De Democratische Republiek Congo staat voor een cruciale periode. In december moet president Joseph Kabila na 17 jaar plaatsruimen en moeten er presidents-, parlements- en provinciale verkiezingen plaatsvinden. Nadia Nsayi (Pax Christi/Broederlijk Delen) maakt in Kinshasa een stand van zaken op. ‘Als het weer mislukt, zal de internationale gemeenschap moeten ingrijpen’.
Eerst nog even de politieke situatie. Eigenlijk moest Joseph Kabila eind 2016 al aftreden. Volgens de Congolese grondwet van 2006 wordt de president verkozen voor een termijn van vijf jaar, die maar één keer hernieuwbaar is. Kabila, die in 2001 zijn vermoorde vader Laurent-Désiré Kabila opvolgde, werd verkozen in 2006 en herkozen in 2011.
Maar ondanks protest van de oppositie en de internationale gemeenschap is hij erin geslaagd nieuwe verkiezingen op de lange baan te schuiven en zit hij nog altijd in het zadel. Eerder geplande data voor de verkiezing van een opvolger werden steeds maar uitgesteld met argumenten over kieslijsten die nog niet geactualiseerd waren en logistieke problemen door conflicten en geweld, maar de oppositie beschuldigt Kabila ervan dat hij weigert af te treden.
Sinds eind vorig jaar is er dan toch een datum: op 23 december van dit jaar – meer dan twee jaar te laat dus – moeten er presidents-, parlements- en provinciale verkiezingen plaatsvinden. Kabila heeft bovendien beloofd dat hij geen kandidaat-president meer zal zijn.
Vijf vragen aan Nadia Nsayi, beleidsmedewerkster Centraal-Afrika voor Pax Christi en Broederlijk Delen, die op dit moment in het land is.
Wat is de huidige stand van zaken? Is het voorziene scenario (nog) geloofwaardig?
Ik was hier vorig jaar in juni en toen was ik totaal niet optimistisch. Nu ben ik voorzichtig optimistisch
Nadia Nsayi: ‘Ik was hier vorig jaar in juni en toen was ik totaal niet optimistisch. Op dit moment ben ik voorzichtig optimistisch dat er verkiezingen georganiseerd zouden kunnen worden, al weten we nog niet goed hoe die eruit zullen zien. Ik heb gesproken met de kiescommissie, zowel in de hoofdstad Kinshasa als in het woelige oosten van het land. Er zijn nog obstakels, maar er is nu tenminste een kieskalender en we kunnen de verschillende stappen opvolgen.’
‘De registratie van de kiezers moest tegen begin dit jaar afgerond zijn en dat is gebeurd. Er zijn meer dan 40 miljoen Congolezen ingeschreven, zij hebben een kieskaart en kunnen stemmen. Wat er wel nog moet gebeuren is een audit van de lijsten om dubbele inschrijvingen eruit te halen. Ongeveer 600 politieke partijen en groeperingen hebben zich laten registreren.
‘Daarnaast is er een nieuwe kieswet, waar heel lang over gedebatteerd is. Die bevat twee belangrijke veranderingen: de invoering van een kiesdrempel van één procent om te mogen zetelen in het parlement en een verhoging van het bedrag om effectief te kunnen deelnemen.
‘Als je vandaag verkiezingen wil winnen in een land als Congo, moet je geld hebben. Zo moet een presidentskandidaat 100.000 Amerikaanse dollar (circa 81.000 euro, nvdr.) betalen, voor een parlementskandidaat is dat 1.000. Ten tweede moet je een nationale representativiteit hebben. Dat dwingt partijen om samen te werken.’
Waar liggen dan nog de belangrijkste struikelblokken?
‘We zullen de komende weken moeten zien of wat voorzien is in de kieskalender, ook gehaald wordt. Belangrijk wordt de periode vanaf juni-juli, dan moet de kandidaatstelling geopend worden en dan zullen we ook zien wie Kabila’s opvolger wordt als kandidaat van de regeringspartij. De kans is trouwens reëel dat de meerderheid uit elkaar valt als daar iemand aangeduid wordt, want er zijn wel wat mensen met ambities en de aangeduide kandidaat zal dus wellicht iemand zijn over wie onvoldoende consensus bestaat.’
Alle obstakels kunnen worden opgelost als er een politieke wil is
‘Belangrijke obstakels zijn enerzijds het logistieke luik, in een land dat tachtig keer groter is dan België, en anderzijds het financiële. De regering heeft al gezegd dat ze geen buitenlandse hulp nodig heeft, maar dan vraag ik me af waar ze het geld gaat halen? Een derde obstakel is de veiligheid in de oostelijke regio’s Kivu en Ituri. Daar zijn nieuwe gewapende groepen actief. Volgens de kiescommissie is het in de regio veel onveiliger dan bij de vorige verkiezingen. Maar dat zijn obstakels die kunnen worden opgelost als er een politieke wil is.’
De belangrijkste oppositiefiguur, ex-gouverneur Moïse Katumbi, werd in 2016 bij verstek veroordeeld in een vastgoedzaak en verblijft nog altijd in ballingschap in Brussel. Is er voor hem nog een rol weggelegd?
‘De hamvraag is natuurlijk of Katumbi zal kunnen terugkeren. Hij heeft veel potentieel, veel geld ook en is voorzitter van een populaire club in Congo (TP Mazembe, nvdr.). Hij is al verzekerd van de steun van 200 partijen, het regime beseft dus maar al te goed dat hij een te duchten tegenstander is. Maar als hij al de moed heeft om terug te keren, is de kans groot dat hij wordt aangehouden. Het zal er vanaf hangen in welke mate hij garanties krijgt van het regime.
‘De kiescommissie zal moeten onderzoeken of hij wel mag deelnemen, maar hoe onafhankelijk is die? Er zijn berichten dat Katumbi 17 jaar de Italiaanse nationaliteit heeft gehad, terwijl de Congolese grondwet de dubbele nationaliteit verbiedt. En er is natuurlijk nog zijn veroordeling.’
Is er zonder Katumbi sprake van een sterke oppositie?
‘Als Katumbi niet kan terugkeren om kandidaat te zijn, wordt het voor de oppositie wel moeilijk. Hij beschikt over veel troeven die de andere kandidaten niet hebben. In dat geval zal er worden gekeken naar Felix Tshisekedi, zoon van de in 2017 in Brussel overleden en nog altijd niet begraven ex-premier Etienne Tshisekedi. Mogelijk zal zijn kandidatuur dan de steun krijgen van het kamp Katumbi. Maar zijn partij (Union pour la Démocratie et le Progrès Social, UDPS) heeft het nadeel dat ze niet over veel financiële middelen beschikt.’
Nog veel vraagtekens dus. Wat als het toch weer niet lukt dit jaar?
‘Dan zal het erop aankomen hoe sterk de oppositie en vooral de Kerk, die veel druk uitoefent, echt is. Of zij het vertrek van Kabila kunnen afdwingen. De bevolking is echt beu, maar er is veel repressie en dat maakt het moeilijk om op straat te komen. Ik vrees dat, als de verkiezingen niet doorgaan in december, er opnieuw een mobilisatie van gewapende groeperingen komt en dat er veel volk op straat zal komen. Dan dreigt er een hele fragiele situatie te ontstaan. Dan zal het volgens mij aan de internationale gemeenschap om in te grijpen en het vertrek van Kabila te bewerkstelligen.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
