Cyprus Confidential: hoe consultancygigant PwC gesanctioneerde Russen hielp

Bijna 100 Russische oligarchen die nu op sanctielijsten staan, konden jarenlang in Cyprus terecht om discreet fortuinen te versluizen, blijkt uit Cyprus Confidential.

Na de annexatie van de Krim (2014) en de Russische invasie in Oekraïne (2022) legden de Europese Unie, de Verenigde Staten en andere landen sancties op aan Russische oligarchen. Maar nu blijkt dat Cyprus, nota bene een EU-lidstaat, een aantal Russen nog snel heeft geholpen om die sancties te ontlopen. In de weken na de invasie in Oekraïne haastten Cypriotische vermogensbeheerders van boekhoudgigant PwC zich om rijke Russische klanten te helpen honderden miljoenen dollars te verschuiven tussen postbusbedrijfjes, en zo onder de radar te blijven.

Die informatie komt nu naar buiten dankzij een lek van miljoenen e-mails, bedrijfsaktes, organigrammen, financiële overzichten, bankformulieren en andere documenten. De meer dan 3,6 miljoen gelekte stukken zijn afkomstig van zes verschillende offshoredienstverleners uit Cyprus. Dat zijn kantoren die bijvoorbeeld kunnen helpen om postbusbedrijven op te richten, inclusief stromannen-bestuurders, en die ook alle paperassen afhandelen. Daar maakten ook geheime offshorenetwerken gebruik van die onder controle staan van mensen uit de entourage van Russisch president Vladimir Poetin.

Amy Winehouse

Het onderzoek Cyprus Confidential toont hoe Russische oligarchen jarenlang bij PwC Cyprus en co. terechtkonden om trusts en schermbedrijfjes in belastingparadijzen te laten beheren. Die zijn handig om betalingen te doen onder de radar. Of om pakweg landhuizen, kunst en luxegoederen discreet in onder te brengen. De documenten geven ook een kijkje in de uitbundige levensstijl van de oligarchen: hun superjachten, hun onbetaalbare kunstcollecties met Henri Matisse, Claude Monet en Lucian Freud, en hun privéconcerten met Amy Winehouse, The Red Hot Chili Peppers en andere beroemde rocksterren.

De gelekte documenten illustreren ook de ware omvang van de rol van Cyprus als financieel centrum voor Russen, die nog groter blijkt dan tot nu toe bekend was. Alles bij elkaar vond het journalistenconsortium ICIJ in de gelekte documenten bijna 800 bedrijven en trusts gelinkt aan Russen die nu op sanctielijsten staan. Een groot deel daarvan was opgericht in Cyprus, de rest in belastingparadijzen zoals de Britse Maagdeneilanden, Jersey of het eiland Man. Vaak ging het om schermvennootschappen zonder werknemers of activiteiten. Maar in een aantal gevallen gaat het om dochterondernemingen van industriële giganten zoals staalproducent Evraz.

96 Russen

Op basis van een uitgebreide data-analyse achterhaalde ICIJ dat Cypriotische dienstverleners hebben gewerkt voor 25 Russen die door het Westen of Oekraïne sancties kregen opgelegd na de annexatie van de Krim in 2014. Daarbovenop vond het nog eens 71 Russische klanten die na de invasie van Oekraïne op sanctielijsten zijn beland. Dat brengt het totaal op 96 door sancties getroffen Russen die in Cyprus een bereidwillige dienstensector vonden om hun zaakjes te regelen.

De recentste documenten uit het lek dateren van april 2022. Ze tonen dus niet of de dienstverleners ook daarna zijn blijven werken met Russen op sanctielijsten.

PwC Cyprus leek wel voorzichtig om geen zaken te doen met Russen die een EU-sanctie hadden gekregen. Dat zou immers een inbreuk betekenen. Toch lijkt het erop dat PwC bij minstens één gelegenheid heeft samengewerkt met een Russische miljardair om een enorme vermogensoverdracht te voltooien, de dag nadat de EU sancties tegen hem had afgekondigd. Het gaat om Alexey Mordasjov, voorzitter van de grootste Russische staalproducent en een van de rijkste industriëlen van Rusland. Hij was ook mede-eigenaar van touroperator TUI (en dus ook TUI Belgium). PwC Cyprus controleerde de rekeningen van minstens 25 bedrijven die aan Mordasjov gelinkt zijn, zo blijkt uit de gelekte documenten. Een woordvoerster van de Rus laat weten dat hij noch zijn bedrijven ooit wetten hebben overtreden. Het Cypriotische ministerie van Financiën is op de hoogte van de vermogensoverdracht van Mordasjov en reageert dat er een strafonderzoek is opgestart.

Het lek geeft inkijk in de riante levensstijl van oligarchen.

Luxeresort

Op 1 maart 2022, een week na de invasie in Oekraïne, stuurde een manager van PwC Cyprus een dringend bericht naar een collega: een paar klanten vroegen om onmiddellijk 100 miljoen dollar over te maken tussen twee postbusbedrijven die zij controleerden. De bron van het geld was de Russische staalproducent Evraz PLC. De klanten waren twee Russische selfmade miljardairs, Alexander Abramov en Alexander Frolov. Even later plaatste het Verenigd Koninkrijk Evraz op zijn sanctielijst en liet het de tegoeden van de twee Russen bevriezen.

Met de hulp van PwC had het duo een wereldwijde beleggingsportefeuille opgebouwd die wordt beheerd door een ondoorzichtig netwerk van entiteiten. Zo bleef hun zeggenschap over een ultraluxueus jungleresort in de Braziliaanse bergen en kantoorgebouwen in het Verenigd Koninkrijk onder de radar. PwC hielp Abramov en Frolov ook bij het beheer van een resort op het Griekse eiland Mykonos, zo blijkt uit de documenten. De twee reageerden niet op onze vragen om commentaar.

Gouden Paspoorten

De Russische industrieel Oleg Deripaska is een nauwe bondgenoot van Poetin. Toch kon hij met de hulp van PwC in 2017 het Cypriotische staatsburgerschap bemachtigen, met dank aan het programma van de Gouden Paspoorten (‘investeer 2 miljoen euro in ruil voor papieren’). Het programma werd in 2020 stopgezet.

PwC Cyprus assisteerde Deripaska ook bij het beheer van bedrijven die eigenaar waren van zijn superjacht van 70 miljoen dollar, de Clio. Deripaska weigerde te reageren op gedetailleerde vragen.

Ook PwC geeft geen commentaar op individuele cases en verwijst naar klantconfidentialiteit. Het stelt wel dat het de sancties van de EU en de Verenigde Naties al naleefde vóór de Russische invasie van februari 2022, en dat het sindsdien als gevolg van zijn nieuwe ‘Ruslandgerelateerde sanctiebeleid’ de banden met 60 klanten heeft verbroken.