Conflict Nagorno-Karabach: ‘Dit is een etnische zuivering’

Azerbeidzjan zal niet stoppen bij de verovering van Nagorno-Karabach, waarschuwt de Armeense expert Stepan Grigorjan.

Sinds het Azerbeidzjaanse leger op 19 september een ‘antiterroristische actie’ aankondigde, lijkt het einde van de Armeense aanwezigheid in Nagorno-Karabach nabij. Sinds het eind van de jaren 1980 vechten Armenië en Azerbeidzjan een bittere strijd uit om de controle van de regio, die etnisch Armeens is maar zich officieel op Azerbeidzjaans grondgebied bevindt. Die strijd lijkt nu bijna beslecht. Vanuit Stepanakert, de hoofdstad van Nagorno-Karabach, is de Armeense bevolking in allerijl op de vlucht geslagen. Nikol Pasjinjan, de premier van Armenië, erkende op zondag al dat een massale exodus van Armeniërs onvermijdelijk leek.

‘Het is een catastrofe’, zucht Stepan Grigorjan, wanneer we hem maandagavond spreken per videoverbinding. Grigorjan is een van de bekendste experts van Armenië, een voormalig parlementslid en diplomaat die Pasjinjan geregeld adviseert. ‘We weten nu al dat er honderden mensen gedood zijn door het Azerbeidzjaanse leger. Azerbeidzjan voert niet alleen oorlog tegen het Karabachse leger, maar tegen de hele bevolking. Dit is een klassiek voorbeeld van etnische zuivering.’

Waarom gaat het Azerbeidzjaanse leger zo driest te werk?

Stepan Grigorjan:Het is pure intimidatie. Ze willen de bevolking angst aanjagen en tonen dat het geen enkele zin heeft om weerstand te bieden. Voor de Armenen in Karabach is het duidelijk dat niemand hen zal beschermen, en ze dus geen andere keuze hebben dan te vluchten. De enige internationale troepen zijn de Russische zogenaamde vredestroepen, en die steunen Azerbeidzjan.

Wat is volgens u het doel van de Azerbeidzjaanse aanval?

Grigorjan:Het doel van Azerbeidzjan is duidelijk: Karabach bezetten en de Armenen die er wonen verjagen. Dat is bijna volbracht. De Karabachse overheid staat op instorten. De meerderheid van de Armenen die er wonen, zullen er wegtrekken. Azerbeidzjan heeft het Karabachse vraagstuk opgelost met geweld.

Hoe kon dit gebeuren?

Grigorjan:De schuld voor het geweld ligt natuurlijk bij de Azeri’s. Maar we moeten erkennen dat ook wij Armenen er mede schuld aan hebben. De Karabachse autoriteiten hebben Rusland te lang vertrouwd. Ze hebben bijvoorbeeld geweigerd om Europese observatoren toe te laten, om Rusland niet voor het hoofd te stoten. Dat was dom, omdat het duidelijk was dat Rusland en Turkije gemeenschappelijke belangen hebben om Azerbeidzjan te steunen. Ik ben ervan overtuigd dat Vladimir Poetin en Recep Tayyip Erdogan bij hun ontmoeting in Sotsji op 4 september beslist hebben dat Azerbeidzjan Nagorno-Karabach mag aanvallen.

Hoe verklaart u de pro-Russische houding van de Armeniërs in Karabach?

Grigorjan: (zucht) De Karabachse autoriteiten zijn vastgeroest in hun ideeën. Rusland verdedigen is bijna een religie voor hen. We hebben hen vanuit Armenië voortdurend gewaarschuwd dat de Russen hen niet zouden helpen. Ze wilden ons niet geloven. Eind augustus hebben ze premier Arajik Haroetoenjan vervangen door Samvel Sjahramanjan, een Russischgezinde politicus uit de inlichtingendiensten die alles deed wat de Russen vroegen. En toch hebben ze Karabach in de steek gelaten.

Begrijpt u waarom Rusland Armenië niet verdedigt, wat het voorheen altijd wel deed?

Grigorjan:Sta mij toe het enigszins grof te verwoorden: het Russische regime geeft geen lor om de belangen van Rusland. Het is een autoritair clansysteem, waarbij verschillende groepen strijden om hun eigen belangen. Die groepen hebben vaak economische belangen in Azerbeidzjan, en dus steunt Rusland Azerbeidzjan. Het gaat nochtans in tegen de Russische belangen. In Azerbeidzjan is er een breed anti-Russisch sentiment, terwijl Rusland onder de Armeense bevolking best veel steun geniet. Het is ongelooflijk dom. Maar wij Armeniërs betalen er wel de prijs voor.

Waarom zou Rusland tegen zijn eigen belangen ingaan?

Grigorjan: Zegt u me eens: was het slim van Rusland om een oorlog tegen het Oekraïense volk te starten? Was het slim om een buurland met meer dan 40 miljoen mensen tot vijand van Rusland te maken? Natuurlijk niet! Dat was enorm dom, en toch heeft Poetin het gedaan. Wat kan het hem schelen dat al die Russischgezinde Armeniërs nu in shock zijn en Rusland nooit nog zullen vertrouwen? Rusland is een autoritair systeem, en autoritaire systemen malen niet om nationale belangen.

De Armeense premier Nikol Pasjinjan kondigde zondagavond aan dat Armenië voortaan niet meer op Rusland rekent. Heeft hij gelijk?

Grigorjan:Dat had al lang moeten gebeuren. Pasjinjan is aan de macht gekomen na een prodemocratische revolutie, maar hij heeft Rusland nooit de rug durven toe te keren, omdat hij bang was. Het is allemaal tevergeefs geweest. Hij heeft zondag aangekondigd dat we de banden met Europa en de Verenigde Staten moeten aanhalen. We hadden dit vijf jaar geleden al moeten doen.

Is Pasjinjan naïef geweest?

Grigorjan:Pasjinjan is premier geworden zonder enige ervaring in buitenlandse politiek. Hij heeft zich laten omringen door jonge adviseurs zonder enige internationale ervaring. Dat is bewonderenswaardig, maar in de internationale politiek betaal je dat cash. In diplomatie is elk woord belangrijk en doet elke uitspraak ertoe. Het was bijvoorbeeld niet slim van Pasjinjan om te zeggen dat hij absoluut vrede wilde.

Waarom niet?

Grigorjan:Iederéén is voor vrede. Maar wat betekent vrede? Onder welke omstandigheden is hij voor vrede? Dat heeft hij nooit duidelijk gemaakt. Wat vandaag gebeurt, is het gevolg van verkeerd beleid. Als je voor vrede bent, moet je bedenken hoe je betrouwbare veiligheidsgaranties kunt hebben, hoe je je energievoorziening kunt verzekeren. Zeggen dat je vrede wilt, is niet voldoende. Het zijn lege woorden.

Pasjinjan heeft in april de Azerbeidzjaanse soevereiniteit over Nagorno-Karabach erkend. Was dat achteraf gezien fout?

Grigorjan:Nee. Het was het enige wat hij kon doen in een hopeloze situatie. Hij heeft wel een fout gemaakt in zijn formulering. Hij heeft gezegd dat hij de soevereiniteit van Azerbeidzjan erkent zolang Azerbeidzjan de rechten van de Armeense bevolking respecteert. Fout! Hij had de nadruk moeten leggen op Karabachse autonomie. Azerbeidzjan kan zonder enig probleem de rechten van de Armeniërs negeren en beweren dat het die wel respecteert. Het is moeilijker om het zelfbestuur van Karabach aan de kant te schuiven als Armenië daarvan een punt had gemaakt. Het is subtiel, maar het maakt wel degelijk een verschil. (zucht) Voor zulke fouten betaal je een prijs.

Hoe ziet u het conflict verder evolueren?

Grigorjan: Azerbeidzjan zal het Karabachse leger vernietigen. Zodra Nagorno-Karabach weer onder controle is, zal de vraag over de enclaves beginnen. Volgens Azerbeidzjan zijn er drie Azerische enclaves in Armenië. Het beweert dat er een miljoen Azeri’s in Armenië wonen. Wat een grap. Alle tellingen wijzen erop dat het er maximaal 140.000 zijn. Finaal wil Azerbeidzjan voet aan grond krijgen in Armenië zelf.

Welke rol ziet u nog weggelegd voor Rusland?

Grigorjan:Op korte termijn hoopt Rusland om troepen te stationeren in de Zangezoer-corridor, in het Zuiden van Armenië. Op lange termijn wil het van Armenië een goebernija maken, zeg maar een Russische provincie. Azerbeidzjan heeft de taak om Armenië te verzwakken, en mag tijdens dat proces enkele stukjes inpikken.

Is er enige kans dat Europa en Amerika Armenië te hulp schieten?

Grigorjan:Europa en de Verenigde Staten doen hun best op diplomatiek vlak, maar ze kunnen ons niet helpen. Het is goed dat er EU-observatoren zijn, maar ze zijn ongewapend. Het is duidelijk dat we er alleen voor staan.