere drie of vier aan.

Door mijn hoofd zweefde een uitspraak die ik onlangs deed: dat ik nu wel eens wilde zien hoever ik kon komen. Het was een job die ik erg graag wilde, en ik vermoedde dat wat ambitie er ook op zijn plaats was. Maar waarom bleef ik dan toch voor die drie of vier gaan?

Hoe kan je dit doen? Je bent feministe, je hebt behoorlijk wat theorie achter de kiezen en in de praktijk ga je toch voor wat je is ingelepeld.

Een dag later lees ik in De Morgen een artikel van Joël De Ceulaer waarin hij vrouwen minder ambitieus noemt dan mannen. Zo zeker als een bal rond is of de paus katholiek.

Het vloeit voort uit de evolutietheorie, uit Darwin en zijn erfgenamen, en daarvan moeten we alle consequenties aanvaarden.

Ik had met dat standpunt wat moeite. Terloops gooit de auteur overigens het feminisme op een hoop met de fundamentele islam. Alles voor de polemiek? Moeite dus. Dat je elke these rond evolutietheorie moet aanvaarden – blind en kritiekloos, daar heb ik moeite mee. Dat vrouwen werkelijk minder ambitieus zouden zijn ‘van nature’, daar heb ik moeite mee.

De evolutietheorie kan je best aanvaarden inclusief enkele vraagtekens. Darwin geloofde bijvoorbeeld dat vrouwen minder geëvolueerd waren dan mannen omdat ze minder oorlog voerden en dus minder selectiemogelijkheden kregen. Voor ik Thierry Baudet of Joël De Ceulaer op ideeën breng: intussen is dat idee werkelijk achterhaald. Voor het darwinisme is leunstoellogica af en toe belangrijker geweest dan empirische wetenschap.

Daarmee ontkracht je de evolutietheorie niet. Je zegt hoogstens dat Darwin naast briljant ook seksistisch en vooringenomen was, zoals veel mannen in die tijd.

Wetenschapsjournaliste Angela Saini ziet dat als een constante in de wetenschap. De vroegere ideeën over vrouwelijke inferioriteit kennen we – ook andere volkeren werden inferieur bevonden. Hun lichaam is een anomalie, hun schedel slecht gevormd, hun clitoris moet verdwijnen en hun baarmoeder maakt hen hysterisch.

Saini kreeg ook vandaag nog zoveel slecht onderbouwde, seksistische wetenschappelijke ideeën op haar bureau dat ze het boek Inferior: How Science Got Women Wrong–and the New Research That’s Rewriting the Story schreef. De wetenschappelijke canon heeft doorheen de geschiedenis volgens haar een flinke seksistische tik gekregen bij gebrek aan vrouwelijke wetenschappers.

Hét voorbeeld dat Saini aanhaalt? Evolutionaire psychologie. Dat treft, want wanneer De Ceulaer het over de ‘erfgenamen van Darwin’ heeft, gaat het net om die evolutiepsychologie, die Saini doordrongen noemt van seksistische bagage. Mannen zijn jagers, vrouwen verzamelen, vrouwen zijn minder promiscue, vrouwen zorgen. Die ideeën hebben intussen afgedaan. We jaagden blijkbaar even hard – op wild en op elkander. Mannelijke jager-verzamelaars zorgden een stuk meer en vaker dan gedacht voor hun kroost. Ook de mythe van de zwakke vrouw werd ontkracht. Ons immuunsysteem beschermt ons namelijk beter en genetische aandoeningen treffen mannen vaker.

Wil ik hier nu een hele vakgroep in zijn blootje zetten? Alsof ik dat zou kunnen. Ik kan nog niet eens een vijf aanvinken op een ambitielijst. Bovendien zijn daar een heleboel beter geplaatste mensen al mee bezig. Maar als een collega-schrijver die evolutionaire psychologie feitelijk en onfeilbaar noemt, heeft hij het wellicht niet aan het rechte eind.

Maar wat nu met die zeldzame vrouwelijke ambitie? Onderzoeksresultaten hierover lopen uiteen. Eentje toont dat alleenstaande vrouwen zich minder ambitieus voordoen als ze zijn als hun medestudenten meekijken. Nòg minder als daar single mannen bij zijn. De uitleg is niet zo gek, het zou sociaal wenselijk gedrag zijn. Mannen gaan niet voor vrouwen die meer verdienen dan zij aangezien mannen ingeprent krijgen dat ze de broodwinners moeten zijn. Want zo was het ook in het Pleistoceen. Hadden we dit al niet ontkracht? Never mind.

Getrouwde vrouwen durven dan weer wel ambitieus zijn. Maar is dit nu biologie of sociale conventie?

Een ander onderzoek vroeg mannen en vrouwen naar de plek die ze op de carrièreladder wilden innemen. Mannen gingen hoog. Vrouwen lager. Ik deed exact hetzelfde op die test, maar ambitieus ben ik wel. Ik durfde het alleen niet zeggen. Dat doe je niet als vrouw.

Als taalkundige kan ik niet anders dan teruggrijpen naar het discours dat we tegen elkaar afsteken in woord en daad. Dezelfde pasgeborene wordt stoer gevonden met blauwe kleren en snoezig met roze. Prinsesje, superheld, future scientist, future beauty queen. De blauw aangeklede baby krijgt minder snel troost als hij huilt en wordt minder opgepakt. Zou dat je niet agressiever maken? De stereotypering blijft zich verderzetten doorheen je bestaan en de boodschap wordt veelvormig, maar blijft even duidelijk..

Onderzoek toont ons hoe wij met mensen omgaan en hoe we daarin geconditioneerd zijn. Is dat natuur? Niet noodzakelijk. In andere culturen wordt het anders gedaan.

Zijn vrouwen gewoon minder ambitieus? Of worden ze zo gemaakt, zoals de bal van Joël? Of die paus van hem, die ook niet katholiek geboren werd.

Onderzoek toont ons verder ook hoe de ambitie van vrouwen tijdens hun carrière wordt gefnuikt. Vrouwelijke professoren worden door hun studenten niet alleen vaker om extra hulp gevraagd, een weigering wordt ook niet aanvaard. Bij mannelijke professoren wel.

Online lessen krijgen slechtere commentaar en lagere recensiescores als ze door een fictieve vrouwelijke docent zouden zijn opgesteld dan door een fictieve mannelijke docent.

Fictieve vrouwelijke studentes krijgen lagere scores op een test dan fictieve mannelijke.

Onlangs volgde een studie hoe jury’s van investeringsfondsen over mannelijke en vrouwelijke kandidaten praatten. De mannen waren durvers, de vrouwen roekeloos. De mannen ambitieus, de vrouwen kenden hun waarde niet. De mannen verstandig, de vrouwen conservatief. Het negatieve taalgebruik bij dezelfde waarden was voor vrouwen bestemd. En dat in Zweden. De onderzoekers gaven zelf toe dat ze het niet hadden verwacht.

Je kan er wel wat aan doen. Indien niet aan het legertje rigide believers in evolutionaire psychologie, dan wel bij vrouwen zelf. Het bedrijf SAP doet bijvoorbeeld aan genderpolitiek; ze hebben zelfopgelegde quota voor managersfuncties. Elk jaar worden er gerichte opleidingen gegeven aan vrouwen. Die behandelden eerst evolutionaire psychologie en breinaanleg, maar dat veranderde weinig. Vervolgens schakelden ze over op praktische sessies: hoe je netwerkt, jezelf laat opmerken. Presentaties werden nu opgenomen en besproken. De vrouwen leerden, kortom, de mannelijke professionele vaktaal. Binnen het jaar kwamen uit de lessen meer managers, directors en knoopten de vrouwen moeiteloos mentorrelaties aan.

Over één ding zijn we het eens onder schrijvers: dat onze taal de wereld bepaalt. Dat meisjes ‘van nature’ minder ambitieus zijn? Dat ze ‘dat duwtje in de rug nodig hebben’ dat een zoon niet nodig heeft? Het is de minder geëvolueerde vrouw en de schedelmeting all over again. Vrouwen zijn geen gehandicapte wezens, geen vogeltjes die bescherming nodig hebben omdat ze nu eenmaal zielig geboren zijn.

Is er ruimte voor een andere hypothese? Dat vrouwen vooral minder ambitieus gemaakt worden. Dat ze een handicap opgedrongen krijgen waar ze zich mits hulp van kunnen ontdoen. En dat quota of andere gelijkschakelingen dus niet zorgen voor het stimuleren van arme vrouwen, maar dat ze een achtergestelde groep recht doen.