Conflict Midden-Oosten: ‘Iran zou emiraten als Abu Dhabi of Dubai binnen de 24 uur kunnen vernietigen’

Ontketent Israël met zijn aanval tegen Iran een brede oorlog? ‘De VS en Europa dreigen erin meegesleurd te worden’, zegt Vali Nasr, gewezen adviseur van Barack Obama.

Vorige week viel Iran Israël voor het eerst in de geschiedenis rechtstreeks aan. Staan we aan de vooravond van een grote oorlog in het Midden-Oosten? ‘Het eenvoudige antwoord is “ja”, zegt Vali Nasr. De Iraans-Amerikaanse academicus is een specialist in de sjiitische islam, en was adviseur van gewezen president Barack Obama. ‘Met hun aanval op het Iraanse consulaat in Damascus zijn de Israëli’s veel verder gegaan dan de schaduwoorlog die al jaren aan de gang is. Nieuw was niet dat ze generaals van de Iraanse Revolutionaire Garde hebben gedood – dat hebben ze eerder al gedaan. Wat nieuw was, was dat ze een consulaat bombardeerden. De achterliggende boodschap is: wij zijn klaar om Iraniërs altijd en overal aan te vallen.

Wat was de boodschap van de Iraanse vergeldingsaanval?

Vali Nasr: Zij introduceerden nieuwe rules of engagement: ‘Als jullie ons aanvallen, zullen wij terugslaan, en wel vanuit Iran.’ In het verleden toonden de Iraniërs meestal ‘strategisch geduld’: het sloeg niet onmiddellijk terug, bijvoorbeeld toen een Iraanse nucleaire wetenschapper in Teheran werd gedood. De nieuwe regel is nu dat Israël niet kan aanvallen zonder een oorlog te riskeren waarin ook andere landen betrokken worden.

Wat maakt de huidige situatie zo gevaarlijk?

Nasr: Het feit dat er geen rode lijnen zijn. Zelfs na de Libanon-oorlog in 2006 waren er bepaalde regels waarover Hezbollah en Israël in stilte hadden onderhandeld. Bijvoorbeeld welke gebieden mochten worden beschoten en welke niet. Dat is allemaal niet meer van toepassing.

Na de Israëlische droneaanval: ‘Iran is op strategisch niveau de oorlog aan het winnen’

Was het geen grote fout van Iran om zo massaal terug te slaan? Tot dan werd wereldwijd gepraat over de burgerslachtoffers in Gaza. Nu gaat over het gevaar van Teheran voor de wereldvrede.

Nasr: En toch beschouwt Iran de actie als een groot succes. Sinds de protesten na dood van Nina Mahsa Amini (Koerdisch-Iraanse vrouw die in 2022 werd gearresteerd omdat ze haar hoofddoek ‘niet volgens de regels droeg’, en overleed na mishandeling, nvdr) werd de Iraanse buitenlandminister praktisch geboycot door zijn collega’s in Duitsland en het Verenigd Koninkrijk. Dat is de afgelopen dagen volledig veranderd: er is intensieve telefonische diplomatie geweest. En ten tweede is de Iraanse aanval op Israël enorm populair in de Arabische wereld.

Was het een vergissing dat de VS en Duitsland de Israëlische regering aanvankelijk verzekerden van hun onvoorwaardelijke steun in de Gaza-oorlog?

Nasr: Ik denk het wel. Het Westen onderschat totaal hoe diep het lijden van de Palestijnen de mensen in het Midden-Oosten raakt. Hoe diep het een zenuw raakt. Tien jaar lang, na de Arabische Lente, werd aangenomen dat niemand zich het lot van de Palestijnen aantrok. Maar nu mensen in het Midden-Oosten dit bloedbad in Gaza zien, is de situatie helemaal veranderd.

Waarom weigert de Egyptische president Abdel Fattah el-Sisi dan om de grens te openen om Palestijnse vluchtelingen in Egypte toe te laten?

Nasr: Ten eerste beweren de Egyptenaren dat de Israëli’s weigeren om hulp door te laten. En er zijn afspraken tussen de Egyptische en Israëlische regeringen over hoe ze de grens met Gaza moeten beheren. Maar goed, u legt de vinger op de wonde: de regeringen in de Arabische landen in het Midden-Oosten weerspiegelen niet de wil van het volk.

Niemand kan precies zeggen wanneer de zaken uit de hand zullen lopen, maar de Arabische staten weten heel goed dat ze afstevenen op een situatie die vergelijkbaar is met het begin van de Arabische Lente. Een situatie waarin, net als in december 2010, de woede van één groenteboer nodig is om een hele regio in vuur en vlam te zetten.

Israëlisch minister over spanningen met Iran: ‘Dit beest moet geëlimineerd worden’

Veel politici in Washington en Jeruzalem beweren dat het een vergissing was om in juli 2015 een nucleair akkoord te sluiten met Iran. Dat was geen echte poging om het Iraanse kernprogramma te stoppen.

Nasr: Daar ben ik het niet mee eens. Het agressieve karakter van de huidige Iraanse top is een gevolg van het beleid van Donald Trump, die in mei 2018 het nucleaire akkoord annuleerde en een beleid van maximale economische druk op Teheran introduceerde. Het nucleaire akkoord moest de nucleaire capaciteiten van Iran voor een paar jaar beperken. Als de overeenkomst was blijven bestaan, zou Iran zich economisch hebben opengesteld en zouden we met een heel ander land te maken hebben. Nu moet het Westen de verantwoordelijkheid nemen voor een verkeerde beslissing.

Experts geloven dat Iran binnenkort genoeg uranium zal hebben voor drie kernkoppen. Waarom zou Israël de gelegenheid niet aangrijpen om de nucleaire faciliteiten van Iran aan te vallen?

Nasr: Omdat de Israëli’s dat niet kunnen. En een oorlog met Iran zou ertoe leiden dat de VS en Europa erin meegesleurd zouden worden. We hebben het al gezien na de aanval op het Iraanse consulaat in Damascus. Waarom waren de VS en de Europeanen daarna zo bezorgd? Omdat die aanval een oorlog had kunnen ontketenen met een land dat 88 miljoen inwoners heeft en in het midden van de Perzische Golf ligt.

Een oorlog met Iran zou emiraten als Abu Dhabi of Dubai binnen de 24 uur kunnen vernietigen. Het zou de olietoevoer kunnen verstoren. Het zou een einde kunnen maken aan het hervormingsprogramma in Saudi-Arabië. En het zou enorme gevolgen hebben voor de oorlog in Oekraïne en de wereldorde als geheel. Het kan Israël misschien niet schelen wat er in Oekraïne gebeur, maar de VS en Europa moeten hun mondiale belangen in de gaten houden. Het zal nog twee of drie jaar duren voordat Iran daadwerkelijk een kernkop kan bouwen. De diplomatie heeft dus nog een kans.

Vandaag heeft Iran met Ebrahim Raisi wel een hardliner als president.

Nasr: Dat is moeilijk, zonder twijfel. Tijdens de verkiezingscampagne zei hij dat zijn voorganger, Hassan Rouhani, het land had verraden. Tegelijkertijd stuurde hij wel een delegatie naar Wenen het nucleaire akkoord weer leven in te blazen. Ze kwamen daar zelfs heel dicht bij. Het sprong onder meer af omdat de mensen van Biden niet konden garanderen wat de volgende president zou doen. En toch: een diplomatieke oplossing lijkt me mogelijk, op voorwaarde dat er een sterke Amerikaanse president is.

Suggereert u nu dat alleen Trump een deal met Teheran kan sluiten?

Nasr: Ik zeg niet dat het zal gebeuren. Maar Trump wil zeker een oorlog voorkomen, en van alle mogelijke presidenten is hij het best in staat om de beloften te doen die de Iraanse machthebbers willen horen.