Alle drughandel en -productie is sinds deze maand verboden in Afghanistan. Een verkapte poging tot marktmanipulatie van de taliban, zeggen cynici. Die verdienden al flink aan narcotica. En welke impact zal dat hebben op de exploderende crystal meth-plaag? De Nederlandse oorlogsfotograaf en cultureel antropoloog Teun Voeten mengt zich tussen koningen-van-één-dag.
Het lijkt wel een scène uit een dystopische film. Honderden verslaafden in gescheurde kleren verschansen zich onder de Pul-e-Sukhta-brug, iets buiten het centrum van Kaboel. Tientallen anderen zitten onder de modder op de oevers van de Paghman-rivier – in de praktijk een open riool. Daar roken ze shisha. Niet de bekende waterpijp, maar crystal meth uit de typische glazen pijp met een bolletje aan het einde. De meth, een bijzonder verslavende vorm van amfetamine, is hier spotgoedkoop. Een portie kost 50 cent.
Sinds tien jaar wordt Afghanistan, net als de rest van de wereld, geplaagd door de opkomst van methamfetamine, zowel qua productie als qua consumptie. In 2004 werd er nog een minuscule hoeveelheid van 4 gram geconfisqueerd. Tegen 2020 werd er 1,2 ton in beslag genomen. ‘Allemaal een gevolg van de globalisering’, zegt therapeut Anas Sultana, die in de Ibn Sina-verslavingskliniek werkt. Volgens hem bestond er al langer een crystal-methmarkt in buurland Iran. Daar is de drug populair als arbeidsvitamine voor vrachtwagenchauffeurs en de lagere klassen, die zich krom moeten werken om rond te komen. Afghaanse arbeidsmigranten hebben daar de gewoonte opgepikt en hebben ze mee naar huis gebracht. Toen de Iraanse overheid steeds strenger begon op te treden tegen de methproductie in eigen land verplaatste de productie zich naar de grensstreek in West-Afghanistan.
We zien de verslaafden niet als patiënten, maar veeleer als ongedierte.
Nu ook plantaardig
De productie is gebaseerd op een klassiek recept: efedrine, jodium, kunstmest en nog wat andere stoffen, zoals het goedje ook in kleinschalige keukenlabjes in de Amerikaanse Midwest en in Tsjechië wordt gemaakt. Doorgaans wordt meth gemaakt van synthetische efedrine, die te vinden is in decongestiva en hoestsiropen – allerlei medicijnen die legaal verkrijgbaar zijn. Maar rond 2015 begon men in Afghanistan te experimenten met de extractie van efedrine uit de efedra-plant, ter plaatse bekend als oman. Van de twijgjes wordt een thee getrokken die al duizenden jaren beschouwd wordt als een wonderdrankje tegen allerlei aandoeningen. Met behulp van vrij eenvoudige chemische bewerkingen, waarbij makkelijk verkrijgbare stoffen zoals diesel, natronloog en accuzuur worden gebruikt, kan uit de gedroogde plant pure efedrine worden verkregen.
De laatste vijf jaar betekende de oogst van efedra een economische boost voor de plaatselijk bevolking, die al decennia nauwelijks boven het bestaansminimum uit komt. Voor de methproducerende klasse was het ook een zegen, want de productiekosten werden dankzij de plant gehalveerd. Volgens onderzoeker en Afghaanse drugsexpert David Mansfield ziet het verdienmodel er zo uit: 450 kilo efedra brengt 285 euro op. Dat is nog steeds ruim 60 cent per kilo, waarmee een hardwerkende boer de aanzienlijke som van 30 euro per dag kan verdienen. Van die 450 kilo efedra wordt uiteindelijk 15 kilo efedrine gemaakt, die 855 euro opbrengt. Daarmee kan uiteindelijk 10 kilo crystal meth worden genaakt, die met een kiloprijs van 260 euro dus 2600 euro waard is.
Volgens Keith Norman, een voormalige consultant van het United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC), valt uit satellietfoto’s van stapels efedra op te maken dat de productie elk jaar stijgt. Op beelden uit november 2021 van de grootste markt voor efedra in het land, de Abdul Wadood Bazar tussen Kandahar en Herat, is 12.000 kubieke meter efedra te zien, goed voor 220 ton methamfetamine. ‘Afghanistan heeft het potentieel om een soort Mexico te worden’, waarschuwt Norman.
Waar al die meth naartoe gaat, is niet duidelijk. De lokale markt kan de geproduceerde hoeveelheden niet wegwerken. Vermoed wordt dat veel spul naar Iran en Pakistan gaat, waar meth in zwang is bij de upper class als partydrug. De lucratiefste markten zijn Australië, waar de gramprijs 300 euro is, en Japan, waar een elite zelfs 500 euro voor een gram neerlegt. In een perverse vorm van globalisering komt de in Afghanistan geproduceerde meth via Pakistaanse smokkelaars ook terecht in de sloppenwijken van Harare in Zimbabwe en het Zuid-Afrikaanse Kaapstad, waar het de favoriete drug is voor de absolute onderklasse.
Cold turkey
Hier in Kaboel is de onderklasse letterlijk een lompenproletariaat van verschoppelingen die niet alleen onder de Pul-e-Sukhta-brug, maar ook overal in het stadscentrum van Kaboel in kleine groepjes bij elkaar zitten. Verstopt onder grauwe sjaals en dekens roken ze hero en meth. Op koude dagen warmen ze zich aan stinkende vuurtjes van brandend plastic afval. De taliban nemen een halfslachtige houding aan tegenover narcotica. Het is een publiek geheim dat ze hun strijd voor een groot deel met de drugshandel financierden. Op het platteland wordt een belasting geheven op drugs.
Tegelijk worden de verslaafden hardhandig aangepakt. Geregeld zijn er raids waarbij met kalasjnikovs gewapende politieagenten verslaafden oppakken en hen in een pick-uptruck gooien om ze naar de Ibn Sina-verslavingskliniek te brengen voor een gedwongen ontwenningskuur. Cold turkey welteverstaan.
Wanneer ik na een hoop administratie de toestemming krijg om de kliniek te bezoeken, zie ik net hoe een patiënt die blijkbaar iets fouts heeft gedaan door talibanwachten met een zware kabel wordt afgeranseld. Hij jammert en schreeuwt van de pijn: ‘Ik ben geen dier, maar een mens’, vertaalt mijn chauffeur. De kliniek is een oude legerbasis die bekendstond als Camp Phoenix, waar de coalitietroepen vroeger het Afghaanse leger trainden. Op de poort staat een capaciteit van 1000 bedden vermeld, maar directeur Abdul Jabar Jalili legt uit dat er momenteel 2000 patiënten zijn. Zoals in alle overheidsdiensten – of het nu om dokters, leraren of ambtenaren gaat – werden hier al zes maanden geen salarissen uitbetaald. Het werkt demotiverend. De houding van het nieuwe talibanregime is ook niet bepaald bevorderlijk voor het werkklimaat. Off the record vertelt een arts dat ze de verslaafden niet zien als patiënten, maar veeleer als ongedierte. Zware lijfstraffen zijn aan de orde van de dag.
De taliban financierden hun strijd voor een groot deel met de drugshandel.
Zelfdeportatie
Het is een stralende dag en de patiënten zitten buiten in zon zich op te warmen. Een man heeft zijn hoofd op de schoot van een kameraad gelegd. Een vredig tafereel, ware het niet dat het kamp er meer uitziet als een strafkolonie dan als een kliniek. Alle patiënten zijn kaalgeschoren om hoofdluis tegen te gaan. Allemaal dragen ze dezelfde vormeloze, vaalgrijze kleren, als gevangen in een goelag. In feite is dit een gesloten inrichting. Twee derde van de verslaafden zit hier voor meth, de rest voor heroïne. Ze blijven hier 45 dagen, voor detox en rehabilitatie. Maar geld voor opvolging is er niet. ‘Wie geen familie of een andere vorm van sociale steun heeft, gaat zo weer aan de drugs’, zegt therapeut Anas Sultana.
Een verslaafde maakt zich uit de grijze meute los en begint met een knauwerig Amerikaans accent tegen me te praten. Hij noemt zich Tony, en heeft jaren in Texas gewoond. Daar was hij al een stevige methgebruiker. Naar eigen zeggen is hij Amerika ontvlucht omdat hij zich met criminele bezigheden begon bezig te houden. Het werd te link. ‘Zelfdeportatie’, noemt hij het met een glimlach. In Kaboel pakte hij zijn methgewoonte weer op. Hij beschrijft de bekende verschijnselen waar verslaafden last van hebben. Het obsessief herhalen van handelingen, zoals dingen schoonmaken en dan een hele nacht hetzelfde object poetsen en schrobben. Denken dat je beestjes hebt onder je vel, en je huid openkrabben met zweren en abcessen tot gevolg. Tekenen van de onlosmakelijke greep van meth. ‘Als de high is uitgewerkt, denk je alleen nog maar aan de volgende portie’, legt Tony uit. ‘Je denkt niet meer aan eten, niet meer aan kleren, niet meer aan je familie.’
Behalve meth gebruikte Tony ook heroïne, een combinatie die veel voorkomt. Wat was het lekkerste, vraag ik? ‘Het is allebei vergif’, antwoordt hij. Tony is vastberaden om na zijn ontslag nooit meer drugs te gebruiken. Hij wil verhuizen naar het kleine dorpje waar hij oorspronkelijk vandaan komt, want de kans op terugval is te groot als hij weer met zijn oude verslaafde kameraden zou optrekken. ‘Meth is heerlijk. Als ik gerookt had, voelde ik me de koning van het paradijs. Maar in werkelijkheid was ik een dakloze die in lompen in de modder onder een brug zat.’
In de zomer van 2022 verschijnt Drug van de duivel, Teun Voetens boek over de opmars van crystal meth.
Deze reportage kwam tot stand met steun van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
